بررسی شبهات غیر مسلمانان درباره منابع و مصادر قرآن کریم

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «بررسی شبهات غیر مسلمانان درباره منابع و مصادر قرآن کریم» پژوهشی از «محمد سعید فیاض» به بررسی و نقد ادلّه برخی از خاورشناسان در مورد وام گیری قرآن از ادیان و فرهنگ‌های گذشته اهتمام ورزیده است.

بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:

چکیده:

از زمان نزول قرآن تاکنون، مخالفان اسلام تلاش کرده‌اند تا با ایجاد تردید در الهی بودن قرآن، آن را ساخته ذهن بشر و برگرفته از منابع پیشین بدانند. قرآن کریم خود نیز به این موضوع اشاره کرده و به اجمال پاسخ مدعیان را داده است. در سده‌های اخیر با گسترش موج اسلام پژوهی در غرب، فرضیه اقتباس برخی از محتویات قرآن از متون ادیان گذشته نیز یکی از زمینه‌های فعالیت خاورشناسان قرار گرفت. آن‌ها علاوه بر اتهام اقتباس، گاهی حتی پیامبر(ص) را به انجام خطای تاریخی در اقتباس نیز متهم کردند. بشری بودن قرآن از یک سو و اصالت منابع پیشین از سوی دیگر، عمده پیش فرض‌های غیر مسلمانان در بررسی‌های خود در مورد مصادر قرآن است.

آن‌ها با روش نقد تاریخی به بررسی مطالبی از قرآن، که عمدتاً تاریخی هستند، پرداخته و تلاش کرده‌اند تا با یافتن مطالب مشابه در متون مربوط به ادیان گذشته، آن‌ها را منشأ و مصدر قرآن معرفی کنند. این رساله ضمن بیان برخی از مهم ترین ادعاهای خاورشناسان در مورد وام گیری قرآن از ادیان و فرهنگ‌های گذشته هم چون یهودیت، مسیحیت، صابئان، حنفاء، مجوس و فرهنگ جاهلی، به بررسی و نقد ادلّه خاورشناسان پرداخته است. صرف نظر از پیش فرض‌های خاورشناسان که هیچ کدام مورد قبول مسلمانان نیست، ادعاهای آن‌ها حتی بر پایه مبانی خودشان نیز دچار مشکلات روش شناختی است.

بیان مسأله:

وحی در اعتقاد موحدان تاریخ، ارتباط خالق یکتای جهان با بندگان برگزیده‌ای است که برای هدایت بشر و راهنمایی او به سعادت دنیا و آخرت از سوی او فرستاده شده‌اند. سلسله طولانی این برگزیدگان از ابتدای تاریخ بشر به عنوان پیامبران الهی، چهره‌های شناخته شده‌ای هستند و هرکدام از آن‌ها نیز با اتصال به منبع آسمانی، از طریق وحی، رسالت خود را تأیید کرده و آن چه برای ایفای نقش خود لازم بوده، دریافت کرده‌اند. قرآن کریم به عنوان آخرین محصول شناخته شده وحی الهی بر پیامبران شناخته شده است. قرآن کریم کتابی است به زبان عربی که به عنوان معجزه رسالت آخرین فرستاده الهی، حضرت محمد(ص)، اولین و مهم ترین مرجع مسلمانان در معارف و اصول و شرایع دینی است. در اعتقاد مسلمانان، قرآن کریم وحی مستقیم و خالص به معنای مصون از هرگونه تحریف و دخالت غیر خداوند است که بر پیامبر اسلام، در طول 23 سال نازل شده و او بی هیچ افزودن و کاستنی، آن را به مردم ابلاغ کرده است.

قرآن کتابی است که به دور از هرگونه اشتباه و تناقض است و متنی است متعلق به همه زمان‌ها و هیچ گاه کهنگی نمی‌پذیرد. گرچه در سده‌های اخیر، تحت تأثیر رویکردهای نوین تحقیقات غربی در بررسی متون مقدس، برخی از محققان اسلامی دیدگاه‌های جدیدی را در باب وحی و نقش پیامبر در تألیف قرآن مطرح کرده‌اند، اما خداوند و وحی او به عنوان تنها منبع قرآن کریم، همچنان مورد اعتقاد قاطبه مسلمانان است. در مقابل، در اعتقاد بسیاری از غیر مسلمانان، قرآن کتابی به مانند دیگر نوشته‌های مکتوب بشری است که با استفاده از منابعی دیگر، توسط پیامبر اسلام(ص) فراهم آمده است. آن‌ها در بررسی و گاه در مقام معارضه با قرآن، وحیانی بودن آن را مورد تشکیک قرار داده‌اند. این برخورد و معارضه، قدمتی به اندازه تاریخ خود قرآن دارد. معارضه‌ای که قرآن کریم، خود در آیات متعددی به کیفیت آن اشاره داشته و روایات تاریخی بسیاری در کتب تفسیری پیرامون آن آمده است.

تجزیه، تحلیل و آسیب شناسی دیدگاه‌های غیر مسلمانان در مورد مصادر قرآن:

بر اساس عقیده تمامی فرقه‌های مسلمانان، قرآن کریم، کلمه به کلمه، به طور مستقیم و یا با واسطه فرشته وحی و البته بدون دخالت هیچ موجودی توسط خداوند بر پیامبرش محمد(ص) فرستاده شده است. گرچه در دهه‌های اخیر، برخی از محققان مسلمان تحت تأثیر دیدگاه‌های غربی در بررسی متون مقدس، به دخالت پیامبر(ص) در تدوین قرآن نظر داشته‌اند. البته نه آن گونه که محققان غربی به آن معتقدند. در آن چه که در این تحقیق به فراخور توان و امکان محقق فراهم آمد دیدیم که فرضیه‌های اقتباس قرآن از منابعی به جز وحی الهی، در تمامی وجوه آن، به دلایل متعدد مردود است. این فرضیه‌ها اصولاً بر دو مبنا و پیش فرض استوارند:غیر وحیانی بودن قرآن و وجود شباهت‌ها یا تطابقات متن قرآن با منابع پیش از خود.

تطابق‌ها و مشابهت‌های موجود میان قرآن و منابع مقدس پیش از آن، حقیقتی پذیرفتنی است که خود قرآن کریم نیز به آن اذعان دارد. این متفقات و تشابهات دلیل بر آن است که تمامی ادیان و آیین‌های الهی و متون مقدس در ابتدا همگی از یک منبع واحد الهی سرچشمه گرفته‌اند گر چه برخی از آن‌ها در گذر زمان دچار تحریف و تغییر شده‌اند.

پیش فرض‌های معین:

نگاه متشرقان در مطالعات اسلامی –قرآنی-نگاهی برون دینی است آن‌ها با نگاه به یک مسلمان به مطالعه اسلام و مسائل آن نمی‌پردازند و لذا طبیعی است اعتقادی به رسالت حضرت محمد(ص) نداشته و قرآن را مولود وحی به شمار نمی‌آورند، قائل به اعجاز آن نیستند و نقشی برای اراده الهی در صیانت قرآن از هرگونه تحریف در نظر نمی‌گیرند.

مراجعه به منابع اسلامی قرآنی محدود، بدون توجه به اعتبار آن‌ها:

شمار منابع علوم قرآنی که مورد مراجعه نسل اول خاورشناسان بوده محدود می‌باشد. این حصر و محدودیت به صورت تقلیدی به نسل‌های بعدی خاورشناسان منتقل شده است. نکته دیگر تأکید و تمایل به مراجعه به منابع کهن اسلامی است. نکته دیگر در استفاده از منابع، توجه بیشتر خاورشناسان به منابع اهل سنت است که این رویکرد منجر به یک سو نگری در تحقیق علمی خواهد شد.

برداشت‌های نادرست از آیات و روایات:

این امر معلول عدم آشنایی دقیق آن‌ها با ادبیات عرب، لسان آیات و روایات، زوایای تاریخ اسلام و ابعاد فرهنگ دینی مسلمانان از یک سو و مراجعه نکردن آنان به همه نصوص و قرائن وارده در یک موضوع از سوی دیگر است. اضافه بر این، باید تمایل به تفاسیر و برداشت هایی که با عقاید و ذهنیات آن‌ها هماهنگ است را به آسیب فوق بیفزاییم. نمونه‌ای از این آسیب تحلیل رژی بلاشر از کلمه (امّی) است. او برای اثبات ادعای خود مبنی بر این که امی بر کسی اطلاق می‌شود که وحی و کتابی را دریافت نکرده و نپذیرفته به تفسیر طبری ارجاع می‌دهد و می‌نویسد: طبری در این باره روایات متعددی آورده است از جمله این روایت ابن عباس که می‌گوید (الامّیون قوم لم یصدقوا رسولا ًارسله الله و لا کتاباً انزله الله فکتبوا کتاباً بایدیهم ثم قالوا القوم سفله جهال هذا من عند الله) این در حالی است که طبری پس از نقل این روایت می‌گوید: این تأویل بر خلاف آن چیزی است که از کلام رایج عرب در میان آنان استفاده می‌شود و آن این است که امّی در بین عرب کسی است که نمی‌نویسد. اگر بدبین نبوده و حذف ادامه سخن طبری و رأی مختار او توسط بلاشر را عمدی ندانیم این خطایی آشکار در ارائه یک تحقیق علمی بی طرف است.

شایان ذکر است، پایان‌نامه «بررسی شبهات غیر مسلمانان درباره منابع و مصادر قرآن کریم» پژوهش پایانی «محمد سعید فیاض»، برای اخذ مدرک دکتری مرکز تربیت مدرس حوزه علمیه قم است که در تابستان 1389 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «دکتر محمد کاظم شاکر» و اساتید مشاور آن «دکتر عبد الرحیم سلیمانی اردستانی و دکتر محمد باقر سعیدی روشن» است. /9193/پ202/ی