با فضیلت‌ترین ذکر و عامل برآورده شدن حاجات
ذکر شریف صلوات بر محمد و آل محمد از برترین و با فضیلت‌ترین اذکار است و بسیار مورد عنایت معصومین علیهم‌السلام بوده است. در عظمت این ذکر شریف همین بس که خداوند و ملائکه بر ایشان صلوات می‌فرستند و مؤمنین به این مطلب امر شده‌اند؛ آیه معروف «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیماً» در بردارنده این معناست.
از طرفی می‌دانیم که تشهد نماز بدون صلوات، ناقص و باعث بطلان آن می‌شود. این‌ها گویای عظمت این ذکر شریف است. این ذکر که فی نفسه از فضیلت زیادی برخوردار است، در بعضی ایام و مناسبت‌ها ثوابش بیشتر می‌گردد؛ مثل شب و روز جمعه، ماه شعبان و... .
نکاتی پیرامون آیه صلوات
«إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیماً» احزاب/56
«صلاة» و جمع آن که «صلوات» است، هر گاه به خدا نسبت داده شود به معنى فرستادن رحمت است و هر گاه به فرشتگان و مؤمنان منسوب گردد به معنى طلب رحمت است.
تعبیر به «یصلّون» به صورت فعل مضارع، دلیل بر استمرار است یعنى پیوسته خداوند و فرشتگان رحمت و درود بر او مىفرستند، رحمت و درودى پیوسته و جاودانى.
در اینکه میان «صلّوا» و «سلّموا» چه فرقى است، مفسران بحث‌هاى مختلفى دارند؛ آنچه مناسب‌تر با ریشه لغوى این دو کلمه و ظاهر آیه قرآن به نظر مىرسد، این است که «صلّوا» امر به طلب رحمت و درود فرستادن بر پیامبر است، اما «سلّموا» یا به معنى تسلیم در برابر فرمان‌هاى پیامبر گرامى اسلام است؛ چنان که در آیه 65 سوره نساء آمده، «ثُمَّ لا یَجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلِیماً؛ مؤمنان کسانى هستند که به داورى تو تن دهند و حتى در دل، از قضاوتت کمترین ناراحتى نداشته باشند و تسلیم مطلق گردند.»
چنان که در روایتى از امام صادق(ع) مىخوانیم: ابوبصیر از محضرش سؤال کرد منظور از «صلات» بر پیامبر(ص) را فهمیدهایم، اما معنى تسلیم بر او چیست؟ امام فرمود: هو التسلیم له فى الامور؛ منظور تسلیم بودن در برابر او در کارها است.
و یا به معنى سلام فرستادن بر پیامبر(ص) به عنوان «السلام علیک یا رسول اللَّه» و مانند آن است که محتوایش تقاضاى سلامت پیامبر صلی الله علیه و آله از پیشگاه خدا است.
ابو حمزه ثمالى از یکى از یاران پیامبر(ص) به نام «کعب» چنین نقل مىکند: «هنگامى که آیه فوق نازل شد عرض کردیم سلام بر تو را مىدانیم، ولى صلاة بر تو چگونه است؟ فرمود بگوئید: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَى إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ وَ بَارِکْ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا بَارَکْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ.» از این حدیث، هم چگونگى صلاة و درود بر پیامبر روشن مىشود و هم معنى سلام. (تفسیر نمونه/ج17/ص 417)
همان‌گونه که ملاحظه می‌گردد با وجود اینکه ظاهر آیه فقط صلوات بر شخص پیامبرصلی الله علیه و آله را بیان می‌دارد، ولی صلوات بر آل پیامبر را هم مطرح می‌کند. این مطلبی است که شیعه و سنی، هر دو نقل کرده‌اند و مورد اتفاق فریقین است.
از خود پیامبر(ص) نقل شده که بر من صلوات «بتراء»(بریده و ناقص) نفرستید! پرسیدند صلوات بتراء چیست؟ حضرت فرمود: اینکه بگویید اللهم صل علی محمد و سکوت کنید؛ بلکه بگویید "اللهم صل علی محمد و آل محمد».(همان/ص420 به نقل از صواعق ابن حجر)
در روایت دیگری وارد شده که امام باقر علیه‌السلام دید که شخصی کعبه را گرفته و می‌گوید: «اللهم صل علی محمد؛ حضرت فرمود صلوات را ابتر نکن و در حق ما ظلم نکن و بگو «اللهم صل علی محمد و اهل بیته».(کافی/ج2/ص495)
فضیلت صلوات در روایات
«عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِذَا ذُکِرَ النَّبِیُّ صلّی الله علیه و آله فَأَکْثِرُوا الصَّلَاةَ عَلَیْهِ فَإِنَّهُ مَنْ صَلَّى عَلَى النَّبِیِّ صَلَاةً وَاحِدَةً صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ أَلْفَ صَلَاةٍ فِی أَلْفِ صَفٍّ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ لَمْ یَبْقَ شَیْءٌ مِمَّا خَلَقَهُ اللَّهُ إِلَّا صَلَّى عَلَى الْعَبْدِ لِصَلَاةِ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ صَلَاةِ مَلَائِکَتِهِ فَمَنْ لَمْ یَرْغَبْ فِی هَذَا فَهُوَ جَاهِلٌ مَغْرُورٌ قَدْ بَرِئَ اللَّهُ مِنْهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَهْلُ بَیْتِهِ؛ حضرت صادق علیه‌السلام فرمود: وقتی نام پیغمبر صلی الله علیه و آله برده شد بسیار بر او صلوات بفرستید، زیرا هر کس یک صلوات بر پیغمبر صلی الله علیه و آله بفرستد، خداوند در هزار صف از فرشتهها، هزار بار بر او صلوات می‌فرستد و چیزى از مخلوقات خدا نمی‌ماند جز اینکه بر این بنده صلوات فرستد؛ چرا که خداوند و فرشتگان براى او صلوات می‌فرستند و هر کس در این فضیلت رغبت نکند، پس او نادان و مغرور است و خدا و رسول و خاندانش از او بیزارند.»
«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ صَلَّى عَلَیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ مَلَائِکَتُهُ وَ مَنْ شَاءَ فَلْیُقِلَّ وَ مَنْ شَاءَ فَلْیُکْثِرْ؛ هر که بر من صلوات فرستد خدا و فرشتگان بر او صلوات فرستند، [با این وصف] هر که خواهد کم فرستد و هر که خواهد زیاد بفرستد.»(کافی/ج2/ص492)
«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الصَّلَاةُ عَلَیَّ وَ عَلَى أَهْلِ بَیْتِی تَذْهَبُ بِالنِّفَاقِ؛ صلوات بر من و اهل بیت من نفاق را از بین می‌برد.»
«عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام قَالَ: مَنْ قَالَ یَا رَبِّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ مِائَةَ مَرَّةٍ قُضِیَتْ لَهُ مِائَةُ حَاجَةٍ ثَلَاثُونَ لِلدُّنْیَا وَ الْبَاقِی لِلْآخِرَةِ؛ کسی که صد بار بگوید یَا رَبِّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، صد حاجت او برآورده می‌شود، سی حاجت در دنیا و بقیه در آخرت.»(کافی/ج2/ص 493)
«قَالَ امیرالمؤمنین علیه‌السلام: کُلُّ دُعَاءٍ یُدْعَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مَحْجُوبٌ عَنِ السَّمَاءِ حَتَّى تُصَلَّى عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آله/ هیچ دعائى بآسمان راه ندارد تا اینکه بر محمّد و اهل بیتش علیهم السّلام صلوات فرستاده شود.»(ثواب الاعمال/ص155)
امام صادق علیه‌السلام نقل می‌کند: که مردى نزد رسول خدا(ص) آمده عرض کرد: «اى رسول خدا! یک سوم دعاهاى خود را به شما اختصاص دهم؟ فرمود: نیکو است. عرض کرد: اى رسول خدا! نیمى از دعاهاى خود را مخصوص شما گردانم؟ فرمود: این بهتر است. عرض کرد: همه دعاهایم را براى شما قرار دهم؟ فرمود: در این صورت خداى عز و جل کارهاى مهم دنیا و آخرتت را کفایت می‌فرماید. مردى به حضرت صادق علیه السّلام عرض کرد چگونه دعایش را براى او قرار دهد؟ حضرت فرمود: چیزى از خداى عز و جل در خواست نکند جز اینکه در ابتدا صلوات بر محمد و آلش بفرستد.» (کافی/ج2/ص493)
«قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام مَنْ کَانَتْ لَهُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَاجَةٌ فَلْیَبْدَأْ بِالصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ثُمَّ یَسْأَلُ حَاجَتَهُ ثُمَّ یَخْتِمُ بِالصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَکْرَمُ مِنْ أَنْ یَقْبَلَ الطَّرَفَیْنِ وَ یَدَعَ الْوَسَطَ إِذَا کَانَتِ الصَّلَاةُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ لَا تُحْجَبُ عَنْهُ؛ حضرت صادق علیه السلام فرمود: هر که به درگاه خداى عز و جل حاجتى دارد پس با صلوات بر محمد و آلش شروع کند و سپس حاجت خود را بخواهد و در آخر هم با صلوات بر محمد و آل محمد پایان دهد؛ زیرا که خداى عز و جل کریمتر از آن است که دو طرف [دعا] را بپذیرد، و وسط (دعای وسط) را واگذارد، زیرا صلوات بر محمد و آل محمد محجوب نیست.»(مکارم الاخلاق/ص275)
«عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما‌السلام قَالَ: مَا فِی الْمِیزَانِ شَیْءٌ أَثْقَلَ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ إِنَّ الرَّجُلَ لَتُوضَعُ أَعْمَالُهُ فِی الْمِیزَانِ فَتَمِیلُ بِهِ فَیُخْرِجُ الصَّلَاةَ عَلَیْهِ فَیَضَعُهَا فِی مِیزَانِهِ فَیَرْجَحُ بِهِ؛ محمد بن مسلم از امام باقر یا امام صادق علیهما‌السلام نقل می‌کند که فرمود: در ترازوی عمل چیزى سنگینتر از صلوات بر محمد و آل محمد نیست؛ همانا اعمال مردى را در میزان می‌گذارند و سبک است، پس ثواب صلوات او را در میزان قرار می‌دهند و به سبب آن سنگین می‌گردد و [بر کفه دیگر] غالب می‌شود.»(وسایل الشیعه/ج7/ص192)
«عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ نُعَیْمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی دَخَلْتُ الْبَیْتَ وَ لَمْ یَحْضُرْنِی شَیْءٌ مِنَ الدُّعَاءِ إِلَّا الصَّلَاةُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَقَالَ أَمَا إِنَّهُ لَمْ یَخْرُجْ أَحَدٌ بِأَفْضَلَ مِمَّا خَرَجْتَ بِهِ؛ ابن نعیم می‌گوید به امام صادق علیه السلام عرض کردم: من وارد خانه(کعبه) شدم و هیچ دعائى به خاطر نداشتم جز صلوات بر محمد و آل محمد. فرمود: آگاه باش که هیچ کس مانند تو به با فضیلت‌تر از آنچه که تو خارج شدی از خانه بیرون نیامده است.»(کافی/ج2/ص494)
«عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه‌السلام فَقَالَ لِی مَا مَعْنَى قَوْلِهِ «وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى» قُلْتُ کُلَّمَا ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ قَامَ فَصَلَّى فَقَالَ لِی لَقَدْ کَلَّفَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ هَذَا شَطَطاً فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَکَیْفَ هُوَ فَقَالَ کُلَّمَا ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ صَلَّى عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ. عبیدالله بن عبدالله دهقان می‌گوید خدمت امام رضا علیه‌السلام رسیدم، حضرت درمورد معنای این آیه «وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى» از من پرسید. گفتم یعنی هر وقت نام پروردگار را یاد کرد نماز بخواند. حضرت فرمود:[اگر این طور باشد] پس خدا به تکلیفی نابجا و خارج از طاقت امر کرده است! پرسیدم پس منظور چیست؟ فرمود: هرگاه نام پروردگار راذکر کرد بر محمد و آلش صلوات بفرستد.»(تفسیر نور الثقلین/ج5/ص556)
«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله مَنْ ذُکِرْتُ عِنْدَهُ فَلَمْ یُصَلِّ عَلَیَّ دَخَلَ النَّارَ فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله وَ مَنْ ذُکِرْتُ عِنْدَهُ فَنَسِیَ الصَّلَاةَ عَلَیَّ خُطِئَ بِهِ طَرِیقَ الْجَنَّةِ؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر کس که نام من نزد او برده شود و بر من صلوات نفرستد داخل جهنم می‌شود، پس خدا او را(از رحمت خود) دور می‌کند. همچنین فرمود: و هر کس که نام من نزدش برده شود و صلوات بر من را فراموش کند، از راه بهشت به خطا رفته است.»(وسائل الشیعه/ج6/ ص408) [ظاهرا این تعبیر به خاطر اهتمام به صلوات فرستادن است، به طوری که شخص دچار غفلت نشود که به این واسطه از صلوات باز بماند و این، اهمیت فوق العاده این ذکر شریف را می‌رساند]
«عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مَالِکِ بْنِ الْجُهَنِیِّ قَالَ: نَاوَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقَ شَیْئاً مِنَ الرَّیَاحِینِ فَأَخَذَهُ فَشَمَّهُ وَ وَضَعَهُ عَلَى عَیْنَیْهِ ثُمَّ قَالَ مَنْ تَنَاوَلَ رَیْحَانَةً فَشَمَّهَا وَ وَضَعَهَا عَلَى عَیْنَیْهِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ صَلِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ لَمْ تَقَعْ عَلَى الْأَرْضِ حَتَّى یُغْفَرَ لَهُ؛ مالک جهنى می‌گوید گلى به امام صادق علیه‌السلام تقدیم کردم، حضرت گرفت و بوئید و بر دو دیده نهاد و فرمود هر که گلى را بگیرد و ببوید و بر دیدگان نهد و بگوید "اللهم صلى على محمد و آل محمد"، قبل از اینکه گل به زمین برسد آمرزیده می‌شود.»(أمالی/ص266)
«عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه‌السلام قَالَ الصَّلَاةُ عَلَى النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَمْحَقُ لِلْخَطَایَا مِنَ الْمَاءِ لِلنَّارِ وَ السَّلَامُ عَلَى النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَفْضَلُ مِنْ عِتْقِ رِقَابٍ وَ حُبُّ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَفْضَلُ مِنْ مُهَجِ الْأَنْفُسِ أَوْ قَالَ ضَرْبِ السُّیُوفِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ؛ امیر مؤمنان علیه‌السّلام فرمود: صلوات فرستادن بر پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله بهتر از آبى که آتش را از بین برد گناهان را از بین مىبرد و سلام کردن بر پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله فضیلتمندتر از آزاد کردن بندهاى است و دوست داشتن آن حضرت صلّى اللَّه علیه و آله برتر از جان نثارى، یا فرمود: شمشیر زدن در راه خداست.»(ثواب الأعمال و عقاب الأعمال/ ص154)
«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْبَخِیلُ حَقّاً مَنْ ذُکِرْتُ عِنْدَهُ فَلَمْ یُصَلِّ عَلَیَّ؛ بخیل حقیقی کسی است که من نزد او یاد شوم و بر من صلوات نفرستد.»(معانی الأخبار / ص246)
والحمدلله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین
/999/201/ر
