در نشست علمی «روش‌شناسی علمی علم کلام» صورت گرفت؛
بررسی جایگاه عقل و نقل در علم کلام
خبرگزاری رسا ـ مشاور عالی مؤسسه امام صادق(ع) گفت: بن‌بست‌ها و اشتباهاتی در بحث‌های فلسفی و کلامی وجود دارد که با مراجعه به احادیث و موضوعات نقلی و عقلی در کنار هم می‌تواند با ایجاد تعامل این مشکلات و اختلافات را برطرف کرد؛ ملاک تمام بلاهایی که بر سر آدم می‌آید جهود و عناد است؛ سبک شهید مطهری است که برخلاف فلاسفه در بخشی نقل را می‌گیرد و در بخشی نیز عقل را، این سبک درست و صحیح بررسی موضوع است.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، حجت‌الاسلام والمسلمین ربانی گلپایگانی امروز 20 شهریور در نشست علمی «روش‌شناسی علم کلام» که در مدرسه علمیه عالی نواب برگزار شد ضمن تبریک سال تحصیلی جدید حوزه‌های علمیه، گفت: میدانیم که در آیات قرآن کریم و روایات نسبت به علم و عالم اهمیت بسیاری داده‌شده؛ یکی از مراتب عالی کمال انسانی علم‌آموزی، تعلیم و تعلّم است که یکی از رسالت‌های عموم انبیاء نیز همین بوده است.
وی به بیان علوم مفید برای انسان پرداخت و ادامه داد: در روایتی از کافی وارد شده که پیامبر(ص) به مسجدی وارد شدند و دیدند عده‌ای گرد فردی جمع شده‌اند، پیامبر پرسیدند این چه می‌گوید، پاسخ دادند این فرد علامه است و ادبیات می‌آموزد؛ پیامبر فرمودند این علمی است که اگر فرد به آن آگاه نباشد چیزی از زندگی او کم نخواهد شد.
این استاد برجسته حوزه علمیه علم را در نگاه پیامبر بر سه قسم عنوان کرد و ابراز داشت: پیامبر (ص) علم راستین را 3 دانش آیت محکمة، فریضتاٌ عادله و سنت قائمه می‌دانند؛ علم واقعی و راستین است که انسان باید آن را بداند.
وی به بیان مفهوم علوم عنوان‌شده پرداخت و اظهار داشت: «آیت المحکمه» را به معارف دینی و عقاید تفسیر کرده‌اند؛ یعنی معرفت الله و اعتقادات که پایه‌های دین بر آن نهاده شده است؛ «فریضة العادله» یعنی بایدها و نبایدهایی که انسان مؤمن و مسلم در زندگی به آن‌ها نیاز دارد که همان احکام فقهی است.
حجت‌الاسلام ربانی گلپایگانی تصریح کرد: پایه و اساس دین، اعتقادات است و طبعاً در رأس معارف دینی علم و معرفت است؛ رسالت متکلم، رسالت بسیار خطیری است زیرا اولین شأن انبیاء الهی، بیان عقاید به مردم بوده است؛ تکیه‌گاه و شالوده افعال الله همین علم و معرفت است زیرا بخش عظیمی از علم کلام در بحث خداشناسی مطرح است.
وی در خصوص اختلافات فقهی بین علما در موضوعات مختلف، عنوان داشت: برخی معتقدند که کلام موضوعی جدلی است اما این‌که کلام را حکماً جدلی بدانیم، حرف درستی نیست زیرا جایی که حکمت است جدل نیست و آنجایی که جدل هست دیگر حکمت نیست؛ چسباندن جدل به حکمت وصله نا چسبی است.
مشاور عالی مؤسسه امام صادق (ع) ادامه داد: شخصی از امام صادق (ع) پرسید آیا پیغمبر نیز جدل می‌کرد؟ فرمودند: هر گمانی به پیغمبر (ص) می‌برید، ببرید اما فکر نکنید که پیغمبر برخلاف کتاب خدا عمل کرده است؛ وقتی خداوند در قرآن می‌گوید جدل کن، پیغمبر برخلاف دستور خداوند عمل نمی‌کند همان‌طور که احمد بن ابی‌طالب طَبرِسی می‌گوید وقتی دیدم برخی معتقدند معصومین به دلیل عصمت خود هیچ‌گاه جدل نمی‌کنند، اسنادی را گرداوری کردم که پیغمبر (ص)، امیر مؤمنان (ع) و فاطمه زهرا (س) نیز جدل کرده‌اند.
جایگاه عقل و نقل در علم کلام
وی، بابیان این‌که روش‌های کلامی نیز دارای اقسام مختلف است، ابراز داشت: روش‌های کلامی مختلف است، برخی احب عقل و برخی دوستدار نقل هستند، اهل حدیث، اهل سنت، اخباری‌های شیعه و فلاسفه اسلامی نیز به گونه ایاز یک روش استفاده می‌کنند؛ برخی سنگ عقل و برخی سنگ نقل را چرب گرفته‌اند.
مدیر مسؤول مجله علمی پژوهشی کلام اسلامی با اشاره به خطبه 16 نهج‌البلاغه، اضافه کرد: ایشان در این خطبه، راه راست و طریق مستقیم را مسیر اصلی حرکت می‌نامند زیرا این راه، خط اهل‌بیت (ع).
وی بابیان این‌که ما گاهی مبادی علم کلام و گاهی مسائل آن را موردبحث قرار می‌دهیم، خاطرنشان کرد: ابتدا باید جایگاه عقل و نقل در مبادی و در مسائل علم کلام مشخص شود؛ مبادی عقلیه در این موضوع به معنای شناخت و آگاهی از سه مؤلفه منطق، فلسفه و معرفت‌شناسی است زیرا متکلم اگر بخواهد در حوزه کلام ایفای نقش راستین داشته باشد باید این سه را بگذراند حتی اگر ضد فلسفه باشد باید این‌ها را بخواند زیرا اگر آن را نفهمد چگونه می‌تواند موضوعات موردتردید را رد کند؟
بسیاری از شبهات غرب در حوزه معرفت‌شناسی است
حجت‌الاسلام ربانی گلپایگانی بابیان این‌که اگر با نظرات مخالف هستید، چرا در فقه و اصول جدل می‌کنید، عنوان داشت: معرفت‌شناسی بسیار لازم است زیرا بسیاری از شبهات جدید غربی‌ها به موضوع معرفت‌شناسی بازمی‌گردد؛ این‌که نسبیت‌گرا هستید، رئالیست هستید یا چه دیدگاه دیگری دارید، متکلمان قدیم در آغاز کتاب‌های خود این بحث را آورده‌اند، بحث‌هایی از معرفت‌شناسی، از فلسفه و از منطق.
وی به بیان زمینه‌های موردبحث در مبادی نقلیه پرداخت و گفت: ازآنجاکه علم کلام از وحی، کتاب و سنت بهره می‌برد، شناخت قرآن ، فهم قرآن، شناخت و فهم سنت از لازمه‌های علم اصول به شمار می‌رود که یک متکلم نیاز دارد تا در حوزه‌های علمیه سطح و خارج، رجال، درایه و حدیث‌شناسی را بخواند ؛ این‌ها علوم نقلیه است.
این استاد برجسته حوزه علمیه ادامه داد: مسائل علم کلام بر سه قسم است، از جهتی که عقل و نقل می‌تواند دخالت داشته باشد یا نه باید گفت که نگاه اول، نگاهی صرفاً عقلی است و نقل اجازه ورود ندارد؛ نگاه دوم نگاه کاملاً نقلی است و عقل نمی‌تواند حضورداشته باشد و سومین نگاه، هم عقل است و هم نقل.
شناخت مبادی عقلی و مبادی نقلی
وی به بیان جزئیات این سه دسته پرداخت و گفت: این نگاه که به‌نوعی می‌توان گفت باورهای پیش از وحی است شامل آن عقایدی است که وحی به قوت در آن مبتنی است؛ وجود خداوند، علم، قادریت و حکمیت خداوند چهار عقیده عقل است و از راه نقل نمی‌توان آن را ثابت کرد.
حجت‌الاسلام ربانی گلپایگانی ادامه داد: تفاسیر برزخ والمعاد که آیا بهشت، دوزخ و برزخی وجود دارد؟ کمال و رشد وجود دارد و ازاین‌دست مسائل از راه عقل قابل‌اثبات نیست و تنها باید از راه نقل به آن رسید اما برخی مسائل خاص در نبوت، امامت، تعداد انبیاء، سن پیامبران، تفاسیر و جزئیاتی از مسائل نبوت و ازاین‌دست،هم مسئله عقلی و هم مسئله نقلی است؛ به‌طور مثال توحید، برای اثبات وجود نبی لازم نیست اثبات شود که خدا یکی است، همین‌که باور داشته باشیم خدا حکیم و علیم است کفایت می‌کند.
وی بابیان این‌که در برخی از مباحث، روایات اهل‌بیت (ع) مورداستفاده قرارگرفته نشده است، ابراز داشت: به همین دلیل در موضوعاتی که از روایات استفاده‌نشده مشکل ایجادشده است؛ کسانی که تنها باعقل پیشرفته‌اند، به جنبه نقلی آن توجه نداشته و عکس این موضوع نیز صادق است.
مدیر مسؤول مجله علمی پژوهشی کلام اسلامی به تعریف علامه طباطبایی از قضا و قدر پرداخت و عنوان داشت: ایشان به دلیل برقراری ارتباط با قرآن معانی را به‌خوبی بیان کرده است؛ به‌طور مثال در موضوع قضا و قدر که هر یک از متکلمان عقلی و نقلی تعریفی را از آن ارائه کرده‌اند، علامه طباطبایی می‌گوید قضا، فصل الامر است، قدر نیز به معنای اندازه و حدود است؛ قضا یعنی حتمیت موجود، وقتی‌که علت تامه‌اش محقق شود، این امر وقتی اراده الهی به آن تعلق بگیرد حتمیت پیدا می‌کند.
سبک صحیح بررسی نقلی و عقلی چگونه است؟
وی با طرح این سؤال که آیا اراده الهی به تمام اتفاقات از خوب و بد تعلق می‌گیرد، تصریح کرد: اشاعره معتقدند هرچه از خوب و بد وجود دارد متعلق به اراده الهی است درحالی‌که معتزله و عدلیه می‌گویند اراده خدا تنها به خوبی‌ها تعلق می‌گیرد، «ان الله تعالى لا یفعل القبیح»؛ این دعوا بی‌اساس است زیرا خداوند دو اراده دارد، اراده تکوینی و اراده تشریعی.
مشاور عالی مؤسسه امام صادق (ع) تصریح کرد: بن‌بست‌ها و اشتباهاتی در بحث‌های فلسفی و کلامی وجود دارد که با مراجعه به احادیث و موضوعات نقلی و عقلی در کنار هم می‌تواند با ایجاد تعامل این مشکلات و اختلافات را برطرف کرد؛ ملاک تمام بلاهایی که بر سر آدم می‌آید جهود و عناد است؛ سبک شهید مطهری است که برخلاف فلاسفه در بخشی نقل را می‌گیرد و در بخشی نیز عقل را، این سبک درست و صحیح بررسی موضوع است./9315/پ201/ب4
ارسال نظرات