سیری در تاریخ تفسیر قرآن و بررسی اجمالی روش نگارش اهم تفاسیر شیعه

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان‌نامه «سیری در تاریخ تفسیر قرآن و بررسی اجمالی روش نگارش اهم تفاسیر شیعه» پژوهشی از «وجیهه سلمانی» به بررسی تاریخ تفسیر قرآن و روش نگارش اهم تفاسیر شیعه اهتمام ورزیده است.

بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان‌نامه می‌خوانیم:

چکیده:

پژوهش حاضر پیرامون تاریخ تفسیر قرآن و بررسی اجمالی روش نگارش اهم تفاسیر شیعه است. در این تحقیق سعی بر آن است به معرفی برترین مفسران قرآن که سایر مفسران تفسیر آن‌ها را منبع برای تفسیر خود قرار داده‌اند، پرداخته شود و تحولات تفسیر و مفسران از زمان پیامبر اکرم (ص)(که اولین مفسر قرآن می‌باشند) تا عصر حاضر مورد بررسی قرار گیرد. مفسران در قرآن تفکر کرده‌اند و روش‌های متنوعی را دنبال نموده‌اند و نتایج آن‌ها را در قالب کتاب‌های تفسیر، نشر داده‌اند. فهم این تفاسیر و بهره‌گیری از آن‌ها در گرو شناخت روش آن‌هاست و نیز آفرینش تفاسیر روشمند، روزآمد، کامل‌تر در سایه این شناخت است. در این پژوهش به بررسی اجمالی روش‌های گوناگون و بیان روش کامل تفسیر پرداخته‌شده و روش نگارش چهار تفسیر مشهور شیعه مورد بررسی قرار گرفته است. تبیان، نخستین تفسیر معتبر و مفصل شیعه و هم چنین مجمع‌البیان شیخ طوسی به روش اجتهادی نگارش یافته و از دایره نقل و تفسیر اثری خارج شده است. در المیزان علامه روش تفسیر قرآن به قرآن را مبنای کار خود قرار داده و نمونه، شاهکار آیت‌الله مکارم که در آن با روش علمی به تفسیر قرآن پرداخته است.

تعریف و تبیین موضوع:

موضوع تحقیق سیری در تاریخ تفسیر قرآن و بررسی اجمالی روش نگارش اهم تفاسیر شیعه است. تاریخ تفسیر، شرح وقایع و سرگذشت منابعی است که در کشف، شرح و توضیح آیات قرآن نوشته شده است (تفاسیر). همچنین در این علم به تحولات و سیر تطور و تکامل تفاسیر در بستر زمان پرداخته می‌شود. در این نوشتار تلاش شده که تحولات تفاسیر و مفسران که سابقه‌ای از صدر اسلام تا کنون دارند مورد بررسی قرار گیرد و تلاش دانشمندان اسلامی که همه توان، تخصص، استعداد و دانش خویش را با علاقه وافر و عشق سرشار، همه عمر را به پای تبیین و تفسیر قرآن صرف نموده‌اند را روشن نمایم و از آنجا که اندیشه‌ها و منش‌های فکری هر مفسر در تدوین تفسیر می‌تواند نقش اساسی داشته باشد و این اندیشه‌ها باعث پیدایش روش‌های گوناگون در تفسیر شده است به بررسی اجمالی روش‌های تفسیری پرداخته‌ام. همچنین موضوع تاریخ تفسیر و مفسران، بررسی تفاسیر و مفسران بر اساس دوره‌های مختلف از عصر رسالت تا زمان حاضر است.

روش نگارش اهم تفاسیر شیعه:

1- التبیان فی تفسیر القرآن:

تبیان نخستین تفسیر جامع و فراگیر شیعی است که به بحث‌های مختلف علوم قرآنی و تفسیری می‌پردازد و از دایره نقل و تفسیر اثری خارج می‌شود. زیرا وی تفسیر روایی و مأثور را به تنهایی کافی برای استنباط و فهم قرآن نمی‌داند. او با تکیه بر عقل، اندیشه‌ها و یافته‌های عالمان، اقوال و روایات گزارش‌شده را به نقد و تحلیل می‌کشد.

2- مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن:

این تفسیر یکی از مهم‌ترین تفاسیر جهان اسلام است که دانشمندان شیعه و سنی آن را مورد توجه قرار داده‌اند. این تفسیر سرشار از نکات و مسائل مربوط به ادب و لغت و قرائات و نیز دلایل و حجت‌هاست و به سبب احاطه به آرای مفسران گذشته ممتاز است. مؤلف، تفسیر تبیان را مبنای کار خود قرار داده و مسائل را به آن افزوده است. شیخ طبرسی ابتدا به ذکر قرائت‌های مختلف در مورد آیه می‌پردازد و پس از آن به توضیح لغات و بیان اِعراب می‌پردازد و در پایان معانی و مفاهیم آن را بیان می‌کند و اسباب نزول و داستان‌هایی را که مرتبط به آیات است را نقل می‌کند.

3- المیزان فی تفسیر القرآن:

علامه طباطبایی در علومی چون ادبیات، کلام، نجوم، هیئت و ریاضیات سرآمد بود. المیزان مفصل‌ترین و مهم‌ترین تألیف ایشان است. این تفسیر عربی است و در 20 جلد که در نوع خود کم نظیر و مایه مباهات و افتخار شیعه است. یکی از ابعاد چشم‌گیر المیزان، جامعه‌گرایی این تفسیر است که برخاسته از اندیشه و گرایش‌های اجتماعی مؤلف است. از مسائل بارز در المیزان، توجه به شبهات و اشکالات مخالفان و نقد و بررسی آن‌هاست. المیزان تفسیری است جامع و رنگی غالباً فلسفی دارد. علامه در المیزان جمع میان دو روش تفسیر موضوعی و ترتیبی (قرآن را آیه به آیه و سوره به سوره) کرده است ولی در هر بخش آیات مربوط و متناسب با موضوع آن را که در قرآن پراکنده است، می‌آورد تا درباره آن به طور جامع بحث و بررسی کند.

4- تفسیر نمونه:

استاد مکارم شیرازی با همکاری عده‌ای از فضلای حوزه علمیه قم این تفسیر را در مدت 14 سال به زبان فارسی در 27 مجلد گردآوری نموده است. تفسیر نمونه از متداول‌ترین تفاسیر عصر حاضر است که به زبان ساده و گویا و قابل‌استفاده برای عموم به نگارش درآمد. شیوه مفسران در ارائه مطالب چنین است که در آغاز پس از بیان نکات کلی و عام در هر سوره، به فضای حاکم بر سوره، سبک و سیاق و موضوعات مهم مطرح‌شده در سوره اشاره می‌کنند. آن گاه به مضمون آیه می‌پردازند و با شیوه بیانی و تحلیل، مسائل زندگی و هدایت انسان را در رابطه با موضوع آیه تشریح می‌کنند. نمونه، از تفاسیری است که تفسیر علمی و بیان اعجاز علمی قرآن، در آن جایگاه بس مهمی دارد.

نتایج حاصله:

در این رساله، فراز و نشیب تفسیر از زمان پیامبر (ص) تا عصر تابعین به صورت اجمالی مورد بررسی قرار گرفته است و به روش نگارش اهم تفاسیر شیعه پرداخته شده است و با بررسی تفاسیر به این نتیجه رسیده که المیزان شاهکار علامه طباطبایی تفسیر کاملی است که انواع روش‌های تفسیر در موارد لزوم، در آن به‌کاررفته است.

شایان‌ذکر است، پایان‌نامه «سیری در تاریخ تفسیر قرآن و بررسی اجمالی روش نگارش اهم تفاسیر شیعه» پژوهش پایانی «وجیهه سلمانی»، برای اخذ مدرک سطح 2 حوزه علمیه زهرای اطهر (ع) تهران است که در تابستان 1388 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «خانم حسنی» و استاد مشاور آن «حجت الاسلام سید محمد کاظم طباطبایی» است./9193/پ202/ی