راه نجات خود و خانواده از عذاب آخرت
قرآن کریم می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ عَلَیْها مَلائِکَةٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا یَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن، انسان‌ها و سنگ‌هاست نگه دارید، آتشی که فرشتگانی بر آن گمارده شده که خشن و سخت‌گیرند و هرگز فرمان خدا را مخالفت نمی‌کنند و آنچه را فرمان داده شده‌اند [به طور کامل] اجرا می‌نمایند».1
این آیه به نگهداشت خود و خانواده امر می‌کند. گویا یک لیوان بلوری را شما به دست گرفته و در یک ارتفاعی نگه داشته‌اید؛ به محض این‌که توجّهتان از این نگهداشت منعطف شود، دستتان می‌لغزد و این لیوان بلوری می‌افتد و می‌شکند. ایمان انسان نیز گوهر گران‌بهایی است که باید در حفظ و نگهداری‌اش از آتشی که آتش گیره‌اش مردم و سنگ‌ها هستند و ملائکه غلاظ و شداد بر آن موکّل هستند که از امر خدا هیچ تخطّی نمی‌کنند و آنچه از سوی خدا به آنها فرمان داده شده است را انجام می‌دهند، متوجّه بود و کوشش کرد؛ یعنی در نگهداشت خود باید یاد آخرت و عذاب آن بود و به این آتشی که این‌گونه سخت است، نزدیک نشد.
وقتی این آیه کریمه نازل شد، «جابرابن‌عبدالله انصاری غمگین خدمت رسول خدا(ص) رسید و گفت: یا رسول‌الله، مسؤلیت تکلیف خودمان کم بود و اینک مسؤلیت اهل خویش نیز بر عهده ما آمد و افزون شد؟! چگونه باید این مسؤلیت را ایفا کنیم؟ پیغمبراکرم(ص) فرمودند: با دعوت آنها به خیر و با امر به معروف و نهی از منکر آنها، مسؤلیت خود را ایفا کنید. وقتی که اهل خویش را به خیر دعوت کردید و با شرایط و آدابی، آنها را امر به معروف و نهی از منکر کردید، وظیفه نگهداشت را انجام داده‌اید.»2
در تمام مسائل تربیتی، یاد ثواب آخرت و به ویژه یاد جزای آخرت، نگهدارنده انسان است و انسان با زنده کردن این یادها در دل خویش می‌تواند نفس خود را از طغیان نگه دارد. قرآن کریم می‌فرماید: «فَأَمَّا مَنْ طَغى وَ آثَرَ الْحَیاةَ الدُّنْیا فَإِنَّ الْجَحیمَ هِیَ الْمَأْوى؛ هر کس طغیان کند و دنیا را بر آخرت ترجیح دهد، دوزخ جایگاه اوست».3 «وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوى فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوى»4 این نکته خیلی مهم است که باید از مقام و جایگاه خدا خائف بود؛ امّا مقام خدا کجاست؟ همه جا مقام خداست. به تعبیر زیبای امام راحل «عالَم، محضرِ خدا است؛ در محضر خدا معصیت نکنید.» قرآن کریم می‌فرماید: «أَوَ لَمْ یَکْفِ بِرَبِّکَ أَنَّهُ عَلى کُلِّ شَیْءٍ شَهید؛ آیا این کافی نیست که خدای تو بر هر چیزی گواه و حاضر است؟!»5
انسان بر اساس خوف از مقام رب، خود را از معاصی کنار نگه می‌دارد و بهشت جایگاه چنین انسان‌هایی است که از مقام رب خائف هستند و خود را از هوس‌ها و گرایش به هواها باز می‌دارند. مبنای نگهداشت خود و خانواده از لغزش‌های اجتماعی و حوادث سخت منحرف کننده، همین است که دل به یاد خدا روشن شود، از عذاب خدا بیم برد و خود را از هوی و هوس نگه دارد.
انفجار اطلاعات
امروزه یک سری اطلاعات در جوامع نشر پیدا می‌کند که هر کس با فکر خودش می‌تواند مستقل بیندیشد و عمل کند. از طرفی دیگر انفجار اطلاعات، فرهنگ مهاجم را تبلیغ می‌کند. تبلیغ فرهنگ‌ها سبب می‌شود که ما به خاطر شخصیت منفعل خود تابع الگوهای زمانی شویم، نه تابع الگو و سیره‌ای که خداوند و پیامبر عظیم الشأن(ص) آن را الگو قرار داده است.
گاهی آن قدر حجم تبلیغات وسیع است که ما مطالب اصلی خود را فراموش می‌کنیم. امروزه بی‌بی‌سی مجموعه‌ای از اصطلاحات، مفاهیم و واژه‌هایی را در سطح دنیا به خصوص در کشورهای اسلامی نشر می‌دهد که ما را مشغول کند تا وظایف اصلی خود را در نگهداشت عقاید و سلامت شخصیت خود فراموش کنیم.
یکی از ویژگی‌های شخصیت سالم، احساس در محضر خدا بودن است؛ امّا بحث از واژه‌های وارداتی سبب می‌شود که نگهداشت‌های دینی در جامعه با آسیب روبه‌رو شود.
تضمین سلامت اعتقادی افراد خانواده
چگونه خود و افراد خانواده را در برابر شبهات روز بیمه کنیم؟
امام صادق(ع) می‌فرماید: «بادَرُوا أَولَادَکُم بِالحَدیثِ قَبلَ أَن یَسبِقَکُم إِلیهِمُ المُرجِئَة؛ احادیث ما را به فرزندانتان بیاموزید قبل از آن‌که منحرفینی که همیشه انحراف ایجاد می‌کنند، از شما پیشی بگیرند.»6
اگر ظرف دل فرزند را از معارف صحیح پر کرده باشیم، دیگر این فرزند شبهه‌پذیر نخواهد شد. علت پذیرش شبهات، تاریکی‌های معرفتی او است؛ شک و شبهه در جهل ریشه دارد؛ جهل، تاریکی و معرفت روشنایی است. در روشنایی شک و شبهه ایجاد نمی‌شود؛ گل که به زیبایی مشهود است، برای این است که شما به واسطه نور، رنگ و جمال آن را تشخیص می‌دهید. اگر تاریک باشد، ممکن است برای شما تردید پیدا شود که این چیست؟ آیا سنگ است یا چیز دیگر؟
تردید برای شما آزار دهنده می‌شود. وقتی چراغ روشن شد، همه تردیدها می‌گریزد. امّا شبهه‌ها در دل‌ها و ذهن‌های ضعیف جا می‌گیرد. اگر دل، با معرفت همراه شد، اصلا شبهه در آن، جا نمی‌گیرد و وقتی که شبهه جا نگرفت، لغزش ایجاد نمی‌شود؛ از این رو ما باید خود و فرزندانمان را در دین‌داری چنان تربیت کنیم که هیچ شبهه‌ای در آنها اثر نکند یا کمتر اثر کند؛ همان‌طور که باید قبل از این که بیماری به فرزندانمان برسد، آنها را با ورزش‌های سالم چنان قوی کنیم که میکروبِ بیماری کمتر در آنها اثر کند.
اگر والدین، وقت فرزندانشان را با مسائل مثبت پُر کنند، که دل او از معرفت و محبت سرشار شود، دیگر دنبال انحراف نخواهد رفت؛ امّا اگر فرصتِ مناسبی برای فرزندشان صرف نکردند، آنها با فرزندشان بیگانه می‌شوند و این بیگانگی سبب می‌شود که فرزند در دام دشمن که اولین آن هوی و هوس است، بیفتد. البته دین‌داری هم سخت است. پیامبراکرم(ص) می‌فرماید: پایداری در دین، همانند نگه داشتن آتش گداخته‌ای در دست است.7 در همه زمان‌ها به ویژه در آخرالزمان نگه داشتن دین مشکل است.
وظایف زن در مقابله با انحرافات
یک زن مؤمن برای این‌که از انحرافاتی مانند اعتیاد اینترنتی، فیلم‌های مستهجن و ماهواره در خانواده [شوهر و فرزندان] پیشگیری یا جلوگیری کند، باید به نکاتی توجه کند.
توسعه تفاهم، علاقه و فرمان‌بری از یکدیگر در اعضای خانواده، مورد تأکید روایات است. در روایتی آمده است که پیامبراکرم(ص) فرموده: اگر همسری، همسرِخود را آزرده خاطر کند، تا زمانی که دل او را به دست نیاورد، عباداتش موردِ قبول خدای متعال قرار نمی‌گیرد!8
منتها بحث در این است که این فرمان‌بری عمودی است یا افقی؟ و گردونه کار باید در دست چه کسی قرار بگیرد؟ به طور حتم بر اساس آنچه که در روایات داریم، دین اسلام شخصیت پدر را در خانواده یک رکن قرار داده است؛ حضرت علی(ع) فرموده: اگر زنی شخصیت مرد خانه را بشکند، و الله قسم شخصیت خودش در مقابل فرزندانش زودتر شکسته می‌شود!9
مدتی بر این طبل می‌کوبیدند که زن و مرد با یک نوع سازوکار به میدان بیایند؛ امّا امروزه بعد از سال‌ها پژوهش در جامعه شناسی و روان‌شناسی و تحقیقات روی نورولوژها و بررسی ساختار مغز زن و مرد، به این نتیجه رسیده‌اند که در جایی که محیط بسته و متراکم است، یعنی مطالب ریز می‌شود و غیر از ساختار اداره شهر و روستا است، رهبری و فرماندهی آن قسمت مشکل‌تر است؛ زیرا گاهی تعارضاتی ایجاد می‌شود که این مدیریت را دچار مشکل می‌کند.
در این مدیریت سخت، خانم محترمی که دلسوزی می‌کند و می‌خواهد جلوی مشکل را بگیرد، باید به دو نکته توجّه داشته باشد؛ یکی این‌که باید از بحث‌های لجاجت‌آمیز در خانه پرهیز کند؛ یعنی با بحث و درگیری لفظی نمی‌توان چیزی را برای دیگری ثابت کرد؛ حتّی سراغ «جدل أحسن» نیز نباید رفت. زیرا این‌جا، جای محبت است و طبق آموزه‌های دینی، خانه جای عشق‌ورزی به همدیگر و تربیت است، نه جدل! حتّی جای استدلال نیز نیست؛ استدلال در چنین شرایط کمتر وجود دارد و باید از دروازه عواطف وارد شد و سپس در میدان تعقّل و استدلال، آن را تثبیت کرد.
دوم این‌که اگر خانم می‌خواهد شخصی را مورد نصیحت قرار دهد یا امر به معروف کند، با توجه به آیه 63 فرقان: «وَ عِبَادُ الرَّحْمَٰنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا؛ بندگان واقعى خداى رحمان کسانى‌اند که روى زمین با خشوع گام برمى‌دارند [در معاشرت با مردم فروتنى مى‌کنند و در برابر خدا خاضعند] و هنگامى که نادانان با سخنى جاهلانه آنان را خطاب مى‌کنند، در پاسخ سخنى مسالمت‌آمیز بر زبان مى‌آورند».10 باید تواضع کند که ثمره تواضع، دوستی است؛ یعنی با برخورد خشن نمی‌توان فرد [شوهر یا فرزندان] را به تسبیح وادار کرد.
راه موفقیت خود و خانواده
بنابراین، اگر ما به دنبال موفقیت هستیم، اوّل باید شناخت صحیحی از دین پیدا کنیم. وقتی دین را خوب شناختیم، امید به دست می‌آوریم؛ چرا که اطمینان داریم راهی که می‌رویم، راه صحیحی است و در این میان به محضر خداوند، رحمت و بخشش خداوند، دستگیری و امدادهای غیبی او امید پیدا می‌کنیم.
دوم باید با عمل کردن به دین، در پی رضایت‌مندی خداوند باشیم که این رضایت‌مندی خدا موجب آرامش برای خود و خانواده می‌شود. البته خانواده‌ای که به آرامش دست می‌یابد، از نظر عاطفی درگیر نیست و چون درگیر نیست، در آن همدلی و همراهی برقرار است و چون همدلی و همراهی هست، فرزندان خانواده سراغ آسیب‌های اجتماعی نمی‌روند، همسر با کسی درد دل نمی‌کند و تحت تاثیر شایعات قرار نمی‌گیرد و در سایه این همدلی به سوی توفیقات دیگر راه پیدا می‌کند و همچنین توفیق الهی شامل حال او می‌شود و در نهایت، آن خانواده گرفتار عذاب آخرت نخواهند شد.
منابع
1. سوره تحریم، آیه6
2. مستدرک‌الوسائل، ج12،ص201،حدیث13882
3. سوره نازعات،آیه37 تا39
4. نازعات، 40 و41
5. فصّلت،53
6. کافی، ج6، ص47
7. خانواده پویا،ج10، ص50
8. وسائل‌الشیعة، ج7، ص252، حدیث9256
9. خانواده پویا، ج10، ص51
10. سوره فرقان، 63
عقیل مصطفوی‌مجد
702/975الف/ر