سرگذشت مهار جریان انحرافی در فقه

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، امروز در در درس خارج فقه به تبیین ابعاد جریان انحرافی فقهی در صدر اسلامی پرداخت و گفت: شریعت خدا کامل است و نیازی به اعمال رأی بر اساس ظنون نیست، اعمال نظرات فقهی مصلحت اندیشانه بدون پشتوانه سنت و روایت پیامبر اکرم(ص) از آسیب های مهم این جریان بود که اهل بیت طاهرین(ع) به شدت با این جریان مقابله کرده اند.

وی با با اشاره به روایت «إِنَّ دِینَ اللَّهِ لَا یُصَابُ بِالْعُقُولِ النَّاقِصَة» در تبیین آن ابراز داشت: جریان انحراف از روایااعمال استحسانات و مصلحت اندیشی ها نیز از سوی پیامبر اکرم(ص) ممنوع اعلام شده بود.

استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم به تبیین روایتی از امام صادق(ع) مبنی بر این که «السنة اذا قیست محق الدین؛ هنگامی که سنت با قیاس بدست آید دین نابود می‌ شود»، افزود: مسأله اجتهاد به رأی بیشتر به نفع حکومت ها بود چون دستشان بازتر می شد؛ از این رو ائمه طاهرین مبنای مکتب اجتهاد رأی را رد کرده اند چون جریان اجتهاد به رأی به ناقص بودن و ناکافی بودن شریعت معتقد است.

وی همچنین به دغدغه ائمه معصومین در عرصه نشر روایات و سنت شریفه اشاره و تصریح کرد: امیر مؤمنان به تنهایی در برابر جریان «منع حدیث از سنت» قیام کرده بودند؛ اگر اصرار اهل بیت در عرصه حفظ و حراست از میراث پیامبر نبود روایات نورانی پیامبر(ص) گسترش نمی یافت و دچار حذف و تحریف می شد. 

آیت الله شاهرودی به حرکت های بنی امیه در ترویج بدعت و دست کاری روایات اشاره کرد و گفت: خلق حدیث و روایت و حتی صحابه از کارهای بنی امیه بود، رواتی را با تطمیع، تشویق و تهدید همچون ابوحریره ها از سوی معاویه پول می دادند و می خریدند همچنین دست به خلق صحابی های دروغین و غیرواقعی می زدند تا دربرابر نقل حدیث های واقعی امیر مومنان بایستند.

وی روایت «حلال محمد حلال الی یوم القیامه و حرامه حرام الی یوم القیامة» را استراتژی اهل بیت طاهرین(ع) در اجرای احکام الهی و معیار اصلی در تبیین نظرات فقهی دانست و خاطرنشان کرد: تأکید بر بهره مندی از قرآن کریم و سیره پیامبر اکرم(ص) یعنی«کتاب و عترت» و نشر اسلام صحیح اساس دیدگاه امیر مؤمنان(ع) را تشکیل می داد.

نایب رییس اول مجلس خبرگان رهبری در ادامه حفظ اسلامی عمومی را رویکرد مناسب اهل بیت(ع) برای مقابله با تحریف حکام و خلفای جور برشمرد و گفت:  بسیاری از مواقع حتی ائمه معصومین راه را به حاکمان نشان می دادند تا اسلام با تحریف جدی روبه‌رو نشود و اصل اسلام عمومی حفظ بماند.

وی با آسیب شناسی دیگر ادیان ابراز داشت: چرا مسیحیت و یهودیت تحریف شد، علت اصلی آن، حکومت ها بودند و علمایی که با تطمیع، حاکمان ظلم را یاری می کردند. اجتهاد به رأی سبب انحراف بنی اسرائیل و ترک سنت ها شد و از وقتی که احکام دین را بر اساس استحسانات و قیاس ها تدوین کرده اند از اصل دین الهی خود بازمانده اند.

استاد درس خارج فقه، ابوحنیفه را نمونه ای از علمای جریان اجتهاد به رأی و عمل به قیاسات برشمرد و گفت: ابوحنیفه البته در بخش دوم زندگی اش  اظهار کرده بود که دیگر به قیاس عمل نخواهد کرد، ابن ادریس هم دربخش دوم زندگی فقهی خود بر اساس سنت فتوا می داد درحالی که ابتدا معتقد به اجتهاد به رأی بود؛ اما احمد بن حنبل از ابتدا مخالف جریان اجتهاد به رأی بود.

وی با اشاره به این که دغدغه ائمه طاهرین سبب شد که حتی راویان اهل سنت به حفظ حدیث سنت روی بیاورند، اظهار داشت: اگر نقش امامان معصوم نبود اصل دین به خطر می افتاد که در این بین می توان به دو اثر اشاره کرد یکی محدود کردن استفاده از اجتهاد به رأی و میدان ندادن به معتقدان به آن، دوم هم ظهور مکتب حدیث  که در میان اهل سنت هم این مکتب در مقابل مکتب اجتهاد به رأی رواج پیدا کرده بود.

آیت الله شاهرودی در پایان با اشاره به وضعیت فقهی در دوران بنی عباس و گرایش بیشتر به مکتب رأی گفت: ترویج اندیشه جریان اجتهاد به رأی به نفع بنی عباس بود در این زمان عمل به استحسانات و قیاسات به اوج خود رسیده بود که «سد باب اجتهاد» نتیجه آن شد چون به این نتیجه رسیدند که در فتواها تناقض پیش آمده که از آن پس سعی کردند در دائره همان چهار مذهب اهل سنت عمل کنند و جلوی ترویج مذهب جدید را بگیرند./918/پ202/س