نظر شیعه و سنی درباره زیارت قبور
به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا، به دلیل قرار گرفتن در موسم حج و با توجه به شبهاتی که وهابیت نسبت به باورها و آموزه های شیعه مطرح می کند با حجت الاسلام رحیم لطیفی، پژوهشگر و کارشناس شیعه شناسی پیرامون مساله زیارت قبور و سنگ اندازی های وهابیت در این خصوص، به گفتگو نشسته ایم؛ گفتگوی ما را با این استاد حوزه و دانشگاه می خوانید:
با توجه به این که در ایام حج قرار داریم و در این زمان بحث شبهه افکنی وهابیت در میان مسلمانان و زائران داغ و بازار آن گرم است، یکی از شبهاتی که جریان جعلی وهابیت به فرقه های مختلف اسلامی به ویژه تشیع وارد می کند، مساله زیارت قبور است؛ چرا وهابیت از این رهگذر نیز سوء استفاده کرده و شیعه را در معرض اتهام شرک قرار می دهد؟
پیش از پاسخ به این سوال یادآوری این نکته مهم است که زیارت قبور یکی از سنت های پیامبر (ص) و سیره عموم اهل علم و مسلمانان بوده و است و بهترین نمونه و شاهد وجود زیارتگاه ها و مزارهای متعدد در سراسر بلاد اسلامی است. به دلیل آن که زیارت کردن، عملی است که مستندات قرآنی و روایی و سیره ای دارد، بنابراین، عده اندکی که در برابر این سنت و سیره اسلامی ایستادند، هیج گاه عقیده و روش آنها فراگیر نشد بلکه در زمان خودشان این اندیشه به انزوا کشیده شد.
برای مثال ابن تیمیه در کتاب «الرد علی الاخنائی»، صفحه 52 بیان می کند: کسی که قبر پیامبر (ص) یا دیگران را زیارت کند و در آن جا به خواندن و خواستن غیر خدا بپردازد، این کار سراسر حرام و شرک به خداوند است. یا در کتاب «الجواب الباهر»، صفحه 14 می گوید: زیارت قبور انبیاء و اولیاء و صالحین بدعت و نامشروع است.
عکس العمل ها در برابر این فتوا به طور کلی در جهان اسلام چه بود؟ آیا مسلمانان پایبند به این فتوا شدند؟
از آنجا که برخی ابن تیمیه را در حد پیامبر (ص) بالا برده اند، گمان کردند او پیامبر جدیدی است که تمام قد در برابر مسلمانان ایستاده و عقاید و آدابی که مسلمانان از زمان پیامبر (ص) تا امروز به آن معتقدند، خلاف اسلام پنداشته اما غافل از آن که مسلمانان معتقدند اسلام دین خاتم است و هیچ گاه باور و اعتقادی که برخلاف سنت و اعتقادات اسلام باشد را نمی پذیرند لذا ابن تیمیه را می توان یک پیامبر (!) و یک آورنده دین یا اصلاح گر نامید! و این ادعا از مطالعه آثار و افکار او پیداست و همین مساله موجب شده حتی وهابیون هم نتوانند عقاید او را به طور کامل بپذیرند.
مثلا عبدالعزیز بن باز در مجموعه الفتاوی بن باز جلد دوم صفحه 754 می گوید: زیارت قبور و زیارت قبر پیامبر (ص) و دو صاحبش برای مردان مستحب است. در حقیقت بن باز این فتوا را در حالی صادر می کند که ابن تیمیه با زیارت قبور به طور کلی مخالف است و آن را حرام می شمارد.
قطعا ما منابعی در دست داریم که بتوان بر اساس آن درستی یا نادرستی ادعای یاد شده را بررسی کرد؛ نظر شارع مقدس و بزرگان اهل سنت در این باره چیست؟
فارغ از بگومگوهای دانشندان اسلامی در خصوص مساله حرام بودن یا نبودن زیارت قبور، می توان در این خصوص به قرآن و سنت صحیح و سیره پیامبر (ص) مراجعه کرد به دلیل آن که به دستور پیامبر (ص)، مسلمانان در هر اختلاف و نزاع، باید به قرآن و سنت و سیره ایشان مراجعه کنند لذا در مساله زیارت قبور هم این امر جاری است.
اما خداوند در آیه 84 سوره مبارکه توبه می فرماید: «وَ لا تُصَلِّ عَلی أَحَدٍ مِنْهُمْ ماتَ أَبَداً وَ لا تَقُمْ عَلی قَبْرِهِ إِنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ ماتُوا وَ هُمْ فاسِقُونَ»؛ هرگز بر مرده هیچ یک از آنان نماز نخوان! و بر کنار قبرش (برای دعا و طلب آمرزش) نایست! چرا که آنها به خدا و رسولش کافر شدند و در حالی که فاسق بودند از دنیا رفتند!
در حقیقت خداوند در این آیه پیامبر (ص) را از خواندن نماز و توقف کردن بر قبور فاسقان منع می کند و مفهوم صریح این آیه در غیر موارد یاد شده، آن است که نماز خواندن و زیارت قبور افراد غیر فاسق و منافق و کافر، عملی صحیح است.
اما در اینکه «لا تُصَلِّ عَلی أَحَدٍ» منظور نماز میت است، شکی نیست و اما اینکه منظور از لا تَقُمْ چیست، شاید در ابتدا به ذهن برسد که روی قبر آنها مکث نباید کرد اما شواهد نشان می دهد مفهوم این بخش از آیه مراجعه نکردن برای زیارت و تعظیم قبر آنها است. در این خصوص جلال الدین سیوطی ذیل آیه ذکر می کند: مراد از لا تقم علی قبره، زیارت است. همین طور بیضاوی در انوار التنزیل جلد یک، صفحه 416 و اسماعیل حقی بروسوی در تفسیر روح البیان، جلد سوم، صفحه 478 به همین معنا اشاره کرده اند. و نیز آلوسی در کتاب روح المعانی، جلد ده، صفحه 155 نیز مفهوم عبارت یاد شده را زیارت و دعا خواندن می داند.
اما آیه 64 سوره مبارکه نساء نیز بر مساله زیارت قبور صحه می گذارد: «وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ لِیُطَاعَ بِإِذْنِ اللّهِ وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَآؤُوکَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللّهَ تَوَّابًا رَّحِیمًا»؛ و ما هیچ پیامبرى را نفرستادیم مگر آنکه به توفیق الهى از او اطاعت کنند. و اگر آنان وقتى به خود ستم کرده بودند، پیش تو مى آمدند و از خدا آمرزش مى خواستند و پیامبر [نیز] براى آنان طلب آمرزش مىکرد، قطعاً خدا را توبه پذیرِ مهربان مىیافتند.
در برخی منابع فریقین ذیل این آیه داستانی آمده است به این مضمون که محمد بن حرب هلالی بیان می کند وارد مدینه شدم و به زیارت قبر پیامبر (ص) رفتم و ایشان را زیارت کردم و در برابر قبر شریف نشستم. در این هنگام عربی آمد و گفت سلام بر تو ای رسول خدا! شنیدم خداوند فرموده است و اگر آنان وقتى به خود ستم کرده بودند، پیش تو مى آمدند و از خدا آمرزش مى خواستند و پیامبر [نیز] براى آنان طلب آمرزش مى کرد، قطعاً خدا را توبه پذیرِ مهربان مى یافتند. اینکه من با پشیمانی و استغفار آمده ام تا این بنده گناه کار را در پیشگاه خداوند شفاعت کنی. سپس آن مرد گریه کرد و اشعاری سرود و استغفار کرد.( الوفاء الفاء سمهودی، جلد چهارم، صفحه 1361)
همچنین، تقی الدین سبکی در کتاب شفاء السقام صفحه 151 بیان می کند این روایت را ابن عساکر در تاریخ خود و ابن جوزی در مثیره العزم نقل کرده اند..
آیه 21 سوره کهف نیز در این راستا قابل تامل است: وَکَذَلِکَ أَعْثَرْنَا عَلَیْهِمْ لِیَعْلَمُوا أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَأَنَّ السَّاعَةَ لَا رَیْبَ فِیهَا إِذْ یَتَنَازَعُونَ بَیْنَهُمْ أَمْرَهُمْ فَقَالُوا ابْنُوا عَلَیْهِم بُنْیَانًا رَّبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ قَالَ الَّذِینَ غَلَبُوا عَلَى أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَیْهِم مَّسْجِدًا؛ و بدین گونه [مردم آن دیار را] بر حالشان آگاه ساختیم تا بدانند که وعده خدا راست است و [در فرا رسیدن] قیامت هیچ شکى نیست هنگامى که میان خود در کارشان با یکدیگر نزاع مىکردند پس [عده اى] گفتند بر روى آنها ساختمانى بنا کنید پروردگارشان به [حال] آنان داناتر است [سرانجام] کسانى که بر کارشان غلبه یافتند گفتند حتما بر ایشان معبدى بنا خواهیم کرد.
این آیه نیز تصریح می کند پیشنهاد ساخت بنا بر قبر اصحاب کهف برای آن که به محلی برای رفت و آمد و احترام تبدیل شود، امری پذیرفته شده بود که در قرآن کریم مخالفتی با این مساله دیده نمی شود.
در کتاب «المستدرک» حاکم نیشابوری، جلد یک، صفحه 377 و جلد چهارم صفحه 330 مجموعا بیست و یک حدیث درباره زیارت قبور از طریق مختلف نقل شده است که در آن ترغیب و تشویق برای زیارت قبور ذکر شده است؛ به طور مثال از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است: زیارت کنید قبور را که مایه یادآوری برای شما است.
همچنین از عایشه نقل شده است: پیامبر (ص) برای زیارت قبور رخصت داده اند. (سنن ابن ماجه، صفحه 500 باب 47، باب ما جاء فی زیارت القبور)
و نیز در «معجم الکبیر» طبرانی، جلد دوازده، صفحه 309 آمده که پیامبر (ص) فرمودند: هر کس پس از مرگم مرا زیارت کند مانند این است که مرا در حال حیات زیارت کرده است. در مسند ابی داود جلد یک صفحه 12 از پیامبر (ص)
نقل شده است: «هر کس قبر من را زیارت کند من شفیع او می گردم.» عبدالله ابن عمر در سنن الدار، قطنی، جلد دوم کتاب الحج، صفحه 278 حدیث 194 نقل می کند: پیامبر (ص) فرمودند: «هر که قبر من را زیارت کند شفاعت من بر او واجب می شود.»
در صفحه 375 جلد یکم از مستدرک حاکم نیشابوری از ابوهریره نقل شده است که پیامبر (ص) قبر مادر خود را زیارت کرد و در آنجا گریست و کسانی که همراه او بودند گریستند و فرمودند: «قبور را زیارت کنید که شما را یاد مرگ می اندازد.»
بنابراین، از شواهد یاد شده به دست می آید اولا زیارت قبول بدعت و حرام محسوب نمی شود و ثانیا آیات و روایات سفارش به زیارت قبور دارند و ثالثا پیامبر (ص) که خود به زیارت قبور می رفتند.
با وجود این همه تصریحات که اسلام برای سفارش قبور کرده اند انگیزها وهابیت برای حرام دانستن و مخالفت با این سنت چیست؟
انگیزه های متعددی را می توان برای این مساله بر شمرد؛ یکی از این اهداف کمرنگ ساختن اجتماعات اسلامی و فراموش کردن بزرگان اسلام است که در نتیجه زمینه را برای از بین بردن و تخریب میراث عظیم و گرانقدر اسلام فراهم می کند.
یکی از اساتید فن بیان می کرد امروز مسیحیت و یهودیت آثار تاریخی و یادگارهای آیین عیسی و موسی را ندارند و بر همین اساس روشنفکران و جوانان این آیین ها گمان کردند که عصر موسی و عیسی و حوادثی که بر آنها گذشته است، خیالی بیش نبوده لذا از حضرت عیسی (ع)، به عیسای تاریخ تعبیر می کنند و این مصیبت به دلیل تخریب و از بین رفتن مواریث و یادگارهای دین آنها است و احتمالا این منع زیارت قبور مسلمین و تخریب آنها نیز توطئه ای است تا اسلام را بی هویت کرده و مسلمانان نیز به فقر فرهنگی و مشکل توهمی که برخی از پیروان مسیحیت و یهودیت دچار شده اند، گرفتار شوند.
چه توصیه ای به حجاج بیت الله الحرام در این ایام دارید که در مواجهه با هجوم وهابیت به باورهای آنان به ویژه بحث زیارت قبور، در نظر بگیرند؟
البته مسلمانان باید در برابر این پدیده شوم هوشیار بوده و از سوی دیگر در بحث زیارت قبور از سجده کردن و افتادن روی خاک قبر و اقدامات غلوآمیز بپرهیزند تا به دست دشمن بهانه ندهند. همچنین از عقیده خود به شکل علمی و منطقی دفاع کنند که زیارت قبور به توصیه دین اسلام بوده و این احترام و تکریم بنده خداست نه پرستش و عبادت او./1325/د102/س
منبع: شبستان