نشست علمی، تخصصی بررسی و نقد «مقاصد الشّریعه»

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، با توجه به اهمیت بحث مقاصد الشریعه، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با دعوت از اساتید برجسته حوزه علمیه قم، سلسله‌ نشست‌هایی را در زمینه نقد و بررسی مقاصد الشریعه برپا کرده که نخستین جلسه آن عصر روز پنجشنبه 30 بهمن ماه در سالن جلسات این مرکز برگزار شد.

بر اساس این گزارش، در این نشست علمی اساتید برجسته حوزه علمیه قم همچون؛ حجج اسلام والمسلمین علیدوست، حسینی خراسانی، قائنی، احمدی فقیه یزدی، ایازی، فخار طوسی، نورمفیدی و نجفی یزدی حضور داشته و نقطه نظرات خود را در زمینه مبحث مقاصد الشریعه ارائه کردند.

مقاصد شریعت همان غایاتی است که شارع برای تحقق آن‌ها احکام را وضع کرده است و علم مقاصد الشریعه توجه و کشف و دانستن این اهداف است. این اهداف و اغراض گاهی در قالب نصوص شرعی منعکس شده است و علمای مقاصدی هم با استفاده از راه‌کارهایی مثل استظهار و استقراء نصوص شرعی و عقل، در پی کشف و شناخت این مقاصد هستند و تقریبا از مراحل اولیه شکل‌گیری بحث مقاصد به این مطلب رسیده‌اند که اسلام به پنج یا شش چیز خیلی اهمیت داده و آن‌ها را جزء اهداف و غایات احکام شریعت دانسته است: حفظ نفس، حفظ دین، حفظ عقل، حفظ نسل، حفظ مال و حفظ آبرو. این‌ها را از اهداف و مقاصد ضروری دانستند در کنار مقاصد حاجی و تحسینی که رتبه‌های کم اهمیت‌تر مقاصد هستند.

بحث قوی از مقاصد الشریعه، بنیانی خیر برای نسل‌های آینده ایجاد می‌کند

در ابتدای این نشست علمی حجت‌الاسلام والمسلمین علیدوست عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به ایراد سخن پرداخت.

وی اظهار داشت: بدون شک گفت‌وگو از مقاصد الشریعه با ساحت‌های مختلفی که دارد در حوزه ما بحث جوانی است و باید با احتیاط سراغ این بحث رفت.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم ادامه داد: اگر بحثی غیر محکم و غیر فنی در این رابطه صورت گیرد در خاطره‌ها می‌ماند و اگر بحث قوی و فنی نیز صورت گیرد بنیان خیری برای نسل‌های بعد می‌شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین علیدوست با اشاره به عنوان بحث، گفت: نقد مقاصد الشریعه، تعبیر درستی نیست؛‌ قطعا بخشی از نصوص دینی ما مبین مقاصد شریعت است آنجایی که خداوند اهدافی را برای بحث رسل، (اگر شریعت را به معنای اعم بگیریم) انزال کتب و تشریع مقررات بیان می‌کند بنابراین ما مقاصد شریعت را نمی‌خواهیم نقد کنیم.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ادامه داد:‌ ممکن است بگوییم نقد کاربست نابجا یا کاربست مطلق مقاصد در فقه یا حتی معارف.

وی بیان کرد: این‌که گفته شود نقد و بررسی مقاصد الشریعه اهل سنت هم درست نیست؛‌ مقاصد الشریعه نه شیعی است و نه سنی مقاصد یک پدیده دینی است، البته منظور از این بحث روشن است اما از همان ابتدای کار نباید بنا را بر تسامح گذاشت.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم بیان کرد:‌ در این بحث باید تعابیر را دقت کرد، وقتی بحث از مقاصد وقتی شد نباید پای مصالح را وسط کشید؛ یعنی می خواهید بگویید مصالح و مقاصد دو عنوان برای یک معنون هستند اگر دو چیز هستند نباید در مورد مقاصد بحث کرد و پای یک نهاد دیگر را من غیر ضرورة به میان کشید.

وی با بیان این‌که گفته می‌شود اهل سنت برای کمبودهای خودشان از مقاصد استفاده می‌کردند، گفت: قطعا به طور کل به این صورت نیست آنها برای خود مبانی فکری دارند که البته بر اساس آن مبانی فکری به نتیجه می‌رسد و این‌که بگوییم برای جبران کمبودها دستشان خالی شد درست نیست.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم افزود: البته برخی از اهل سنت مقاصدی نیستند و آن پارادوکسی که در افکار اشاعره با استفاده از مقاصد استفاده می‌شود خیلی از آنها در مانده اند چون مبنایی دارند که می‌گویند احکام هیچ علتی و حتی مصلحتی در جعل ندارد و اگر بگوییم خداوند به مصلحت و حکمتی جعل کرده شرک به خدا است و می‌مانند که اگر این طور است پس ما مقاصدی نداریم که بخواهیم استفاده کنیم، از این رو است که برخی از مقاصد دست بر می‌دارند.

حجت‌الاسلام والمسلمین علیدوست خاطرنشان کرد:‌ در بحث مقاصد الشریعه باید این بحث روشن شود که منظور از شریعه که مضاف الیه مقاصد است،‌ شریعه بالمعنی الاعم است یا شریعه بالمعنی الاخص، اگر اعم باشد قهرا مقاصد خداوند را در بحث رسل، انزال کتب و جعل مقررات شامل می‌شود در حالی که اگر شریعه را به معنای اخص بگیریم قهرا منحصر به مقاصد شارع در تشریع مقررات می‌شود و طبیعتا آن دو بخش که مقاصد خداوند در بحث رسل و انزال کتب است از محل بحث خارج می شود.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان این‌که‌ در این بحث باید مفهوم شناسی و روش شناسی فهم مقاصد شود، ابراز کرد:‌ ما نمی توانیم به مقاصد بی مهری کرده و آنرا نادیده بگیریم و نه می‌توانیم بی محابا از آن استفاده کنیم.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم تأکید کرد: قدم خوبی در این زمینه برداشته شده اما نباید عجله کرد و با موضع جلو رفت؛ امیدواریم نتیجه کار دقیق و در خور شأن حوزه علمیه قم باشد.

ضرورت پرهیز از مصلحت اندیشی در فقه و فتوا

در ادامه این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین حسینی خراسانی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به ارائه نظرات خود در باب نقد و بررسی مقاصد الشریعه پرداخت.

وی اظهار داشت: بحث مقاصد الشریعه یک اصطلاح شناخته شده است و باید دید که مبدع این اصطلاح چه چیزی را اراده کرده است.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم با بیان این‌که مشهور این است که شافعی مقاصد الشریعه را مطرح کرده است و دیگران از او تبعیت کرده‌اند، گفت: استادِ غزالی این بحث را مطرح کرده اما خود غزالی این بحث را پرورانده و آنرا برهانی کرده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین حسینی خراسانی گفت: غزالی در المستصفی یک چینشی به این بحث داده که اگر به آن توجه شود، عنوان بحث ما دیگر نقد مقاصد نخواهد بود چون مقاصد نقد بردار نیستند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: غزالی می‌گوید اصل سیستم فقاهت و تشریع در اسلام به هدف صیانت از مقاصد است و برای فهم این احکامی که عهده دار صیانت از مقاصد الشریعه هستند ادله ای وجود دارد که عبارت است از؛ کتاب، سنت، اجماع و عقل.

وی بیان کرد:‌ آنچه در کلمات دیگران مشاهده شده این است که خلطی بین فقه المقاصد با فقه الاستصلاح و فقه الاستحسان شده و آن چیزی که فقه آنها بر آن استوار است و جای نقد دارد، مسأله فقه الاستصلاح است.

حجت‌الاسلام والمسلمین حسینی خراسانی ابراز کرد:‌ آنچه غزالی مطرح کرده این است که احکام شرعیه برای صیانت از مقاصد الشریعه است و مقاصد شرع تعریف شده است و ما نمی‌توانیم بگوییم مقاصد متخیریه و ‌مقاصد موهومه چون مقاصد تحدید شده و مضبوط است و جای اجتهاد ندارد.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفت: غزالی می‌گوید اگر قرار باشد سیستم فقاهت بر اساس فقه الاستصلاح و فقه الاستحسان استوار باشد یک آسیب بزرگی ایجاد می‌کند و سلب اعتماد عمومی نسبت به فقه و فتوا به همراه خواهد داشت.

وی خاطرنشان کرد: شهید مطهری به مناسبتی در مسأله حجاب مطرح می‌کند که ستر کفین و وجه مستثنی است اما برخی از فقهای ما بیان می‌کنند که اگر بگوییم ستر وجه و کفین مستثنی است کم کم از وجه و کفین سرایت به بقیه می‌کند و این یک نوع مصلحت اندیشی می‌باشد و مصلحت اندیشی همان چیزی است که فقه عامه بر آن استوار است.

استاد حوزه علمیه قم افزود:‌ ایشان می‌فرماید در کبرای کلی بحث مصلحت اندیشی مشکلی ندارد اما اگر در صغریات قرار باشد هر فقیهی طبق سلیقه خود مصلحت اندیشی کند ضایعه‌ای را در پی دارد و سبب سلب اعتماد عمومی نسبت به سیستم فقاهت و جایگاه فقه و فتوا می‌شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین حسینی خراسانی ادامه داد: مقاصد الشریعه که پنج چیز است و همه شرایع سماویه برای تحفظ بر آن مقاصد آمده‌اند یک چیز شناخته شده بوده و موهوم، متخیر و محتمل در آن راه ندارد و قابل نقد نیست، آن چیزی که در این راستا است این است که اجتهادات استصلاحیه به خاطر حفظ این مقاصد است که فاجعه آفرین بوده و در فقه ما نیز وجود دارد؛ شهید مطهری می‌فرماید ما چنین وظیفه‌ای نداریم که فقه الاستصلاح را مدار کارمان در مقام استنباط قرار دهیم.

مقاصد مادامی که تخمینی باشد برای فقیه یا اصولی شیعه اعتباری ندارد

حجت‌الاسلام والمسلمین قائنی نیز در این نشست علمی به ارائه نکات و دیدگاه‌های خود در این زمینه پرداخت.

وی بیان کرد: در بحث مقاصد الشریعه یک بحث مفهومی برای مقاصد است که شارع مقاصدی دارد و احکام او مشتمل بر حکمی است.

استاد حوزه علمیه ابراز کرد: تلقی بنده از بحث مقاصد الشریعه یک معنای اصطلاحی است نه یک معنایی که مفهوم عامش مسبوق به ذهن است؛ معنای اصطلاحی مقاصد الشریعه نیز همانی است که اهل سنت بر اساس آن به استنباط احکام شرعی می‌پردازند و بر اساس آن به مصالح تخمینی که مبنای استنباط احکام شریعت می‌تواند باشد که در حقیقت مصداقی از قیاس و استحسان است.

حجت‌الاسلام والمسلمین قائنی بیان کرد:‌ مقاصد الشریعه در یک منظر و کیفیت نظر کردن به آن خیلی امر قابل استناد و اثرگذاری است؛ شیعه‌ قطعا به آن معنای مقاصد الشریعه‌ای که اهل سنت به آن اعتماد دارند اعتماد نمی‌کند.

وی خاطرنشان کرد: استفاده از ظواهر در شریعت برای ما مجاز است و ظهور استعمالات حجت است، مادامی که خلاف آن ظهور ثابت نشود این ظهور می‌تواند دستخوش مقاصد الشریعه قرار گیرد یعنی بر اساس مقاصد الشریعه این ظهور سبک و سنگین می‌شود.

استاد حوزه علمیه اظهار داشت: مقاصد الشریعه به خودی خود اعتباری ندارد اما این مقاصد احتمالی شریعت همانی است که در برخی از موارد از آن به مناسبات حکم و موضوع تعبیر می‌شود یعنی اگر با غمض نظر از مقاصد برای لفظ ظهوری شکل گرفت با توجه به مقاصد احتمالی شریعت تکون و شکل گیری ظهور عوض می‌شود و این در حقیقت به واسطه همان مقاصد احتمالی یا گمانی است.

حجت‌الاسلام والمسلمین قائنی گفت: مقاصد به طور مستقیم مادامی که مقرون نباشد بلکه مقاصد تخمینی باشد برای فقیه یا اصولی شیعه اعتباری ندارد اما بنابراین که تأثیرگذار در ظهور معتبر است و مانع شکل گیری ظهور می‌شود به این منظر تأثیرگذاری قضیه مقاصد در نصوص و متون شریعت جای تردیدی در آن نیست.

وی ادامه داد: تمام کسانی که استناد به ظهورات می‌کنند می‌گویند این ظهور بر اساس مناسبات حکم و موضوع اطلاقش مختل است و مناسبات حکم و موضوع در خیلی از موارد همان مقاصد احتمالی شریعت است وگرنه مناسبات حکم و موضوع در خیلی از موارد مصداقی ندارد.

استاد حوزه علمیه افزود:‌ ما به مقاصد تعصبی نگاه نمی‌کنیم در برخی از موارد مقاصد در فقه بر ما تأثیرگذار است و می‌توانیم به آن در مقام تکون و شکل گیری ظهور استناد کنیم.

وی بیان کرد: اگر بنا باشد مقاصد به معنای مقاصد کلی معلوم محقق شریعت باشد که به حفظ نفس، دین، عقل، نسل و حفظ مال و حفظ آبرو تعبیر می‌شود یا مقاصد احتمالی که مربوط به مصادیق مقاصد کلی است چنانچه که مقاصد امر مسلم و قطعی یا مقرون دلیل معتبر باشد احدی در اعتبار و تأثیرگذاری و امکان استنباط حکم بر اساس آن تردیدی ندارد اما این‌که آیا ما با مقاصدی که نهایت امر یک مطلبی است که به صورت گمانی و حتی نه در حد اطمینان است آیا می‌تواند فقیهی بر فرض این که مبنای او نص خاصی بر اعتبار مقاصد نیست می‌شود به مقاصد با همان معنای اصطلاحی که عبارت است از تشخیص ملاکات بر اساس تخمین و گمان اعتماد کرد، این همان چیزی است که در روایات ما بر اساس قاعده به آن پرداخته شده است و تعبیر به قیاس یا به تعبیرات دیگری شده است یعنی در حقیقت بر اساس منطق این‌که حجیت دائر مدار علم و یقین است و اعتماد بر طرق غیر علمی بر اساس منتهی شدن آنها بر حجیت قطعی و یقین است.

استاد حوزه علمیه افزود:‌ اگر مقاصد را بر اساس تشخیص گمانی و غیر قطعی در نظر بگیریم، فارغ از نص خاص بر اعتبار یا عدم اعتبار آیا جز حکم عقل به عدم اعتبار غیر علم می‌تواند مبنایی برای عمل کردن و معتبر دانستن آن به حساب آورد؟ بنده تا حالا چنین تشخیص ماورائی نداده‌ام.

نگران هجمه وسیع بحث‌های مقاصدی به حوزه‌های علمیه شیعه هستیم

در پایان این نشست علمی نیز آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی رییس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) به ارائه نظرات و دیدگاه‌های خود در زمینه مسأله مقاصد الشریعه پرداخت و بیان کرد: این جلسه گویای ضرورت پرداختن به این موضوع مهم است.

وی با بیان این‌که دغدغه بحث از مقاصد شاید بیش از بیست سال است که در ذهن بنده بوده،‌ گفت: حوزه علمیه باید در سطح اساتید تراز اول به این بحث بپردازد و نباید به این موضوع مهم در سطح طلاب جوان یا کسانی که تازه وارد درس خارج شده‌اند، پرداخته شود.

آیت‌الله فاضل لنکرانی با تأکید بر این‌که در این زمینه تنها بحث علمی مطرح است و تعصبی به جز تعصب علمی مورد توجه نیست، ابراز کرد:‌ این‌که در این گونه جلسات باید رعایت انصاف را داشته باشیم یک بحث است و این‌که امروز یک نگرانی در ما وجود دارد و آن هجمه وسیع این بحث‌های مقاصدی به حوزه‌های شیعه است، بحث دیگری می‌باشد.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم با بیان این‌که نمی‌توانیم نسبت به این قضیه بی تقاوت باشیم، افزود: یک زمانی المنار در حوزه شیعه وارد شد و نتیجه آن بعضی از کتاب‌هایی شد که نمی توان آثارمخرب آن را نادیده گرفت.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به این که بحث مقاصد تا زمان شاطبی در میان اهل سنت بسیار مطرح بوده، بیان کرد: مقاصد از زمان شاطبی تا قرن چهاردههم تا زمان محمد عبده در میان اهل سنت نیز متوقف و منسی بوده است.

وی با بیان این‌که بحث مقاصد ظاهرا از زمان محمد عبده دوباره اوج گرفته و از آن زمان تا حالا کتاب‌های بسیاری راجع به مقاصد نوشته شده است،‌ گفت:‌ هر سال در نمایشگاه‌های بین المللی کتاب ایران مشاهده می‌شود که ده‌ها کتاب راجع به مقاصد الشریعه منتشر شده و پایان نامه‌های فقهی و حقوقی در مورد مقاصد نوشته شده است.

آیت‌الله فاضل لنکرانی بیان کرد: امروز اهل سنت برای اداره جامعه یک احساس خلأ شدید کرده و این یک بحث تعصبی نیست و به آن تصریح کرده و عملشان نیز گویای این مسأله است؛ این‌ها می‌بینند در دنیای امروز فقه شیعه اوج گرفته و می‌گیرد و تنها چیزی را که می‌توانند رقیب فقه شیعه قرار دهند بحث مقاصد الشریعه است.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم در ادامه هدف از برگزاری چنین نشست‌هایی را بحث آزادانه دانست و افزود: ما نظائری در کلام بزرگانی همچون شهید ثانی داریم که به ضروریات خمسه‌ای که پایه مقاصد هست، تصریح می‌کند، همچنان که صاحب جواهر نیز به این مسأله تصریح دارد.

رییس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با اشاره به این که ما می‌خواهیم بحث کنیم که موضع فقهای شیعه در زمان حاضر راجع به مقاصد چیست،‌ ابراز کرد:‌ این جلسه برای شروع است و باید این مسأله موضوع شناسی و مفهوم شناسی شود و حتی در یک جلسه تنها راجع به مفهوم مقاصد بحث شود.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم یکی از چیزهایی که در کلمات خود اهل سنت اضطراب دارد را تعریف مقاصد ذکر کرد و گفت:‌ اگر از جوینی،‌ غزالی و شاطبی تا عصر متأخر را تطور کنیم می‌بینیم که خودشان در تعریف مقاصد مضطرب هستند و این باید کار شود تا بالاخره به یک قدر متیقنی برسیم.

اهل سنت مقاصد الشریعه را دلیلی فوق همه ادله(قرآن، سنت نبوی،‌ اجماع، رأی و عمل صحابه) می‌داند

وی در ادامه با بیان این‌که اساسا اهل سنت مقاصد الشریعه را دلیلی فوق همه ادله(قرآن، سنت نبوی،‌ اجماع و رأی و عمل صحابه) می‌داند،‌ اظهار داشت: اگر این معنا در قدما اراده نشده باشد در متأخرین وجود دارد و قائل به این هستند که مقاصد الشریعه به منزله محکمات ادله است و سایر ادله را باید در پرتو مقاصد تفسیر کنیم و بقیه ادله به منزله متشابهات می‌باشند.

آیت‌الله فاضل لنکرانی ادامه داد: این افراد حتی تعلیلات جزئی در نصوص و روایات را اگر با یک تعلیل عام تر سازگاری نداشته باشد، مقدم به تعلیل خاص در نص می‌کنند.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم بیان کرد: اگر ما این مسأله را مطرح کردیم چطور می‌توانیم بگوییم از این نوع مقاصد در فقه شیعه هم داریم؛‌ حتی یک مورد هم در فقه شیعه به این نحو که بگوییم شارع مقاصدی دارد و این مقاصد حاکم بر همه ادله و به منزله همه محکمات ادله است، وجود ندارد.

رییس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) خاطرنشان کرد: برخی از اهل سنت بیان می‌کنند که در آیه «انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون»، مراد از حفظ،‌ حفظ ظاهر آیات نیست بلکه مراد حفظ قواعد آیات است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم افزود: این‌ها بیان می‌کنند برخی از آیات قرآن به یک قاعده‌هایی بر می‌گردد که آن ملاک برای مقاصد الشریعه است و حتی آنرا به عنوان قواعد همه قواعد فقه و اصول می‌دانند، از دل این مقاصد الشریعه قواعدی را استخراج کرده و برخی به بیش از پانصد قاعده رسانده‌اند و تصریح می‌کنند که مقاصد الشریعه امّ القواعد و اسّ القواعد است.

وی تصریح کرد:‌ ما کدام فقیه شیعی را داریم که چنین معنایی را حتی توهم کرده باشد، این غیر از این است که ما بگوییم فقیهی آمده و گفته «لشدة الحاجة الناس الیها المقاصد الشریعه»!

آیت‌الله فاضل لنکرانی با بیان این‌که برخی مقاصد عام دین را به عنوان مقاصد الشریعه قرار می‌دهند، ابراز کرد: در «خذ العفو و وأمُر بالعرف» فقهای ما به وجوب این‌ها فتوا نمی‌دهند اما این افراد می‌گویند یک قاعده‌ای است که به عنوان مقاصد شریعت مطرح شده و این هم حاکم می‌شود و هر دلیلی که تعارضی با خذ العفو و وأمر بالمعروف داشته باشد آنرا کنار می‌گذارند.

تسهیل، یکی از ارکان مقاصد الشریعه اهل سنت است

استاد درس خارج حوزه علمیه قم با بیان این‌که در کلمات اهل سنت از کلمه سمحه و سهله فراوان استفاده شده است،‌ گفت:‌ قاعده تسهیل را به عنوان یکی از ارکان مقاصد الشریعه قرار داده‌اند آیا این تسهیل با سمحه و سهله‌ای که فقهای ما می‌گویند یکی است یا نه و باید در این زمینه بحث شود.

رییس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) بیان کرد:‌ یکی از مطالبی که پایه‌گذاری کردند این است که تمام مقاصد قطعی است و نیازی به دلیل ندارد؛ یعنی همانطور که ما در بحث اجتهاد و تقلید می‌گوییم اجتهاد در ضروریات راه ندارد این‌ها نیز می‌گویند در مقاصد اجتهاد راه ندارد و می‌گویند ما از یک راه‌هایی باید کشف کنیم اما مقاصد امور ضروریه، بدیهیه و قطعیه است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به کلام جوینی در باب مقاصد بیان کرد: او می‌گوید: مقاصد قطعی است و به عنوان قاعده کلی تا قیامت باید در اسنتباط به آن رجوع کرد و غزالی نیز می‌گوید: مقاصد قطعی است و نیازی به دلیل از سایر اصول و ادله ندارد؛ این‌ها مقاصد را یک امر واضح می‌دانند و اجتهاد در مقاصد در نظر آنها راه ندارد.

وی با بیان این‌که امروز در کتاب‌های اهل سنت دیگر بحث قیاس، استحسان، سد ذرایع و مصالح مرسله مانند گذشته مطرح نیست، گفت: این مسائل امروز تحت‌الشعاع مقاصد الشریعه قرار گرفته اند.

تقسیم اهل سنت به ظاهریون، باطنیون، اعتدالیون

آیت‌الله فاضل لنکرانی در ادامه با اشاره به این‌که اهل سنت به سه گروه ظاهریون، باطنیون و اعتدالیون تقسیم شده اند، اظهار داشت: باطنیون کسانی هستند که همه نصوص را کنار گذاشته و روی مقاصد می‌روند و این در کلمات قرضاوی خیلی تصریح شده که می‌گوید جوری رفتار کنیم که هم نصوص را حفظ کنیم و هم مقاصد را که عمدتا توجیه نصوص به وسیله مقاصد است و لازمه آن نفی نصوص است.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم در پایان با تأکید بر این‌که این بحث نیاز حوزه است، گفت: باید بحث را شعبه شعبه کنیم تا روشن شود و در جلسه بعد روی مفهوم بحث کنیم و منابع را ارائه دهیم تا مفهوم روشن شود، تا بعدا تفاوت بین آنچه که در مقاصد الشریعه در فقه شیعه است و آنچه که دیگران می‌گویند، روشن شود.

/502/927/م