پژوهشگر سیره معصومین:
فاطمیه چه زمانی است؟
خبرگزاری رسا ـ پژوهشگر سیره معصومین علیهم‌السلام گفت: شهادت حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها از منظر روایات معتبر شیعه و بخشی از منابع اهل سنت در سوم جمادی‌الثانی (فاطمیه دوم) بوده است.
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، یکی از موضوعاتی که در تاریخ زندگی اهل‌بیت علیهم‌السلام همواره مورد بحث و بررسی اندیشمندان و مورخان اسلامی بوده است، تاریخ دقیق شهادت و یا ولادت اکثر معصومان علیهم‌السلام و اختلاف نقل‌های پیرامون آن است که هر کدام ریشه‌های مختلفی دارد و قابل توجه و محل بحث و تحقیق است و این امر درباره شهادت حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها نیز وجود دارد.
با بررسی زندگی آن حضرت با گزارش‌ها و نقل قول‌های مختلفی روبه‌رو هستیم که تعیین تاریخ دقیق شهادت ایشان را سخت نموده و به همین دلیل باعث به وجود آمدن اختلافاتی در این زمینه شده است.
به منظور بررسی تاریخ شهادت آن حضرت و علل این تفاوت در گزارش‌ها، گفتگویی با حجت‌الاسلام یدالله مقدسی، پژوهشگر سیره معصومان علیهم‌السلام انجام شده است که از منظر فرهیختگان محترم می‌گذرد.
به طور کلی نسبت به شهادت حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیهاچند قول و گزارش وجود دارد؟
نقل‌های تاریخی درباره شهادت حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها بسیار متفاوت‌اند و دست‌کم پانزده گزارش در این زمینه وجود دارد.
این گزارش‌ها نیز از آنجا شروع می‌شود که آن حضرت پس از رحلت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله چند روز زنده بود. گزارش‌های متعددی همچون 24، 29، 30، 35،40 روز، دو ماه، 72، 75 روز، 85 روز، 90 روز، سه ماه، چهار ماه و غیره درباره این موضوع وجود دارد، اما بالاخره ایشان در یکی از این روزها به شهادت رسیده است که باید دید آن تاریخ دقیق و درست کدامیک از این روزها است.
ما در مراجعه به منابع، می‌توانیم آنها را از سه منظر مورد بررسی قرار دهیم:
منظر اول، نگاه به روایات مربوط به اهل بیت علیهم‌السلام؛ منظر دوم، نگاه به منابع شیعه و منظر سوم، نگاه به منابع اهل سنت است و البته باید در مرحله اول، به روایات اهل بیت علیهم‌السلام مراجعه کرد، چرا که اهل بیت علیهم‌السلام به حوادثی که در زندگی آنان وجود دارد، داناتر و آگاه‌تر هستند «اهل البیت ادری بما فی البیت».
در مراجعه به روایات اهل بیت علیهم‌السلام، مشاهده می‌شود گزارش‌هایی که از آن گرامیان نقل شده است، متفاوتند. برای مثال از امام باقر علیه‌السلام و امام صادق علیه‌السلام درباره این موضوع روایات متفاوتی داریم.
روایاتی از امام باقر علیه‌السلام داریم که زنده بودن حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها پس از پدر را 70 روز، دو ماه، 75 روز، سه ماه، 95 روز و حتی چهار ماه هم ذکر کرده‌اند، اما از امام صادق علیه‌السلام روایتی داریم که با تعبیر 75 روز و 95 روز نقل شده است.
حالا باید دید این روایات منتسب به آن بزرگواران، کدامیک سندشان معتبر است.
با مراجعه به سند مشاهده می‌کنیم دو گروه از این روایات باهم هماهنگ هستند؛ یعنی روایاتی از امام باقر علیه‌السلام و امام صادق علیه‌السلام که زنده بودن حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها را پس از پدر، حدود سه ماه یا 95 روز نقل کرده‌اند و باهم هماهنگ هستند، سند روایت منقول از امام صادق علیه‌السلام در این خصوص معتبر است.
اما از امام صادق علیه‌السلام سه روایت داریم که سند هر سه معتبر است که دو روایت را مرحوم کلینی در کافی با تعبیر 75 روز نقل کرده است و یک روایت را مرحوم طبری امامی در کتاب دلائل الإمامه از امام صادق علیه‌السلام نقل کرده است، این روایت با اینکه سندش معتبر است، متنش با دو روایت نقل شده از کلینی در کافی، تفاوت دارد.
در متن روایت طبری امامی طبق یک نقل، او زنده بودن حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها 75 روز پس از پدر را ذکر کرده است، که با نقل 75 روز در دو روایت مرحوم کلینی از امام صادق علیه‌السلام هماهنگ است، ولی بخش دیگر نقل طبری امامی با آن دو روایت کلینی هماهنگ نیست و آن این است که در روایت طبری امامی با سند معتبر ماه و روز شهادت حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها مشخص شده است، که سوم جمادی الثانی است؛ ولی در دو روایتی که از کلینی نقل شده است، ماه و روز مشخص نشده است. علاوه بر اینکه گفتیم طبری امامی همین گزارش را با تعبیر 95 روز هم نقل کرده است.
با توجه به اینکه فرمودید هر سه روایت سندشان معتبر است، این تفاوت در متن روایت را چگونه توجیه می‌کنید؟
در بررسی این روایات، اینطور مشاهده می‌شود که سند هر سه روایت صحیح است، اما تفاوت در متن آن را باید اینطور توجیه کرد که یا راوی روایت طبری امامی که ابوبصیر است و روز شهادت را سوم جمادی‌الثانی دانسته، این روایت را به دروغ به امام صادق علیه‌السلام نسبت داده که این حرف پذیرفتنی نیست؛ چون ابوبصیر از راویان معتبر امام صادق علیه‌السلام بوده و سند این روایت تا ابوبصیر هم معتبر است.
یا باید توجیه دیگری داشته باشیم و بگوییم تعبیری که در این روایات به صورت خمسه و سبعین آمده است، در ثبت آن، نسخه‌برداران اشتباه کرده‌اند؛ چرا که خمسه و تسعین بوده و آنها به اشتباه خمسه و سبعین یعنی 75 روز ثبت کرده‌اند و این امر از آنجا که واژگان «خمسه» و «سبعه» در خط کوفی، به گونه‌ای که بی‌نقطه نوشته می‌شد، باهم شبیه بودند، موجب اشتباه نسخه‌برداران شده است.
شواهد متعددی هم بر تأیید این توجیه دوم وجود دارد:
شاهد اول این است که در گزارش دیگر همین روایت ابوبصیر، خمسه و تسعین یعنی 95 روز آمده است. شاهد دوم این است که در این روایت ابوبصیر روز و ماه شهادت، یعنی سوم جمادی‌الثانی مشخص شد، اما در آن دو روایت کلینی، روز و ماه شهادت معین نشده است. شاهد سوم، این است که در روایتی وارد شده که حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها 50 روز پس از پدر، جراحت دید و جراحت وی 40 روز طول کشید و سرانجام به شهادت رسید. این خود نشانه آن است که شهادت آن گرامی، حدود 3 ماه پس از پیامبر بود. شاهد چهارم، روایتی است که از طریق شیعه و اهل سنت به حضرت باقر علیه‌السلام منتسب است.
گرچه سند روایت، مورد بحث است، اما محتوا و متن روایت، تصریح به شهادت آن حضرت 95 روز پس از رحلت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله بوده است. لذا این تعابیر مختلف در سه روایت مذکور، ناشی از اشتباه نسخه‌برداران بوده و نسخه صحیح خمسه و تسعین بوده که روز سوم جمادی‌الثانی و معادل با 95 روز می‌باشد.
دیدگاه منابع شیعه نسبت به تاریخ شهادت حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها چیست؟
وقتی به منابع شیعه مراجعه می‌کنیم، هماهنگی منابع شیعه با این روایات، مشاهده می‌شود؛ چنانکه شیخ مفید در مسار الشیعه، بیرونی در آثار الباقیه، شیخ طوسی در مصباح المتهجد، شیخ طبرسی در اعلام الوری، ابن طاووس در اقبال الاعمال، کفعمی در مصباح، شیخ بهائی در توضیح المقاصد، بر شهادت آن حضرت در سوم جمادی‌الثانی تصریح دارند.
افزون بر آن، ابن خزاز (متوفی قرن سوم) در کتاب کفایه الاثر، مطلبی از جابرعبدا... انصاری ذکر می‌کند که جابر زنده بودن حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها را حدود سه ماه پس از پدر نقل کرده‌اند و جابر هم در زمان پیامبر و حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها زندگی می‌کر‌د.
منابع اهل سنت چه تاریخی را ذکر کرده اند؟
اینها هم گزارش‌های پراکنده‌ای درباره زنده ماندن آن حضرت پس از پدر، از سه ماه تا 8 ماه نقل کردند که گزارش حدود سه ماه با روایت اهل بیت علیهم‌السلام و منابع شیعه، هماهنگ است. در برابر این گزارش، عمده‌ترین گزارش‌شان زنده بودن آن حضرت تا 6 ماه است و این نقل هم عمدتا به دو راوی یعنی زُهری و عروه بن زبیر برمی‌گردد که از عایشه نقل کرده‌اند و این دو نفر از کسانی بودند که با رانت‌خواری از بنی‌امیه، پیرایه‌ها بر اهل بیت علیهم‌السلام بستند.
از جمله در نقل چگونگی شهادت حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها و دفن شبانه وی، این دو راوی، نقل‌هایی جعل کردند که امیرمومنان علیه‌السلام از سر کینه به این کار اقدام کرد، با اینکه امیرمومنان علیه‌السلام به وصیت حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها عمل کردند، نه مخالفت با اشخاص.
با توجه به مباحث مطرح شده، قول صحیح کدامیک است؟
در جمع‌بندی می‌توان گفت شهادت حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها از منظر روایات معتبر اهل بیت علیهم‌السلام و منابع معتبر شیعه و بخشی از منابع اهل سنت (از جمله مستدرک حاکم نیشابوری) در سوم جمادی الثانی بوده که در زمان ما فاطمیه دوم نام دارد و گفته شد که علت اختلاف نقل‌ها، اشتباه نسخه‌برداران در ثبت کلمه «سبعین» بجای «تسعین» بوده است که شواهد متعددی بر این مطلب وجود دارد./9191/د101/ن
ارسال نظرات