جریان شناسی و مدل تحلیل توسعه تکنولوژی در جامعه اسلامی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام عبدالعلی رضایی، معاون مرکز پژوهش روش علوم و تحقیقات اسلامی منیر قم در دومین نشست تخصصی دین و تکنولوژی در دانشگاه صنعتی امیرکبیر تهران، با بیان این‌که بحث تکنولوژی اسلامی از مباحث بسیار پیچیده و به غایت مشکل است، گفت: با وجود آن که در فرآیند تحول علوم و مبحث تمدن سازی اسلامی، تکنولوژی در ردیف آخر قرار می گیرد اما در عین حال، بخش کارآمد و کاربردی تمدن دینی به شمار می‌رود.

وی با اشاره به بیان مقام معظم رهبری درباره مسیر نظام دینی، که فرمودند: «خطی که نظام اسلامی ترسیم می‌کند، خط رسیدن به تمدن اسلامی است» اظهار داشت: فناوری ها پیام های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی ویژه ای داشته و با مباحث بالادستی اسلام یعنی کتاب و سنت، ارتباط عمیق دارند و ضروری است نسبت هر چیزی با این معارف مشخص شده و معارف اسلامی نیز دنبال شود.

عضو شورای تخصصی حوزوی شورای عالی انقلاب فرهنگی از تکنولوژی و فن آوری به عنوان یک عامل مهم انتقال و اشاعه محتواهای خاص فرهنگی در جوامع یاد کرد و افزود: به طور مثال، معماری ساختمانها و شهرسازی که با تکنولوژی های مخصوص به خود همراه است، حامل بار و محتوای فرهنگی آن جامعه بوده و آن را به عموم مردم انتقال می دهد.

وی در همین زمینه به نتایج تحقیقی در آمریکا که تاثیر 30درصدی نوع معماری بر افزایش میزان جرم و جنایت را نشان می داد، اشاره کرد و گفت: مقام معظم رهبری درباره این تاثیر می‌فرمایند: «وقتی ما می خواهیم ساختمان بسازیم و شهرسازی کنیم، در واقع با این کار داریم فرهنگی را ترویج می‌کنیم یا تولید می‌کنیم یا اشاعه می‌دهیم.»

حجت الاسلام رضایی با بیان اهمیت پرداختن به تحلیل پایه‌ای تکنولوژی در تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌ها تصریح کرد: عمده ترین بحث امروز این است که اسلام در وضعیت رقابت تمدنی با دنیای مدرن قرار گرفته و نیازمند عملگرایی هوشمندانه است. همچنین نوع مواجهه با دستاوردهای دنیای مدرن و بالاخص تکنولوژی به عنوان بارزترین جلوه های آن از مباحث مهم و اساسی در عرصه تمدن سازی اسلامی به شمار می رود.

وی با تاکید بر پرهیز از نگرش سیاسی و سطحی به این مباحث افزود: سطحی نگری و نگرش سیاسی در بحث‌های عمیق علمی آفتی است که موجب می شود شرایط را به خوبی نشناخته و با درک اشتباه از مسیر، انحراف در پیشرفت و توسعه ایجاد شود.

عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی قم با ضروری دانستن توجه به اعماق نظری و تئوریک فن آوری‌های امروزی اضافه کرد: توجه به جایگاه تاریخی هر نظریه و اندیشه و تحلیل صحیح و دقیق آن بر مبنای فلسفه تاریخی مشخص، عمق بررسی اندیشه ها را بیشتر خواهد کرد.

وی با انتقاد از نپرداختن به فلسفه‌های تخصصی هر رشته در دروس دانشگاهی یادآور شد: متاسفانه در کشور ما در اکثر رشته های علمی، فلسفه های تخصصی مربوط به آن رشته آموزش داده نمی شود، در حالی که در کشورهای توسعه یافته، برای هر رشته خاص چند واحد فلسفه تخصصی آن رشته تدریس می شود.

حجت الاسلام رضایی با اشاره به وجود سه جریان الحاد، التقاط و ایمان در طول تاریخ گفت: بر طبق فلسفه تاریخ، هرگاه هر یک از این جریانها قدرت پیدا کردند، اقدام به جامعه سازی، فرهنگ سازی، ابزارسازی و تولید فن‌آوری خاص خود کرده اند که به جهت‌گیری تاریخی آنها بر می‌گردد.

وی به انسان به عنوان موجود صاحب اختیار اشاره کرد و ابراز داشت: انسانها به دلیل داشتن اختیار و اراده می‌توانند به طرف صلاح یا فساد و حق یا باطل گرایش پیدا کنند و در این انتخاب تاریخی، تکامل معرفتی نقش اساسی دارد و دقیقا به خاطر همین اختیار است که انتخاب مسیر حق از باطل ارزشمند می‌شود.

معاون مرکز پژوهش روش علوم و تحقیقات اسلامی منیر قم به تعبیر «پیچ تاریخی» توسط مقام معظم رهبری اشاره کرد و گفت: پیچ تاریخی ظاهرا تغییر جریان از دوران الحاد و التقاط به دوران ایمان را بیان می کند که همان تبدیل مناسبات الحادی و التقاطی به مناسبات ایمانی است و اگر از این پیچ تاریخی بتوانیم با موفقیت عبور کنیم، بسیاری از معماهای ایجاد تمدن اسلامی حل می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: استفاده از تکنولوژی های غربی و غیر اسلامی تا زمانی که هنوز علوم اسلامی تولید نشده است، در حد نیاز منطقی است و اگر بخواهیم از این مرحله گذر کنیم باید غرب و فن‌آوریهای آن را خوب بشناسیم و با این شناخت، قدرت مقابله نیز پیدا کنیم.

مولف کتاب تحلیل ماهیت تکنولوژی در بخش دیگری از سخنان خود به رویکردهای اساسی در چگونگی توسعه تکنولوژی اشاره کرد و گفت: با توجه به نیازهای نظری اندیشه های مطرح در چگونگی توسعه تکنولوژی، این اندیشه‌ها به سه گروه عمده قابل تفکیک است.

وی از اندیشه هایی که توسعه تکنولوژی را با مدل‌های موجود تمدن غربی تجویز کرده و پیشنهاد تفسیر فرهنگ مذهبی و بومی سایر ملل را متناسب با فرهنگ مدرن می کند، به عنوان گروه اول نام برد و افزود: این گروه، عقلانیت خودبنیاد را پایگاه توسعه و از جمله توسعه تکنولوژی می‌داند و نقش دین را در عرصه توسعه و مدیریت حیات اجتماعی بشر نفی می کند.

حجت الاسلام رضایی نتیجه تفکر گروه اول را گسترش لذت جویی و خودکامگی و توسعه اندیشه اومانیستی دانست و گفت: مرحله ظهور این اندیشه پس از رنسانس است که امروزه به دوران افول خود بسیار نزدیک شده است.

وی گروه دوم را تفکراتی دانست که توسعه تکنولوژی را با مدل‌های موجود تعقیب می‌کنند، اما در کنار آن تقویت فرهنگ و مذهب را نیز توصیه می‌کنند.

عضو شورای تخصصی حوزوی شورای عالی انقلاب فرهنگی در تشریح این گروه افزود: تفکر دوم معتقد به توسعه تکنولوژی بر محور عقلانیت و ترکیب آن با فرهنگ مذهب در ایجاد تکامل اجتماعی است و در واقع تکامل اجتماعی را دوپایه‌ای تفسیر می کند و دین را در کنار عقلانیت و به موازات آن قرار می دهد.

وی این تفکر را نوعی تعامل انفعالی و از موضع ضعف در مقابل دنیای مدرن توصیف کرد که همزمان با ورود مظاهر تمدن غرب به دنیای اسلام آغاز شده و مربوط به پیش از انقلاب اسلامی وحکومت دینی است.

حجت الاسلام رضایی درباره تفکر سوم گفت: در این تفکر، توسعه تکنولوژی با ارائه برنامه انحلال که نتیجه آن حاکمیت فرهنگ مذهبی بر روند توسعه تکنولوژی و در نهایت ایجاد تکنولوژی جدید بر مبنای دین است، دنبال می‌شود.

عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی قم ادامه داد: این تفکر که معتقد به توسعه و تکامل است پایگاه توسعه و تکامل اجتماعی و توسعه تکنولوژی را عقلانیت می‌داند اما بر ضرورت تولید عقلانیت تکاملی مبتنی بر ایمان و تعبد نیز اصرار می ورزد.

حجت الاسلام رضایی در پایان به اهمیت ایجاد ارتباط درست و عقلانی میان دستاوردها و تکنولوژی‌های علمی امروزی با مبانی دینی و معارف اسلامی تاکید کرد و افزود: مفهوم عقلانیت تکامل مبتنی بر ایمان این است که عقلانیت در ذات خود مقید به عبودیت باشد.

گفتنی است، دومین نشست تخصصی دین و تکنولوژی به همت موسسه مطالعات علوم دینی صدرا و با همکاری کانون اندیشه دانشجوی مسلمان دانشگاه صنعتی امیرکبیر در این دانشگاه برگزار شد./9591/پ202/ص