خضوع و خشوع در بندگی و شرح صدر در مشکلات از صفات مؤمن است

اللهمّ ارْزُقْنی فیهِ طاعَةَ الخاشِعین واشْرَحْ فیهِ صَدْری بإنابَةِ المُخْبتینَ بأمانِکَ یا أمانَ الخائِفین

 خدایا روزى کن مرا در آن فرمانبردارى فروتنان. و بگشا سینه ام در آن به بازگشت دلدادگان. به امان دادنت اى امان ترسناکان.

اللهمّ ارْزُقْنی فیهِ طاعَةَ الخاشِعین

حجت الاسلام علی اصغر تقوی، رییس مرکز فقهی جوادالائمه در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد پیرامون شرح دعای روز پانزدهم بیان داشت:در این دعا دو خواسته در صدر خواسته های امروز و این ماه قرار گرفته و نکته هم که لازم است ذکر شود آنکه بعضی از بزرگواران ضمیرهای این عبارت دعا را برگشت به ماه می دهند یعنی خدایا در این ماه این ها را به ما عنایت کن بعضی ها هم به امروز یا آن روز خاصی که دعا را می خوانیم می گویند که اینها از لحاظ ادبی جای خودش باید بحث شود.

وی گفت: و اما در خواست این روز یکی طاعت خاشعین و یکی شرح صدر است این دو خواسته از محضر خداوند در این عبارات دعا مطرح است. طاعت و فرمانبرداری یا به تعبیری خشوع و هر آنچه که ما از خدا می خواهیم دارای دو مفهوم است.

حجت الاسلام تقوی گفت: خاشع به آن کسی گفته می شود که خود را به تعبیری کوچک ببیند، ضعیف ببیند و خدا را بزرگ ببیند اگر کسی در دعا و در خواسته اش این دو مطلب را مراعات کند می رسد به آن خواسته ای که حق اوست.

وی افزود: خشوع از صفات مومنین است خصوصا آنان که درنمازشان خاشع اند که در قرآن آمده است « قد أفلحَ المؤمنونَ الذینَ هُم فی صلاتِهِم خاشعونَ »

رییس مرکز فقهی جوادالائمه بیان داشت: کتاب تحف العقول اززبان پیامبر اکرم (ص) برای خاشعین نشانه هایی بیان می کنند «عَلَامَةُ الْخَاشِعِ‏ فَأَرْبَعَةٌ مُرَاقَبَةُ اللَّهِ فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَةِ وَ رُکُوبُ الْجَمِیلِ وَ التَّفَکُّرُ لِیَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ الْمُنَاجَاةُ لِلَّه» خدا را در نهان و آشکار در نظر داشته باشد، دوم اینکه رفتاری آراسته داشته باشد، سوم اینکه درباره روز قیامت تفکر داشته باشد و چهارم آنکه اهل مناجات با خدا باشد.

وی افزود انسان باید در مناجات با  خدا و دعا کردن خدا را بزرگ بشمارد وخود را حقیروکوچک، امیر المؤمنان علی (ع) در دعای کمیل اینگونه آموزش می دهند که برای دعا کردن می فرمایند« انا عبدک الضعیف و الذلیل و الحقیر المسکین و المستکین لا یملک لنفسه نفعاً و لا ضراً و لا موتاً ...» تا آخر که در اینجا اشاره دارد به اینکه بنده خودش را در حد اعلی ضعیف که هیچ تملکی بر خودش ندارد معرفی می کند.

وی ادامه داد: درطرف مقابل خدا را آنقدر بزرگ می شمارد « هو القادر، هو القاهر و الظاهر و الباطن و الرازق» تا آخر که باز عظمت خداوند را می رساند. اگر در چنین خشوعی این طاعت را انجام دهد این اطاعت خاشعین است.

کارشناس مذهبی صداو سیما بیان داشت: روزی پیامبر اکرم (ص) از جایی عبور می کردند آقایی نماز می خواند، در بین نماز با ریشش بازی می کرد، پیامبر اکرم (ص) فرمودند نماز او از روی خشوع نیست کسی که می خواهد خشوع داشته باشد با محاسن خود بازی نمی کند.

وی افزود: امام سجاد (ع) عبا از دوشش می افتاد در بین نماز متوجه نمی شدند این طاعت خاشعین است یعنی خدایا ما را بر آن اطاعتی بدار که در آن خشوع باشد که مورد رضایت خود و اهل بیت باشد.

واشْرَحْ فیهِ صَدْری بإنابَةِ المُخْبتینَ

استاد حوزه و دانشگاه خراسان بیان داشت: بحث دوم که در این دعا مطرح می شود شرح صدر است بعضی وقتها در مشکلات روزمره ی زندگی باهمه بزرگی دنیا واقعاً زندگی برای انسان تنگ می شود.

وی افزود: عالم با همه ی بزرگی برای انسان کوچک می شود به قول آن شاعر، جهان با این فراخی تنگت آید. این شرح یک درخواست بسیار سختی است که قرآن می گوید «فَداوَت عَلیهِمُ الأرض بِما رَحُبَت»

وی ادامه داد: افرادی بودند در تاریخ که این تنگنای سینه به آنها فشار آورده مثل  برادران یوسف که در حق برادرشان جفا کردند خطا کردند وقتی به خطایشان رسیدند گفتند خدایا ما دیگر آنقدر از این کارمان شرمنده ایم که عالم برای ما تنگ شده است.

مؤلف کتب هزار سخن از هزاران گفت: در زمان پیامبر (ص) عده ای در جنگ همراه رسول الله نیامدند وقتی شهر را تنها دیدند که همه رفتند و اینها همراه پیامبر (ص) نبودند گفتند خدایا جهان برای ما کوچک و تنگ است.

وی افزود: حضرت موسی (ع) در برابر فراعنه قرار گرفت وقتی آن صحنه رادید گفت «رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی وَ یَسِّرْ لِی أَمْرِی وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِی یَفْقَهُوا قَوْلِی‏»  یعنی دیگر سینه ام سنگینی می کند.خدایا سینه ام را گشاد کن شرح صدرم بده. این حالت ها برای خیلی از ماها پیش می آید در این حالتهایی که انسان به تنگنا می رسد و سختی برایش پیش می آید.

بإنابَةِ المُخْبتین

استاد حوزه و دانشگاه خراسان بیان داشت: َمناجات فروتنان که در این دعا بیان شده سوال می شود که فروتنان که هستند؟

وی گفت: مرا کسانی هستند که در مقابل خداوند فروتنی می کنند و در برابر مؤمنین و اولیاء خدا ومستضعفین... نه آنها که دربرابر مستکبران به زانو می نشینند. بلکه فروتن واقعی در مقابل ظلم ظالم و مستکبر کوتاه نمی آید.

وی افزود: در جای دیگر داریم که « اَللّهُمَّ اِنَّ قُلُوبَ الْمُخْبِتینَ اِلَیْکَ والِهَةٌ» خدایا براستى دلهاى فروتنان درگاهت بسوى تو حیران است این از نشانه های فروتن واقعی است.

بأمانِکَ یا أمانَ الخائِفین

حجت الاسلام تقوی بیان داشت: این دو در خواست را که حالت افراد خدا ترس و افرادی که از خدا به اصطلاح واهمه دارند، واهمه ی عقلائی و شرعی و منطقی حالت افراد دلداده وتسلیم در برابر خداوند است ما نیز درخواست داریم و به همین جهت اینگونه با خدا سخن می گوییم « بأمانِکَ یا أمانَ الخائِفین»

وی افزود: من اگر غیر از خدا از جای دیگری بترسم، چه کسی است که به آن پناه ببرم غیر از ذات ربوبی پناهی نیست « وَاذْکُر رَّبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضَرُّعاً وَخِیفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالآصَالِ وَلاَ تَکُن مِّنَ الْغَافِلِینَ» خطاب به پیغمبر اکرم (ص) است که می فرماید در دل خویش، پروردگارت را بامدادان و شامگاهان با تضرع و ترس، بی صدا یاد کن و از غافلان مباش.

وی ادامه داد: حضرت موسی (ع) سوال کرد از پروردگار که خدایا نزدیکی به من که مناجات کنم با تو، یا دوری از من که ندا کنم تو را، خداوند وحی فرستاد ای موسی! من همنشین کسی می باشم که یاد کند مرا موسی عرضه داشت پس کیست در پرده تو، روزی که پرده ای نیست، مگر پرده تو. فرمود: آن کسانی که یاد می کنند مرا، پس یاد می کنم من آنها را و دوستی می کنند پس دوست می دارم من آنها را ایشان کسانی هستند که وقتی اراده کردم به اهل زمین بلایی بفرستم، بلا را از اهل زمین به واسطه آنها رفع می کنم.

رییس مرکز فقهی جوادالائمه بیان داشت: بااطمینان به اینکه این در همیشه به روی من باز است من هم به این سمت حرکت می کنم و انابه ی مخبتین را می خواهم آن وقت در آموزه های دینی دارد که اگر می خواهید به شرح صدر برسید  اولین راه رسیدن به شرح صدر توبه و استغفار و بازگشت از آنچه که در گذشته به آن عمل می کردید.

وی افزود: شاهد مدعای ما قرآن است که برادران یوسف چنین کردند آنها که در مدینه در محضر پیامبر (ص) همراه بودند چنین کردند و همه ی آنهایی که می خواستند برسند به شرح صدر این گونه عمل کردند.

وی ادامه داد: پس خلاصه کلام آنکه این دو خواسته ی ما یکی طاعت خاشعین و یکی شرح صدری را از خدایی که امان دهنده به ترسیده ها از وی است می خواهیم که ان شالله به اجابت برسد.

اعتدال ومیانه روی/انواع ترس

حجت الاسلام  تقوی گفت: نه باید زیاد ترسید که به ناامیدی منجر شود چرا که رجا و امید هست بلکه نا امیدی خودش گناه است و نه باید آنقدر امیدوار بودکه نترسید که باز خود نترسیدن زمینه گناه را فراهم می کند به عبارتی «خیرالامور اوسطها» بهترین کار اعتدال و میانه روی پیشه کردن است.

وی افزود: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ إِذا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ إِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زادَتْهُمْ إیماناً وَ عَلى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ» مؤمنان حقیقی آنان هستند که چون ذکری از خدا شود(از عظمت و جلال خدا) دلهاشان ترسان و لرزان شود و چون آیات خدا را بر آنها تلاوت کنند بر مقام ایمانشان بیافزاید و به خدای خود در هر کار توکل می کنند.

وی در بیان انواع ترس گفت: ترس می تواند پسندیده باشد که ترس ممدوح گویند این همان ترس دربرابر عدالت خداست و ترس ناپسند که ترس مذموم است مثل ترس از فقر درمقابل انفاق و ترس از مرگ، ترس ازطاغوت، ترس بی مورداز مسائل مادی مثل نقص در اموال وانفس

پایه های استواری عبودیت

رییس مرکز فقهی جوادالائمه بیان داشت: درروایتی که درکتاب مستدرک نقل شده خوف و رجا یعنی ترس و امید را از نشانه های عبودیت معرفی می کند و می گوید عبودیت برپنج پایه استوار است « العبودیّةُ خمسةُ اشیاء. خَلاءُ البطْنِ. و قرائةُ القرآنِ. و قیام اللیّل.. و التضُّرُع عند الصُّبح. و البکاءُ من خشْیة اللّه».

وی گفت: خالی ساختن شکم از حرام، قرائت قرآن، تهجّد و شب زنده‌داری، زاری و راز و نیاز با پروردگار در هنگام صبح و گریه از خوف خداوند.

وی ادامه داد: انسان وقتی خود را در برابر عظمت و جلال خدایی می بیند، ناخود آگاه در برابراو احساس خضوع و ترس می کند همانگونه که در برابر یک دانشمند و شخصیت مهم، انسان خویشتن را کوچک و ناچیز می شمرد، او را تعظیم و تکریم می کند.

وی افزود:به همین دلیل گفته اند خدا را چنان عبادت کنیم که گویا خدارا می بینم وخدا مارا می بیند. « یا من لیس غیره رب یدعى ، یا من لیس فوقه اله یخشى» اى کسى که غیر از او پروردگارى نیست که خوانده شود! اى کسى که برتر از او خدایى نیست که از او ترسیده شود.

استاد حوزه و دانشگاه خراسان بیان داشت: خائفین چه کسانی هستند وچرا خداوند به آنها امان می دهد چرا خداوند مأمن آنهاست آنچه درآموزه های روایی آمده این است که « من عرف الله خاف الله و من خاف الله سخت نفسه عن الدنیا» هرکس در زندگی خدارا شناخت از خدا می ترسد و هرکس خدا ترس باشد نفسش ازدنیا فاصله می گیرد امیال دنیوی و شهوی ندارد.

وی افزود: امیر موحدان حضرت علی (ع) هم خدا ترس است هم خدا شناس بنابر این می فرماید «یا دنیا غری غیری قد طلقتک ثلاثا لا رجعت فیها فعیشک قصیر وخطرک طویلدنی» دنیا نمی تواند علی  را فریب دهد چرا که اورا سه طلاقه کرده ام چون خطر دنیا زیاد است ولی عیش وشادی دنیا کوتاه .

وی در پایان با تبریک میلاد پر برکت امام حسن مجتبی (ع) بیان داشت: به حرمت مقام این مولود و برکت وجود مطهرش، ان شالله دعای امروز در حق ما در تمام عمر به اجابت برسد که اگر چنین شود زندگی ما مورد رضایت حق و اهل بیت (ع) قرار می گیرد./933/ت302/ب