مروری بر اهمیت محیط زیست از دیدگاه اسلام و شیوه های حفظ آن

به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، محیط زیست و مسائل پیرامون از تهدید های جدی جهان امروز است که مشارکات عمومی مردم و دولت ها برای کاهش آسیب ها و تأثیرات مخرب زیست محیطی که بالطبع بر انسان نیز اثرگذار است ضروری می باشد و دین مبین اسلام از اوائل تلألؤ خود به حفظ محیط زیست تشویق و راهکارهایی ارائه داده است.

 از آنجا که تکنولوژی آثار مخربی را بر محیط زیست تحمیل کرده است؛ بنابراین دولت ها باید برنامه هایی در پاسداری از محیط زیست و انتقال آن به آیندگان تنظیم کنند، در این نوشتار به برخی از راهکارها در حفظ محیط زیست، اهمیت آن از دیدگاه دین مبین اسلام و نقش اثرگذار آن بر روح و روان انسانی اشاره می شود.

خداوند متعال که خود مظهر زیبایی است سراسر گیتی را نیز به زیبایی ستوده و برای آفرینش انسان در جایگاه اشرف مخلوقات و کامل ترین نوع مخلوق با استناد به آیه « فتبارک الله احسن الخالقین » به خود تبریک می گوید.

خداوند سبحان کریم، پاک و منزه است و بخشش، پاکی و پاکیزگی را دوست دارد

تفکر اسلامی درست ترین و منطقی ترین نظریه را در مورد طبیعت و محیط زیست معرفی می کند، چنانکه در قرآن کریم اجازه نمی دهد انسان، طبیعت را به علت عظمت و بزرگی خدای خود بداند و ستایش کند، و نه آن را آفریده ای بیهوده و بی جان که خرابش کند؛ بلکه جلوه های طبیعی را آیه هایی از عظمت پروردگار یکتا می داند که با شعور نسبی، تسبیح گوی خالق خود هستند.

پروردگار عالم با تأکید بر اینکه نظام هستی براساس مصلحت و نیاز انسان ها آفریده شده است، آنها را از فساد و تخریب در این نظام به شدت نهی کرده است؛ زیرا که استفاده بی حساب و بی تعقل از منابع طبیعت و زیاده روی در بهره برداری از آن باعث تباهی و فتنه در زمین می شود.

خداوند متعال، بندگانی را دوست دارد که در زندگی موجب آسایش دیگران می شوند و در مقابل کسانی که باعث نارضایتی و ناراحتی مردم شوند و طبیعت را آلوده کنند، مورد خشم و نکوهش خود قرار می دهد.

چنانکه پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: « هرکس از راه (عبور) مسلمانان چیزی را که مایه  رنجش رهگذران است، بردارد خداوند پاداش خواندن 400 آیه قرآن را برای او ثبت می کند که ثواب هر حرف آن ده حسنه است ».

در حدیثی دیگر در این باره می فرمایند: « 3 گروهند که با کار خود مورد لعنت خداوند قرار می گیرند : 1- کسانی که اماکن عمومی، سایه بان ها و محل پیاده شدن مسافران را آلوده می کنند؛ 2-  کسانی که آب عمومی (آب نوبتی) را غصب می کنند؛ 3- کسانی که سد معبر می کنند و مانع عبور عابران می شوند ».  

فراهم کردن آسایش دیگران به ویژه اگر در رابطه با حق الناس محیط زیستی باشد، کاری بسیار ارزنده و آن چنان اهمیت دارد که نقل شده است: « هرگاه حضرت امام سجاد (ع) کلوخی را در راه می دیدند از مرکب پیاده و آن را از سر راه مردم برمی داشتند ».

از آنجا که دین مبین اسلام دینی کامل و جامع و تمام امور لازم و نیازهای اساسی برای یک زندگی فردی و اجتماعی ایده آل را به خوبی نشان می دهد؛ زندگی خداپسندانه ای طبق مقررات و قوانین خاص الهی شکل می گیرند.

« آب و هوا » و « محیط زیست » از جمله مسائل بسیار مهم و حیاتی در اسلام هستند که جزو نیازهای ضروری انسان محسوب می شوند؛ بنابراین آلوده کردن و در نتیجه ضایع شدن حق دیگران در این زمینه  حرام و از گناهان بزرگ به شمار می آید و افزون بر دور بودن از عفو و مغفرت خدا کفران نعمت شمرده می شود.

 با بهره مند شدن از نعمت هایی که خداوند برای بندگان آفریده  است می توان در چارچوب قوانین حاکم شرع به زندگی سرشار از سلامت، آسایش و رفاه رسید.

انسان باید حق پروردگار خویش را به شایستگی به جا آورد و با استفاده درست از آفریده ها در جهت تکامل مادی و معنوی خود و دیگران گام بردارد.

تحقیقات و اکتشافات جدیدی که امروزه در جوامع پیشرفته علمی و صنعتی به ویژه آنچه که در زمینه محیط زیست و طبیعت (آسمان ها و زمین) به دست می آید، همه مسائلی هستند که به طور کامل در کلام مقدس پیشوایان دین اسلام وآیات مبارکه ی قرآن از 1400 سال پیش با علم لایتناهی خداوند بلندمرتبه روشن و کشف شده است.

قوانین لازم و امور کشف شده مهمی که انسان را در جهت حفظ و نگهداری محیط زیست و بهداشت فردی و اجتماعی به بهترین شکل یاری می رساند در آموزه های دین اسلام  به صورت تشویق مسلمانان به کاشت درخت، ساخت فضاهای سبز، ایجاد و پاکیزه نگه داشتن آب های روان در محل های زندگی بیان شده است.

حضرت امام جعفر صادق (ع) با کلام شیوای خود درباره­ اهمیت محیط زیست از دیدگاه اسلام و قرآن چنین فرموده اند:

« زندگی بدون داشتن 3 چیز  بر انسان گوارا نیست: هوای تمیز، آب فراوان و گوارا، و زمین حاصلخیز که داشتن این 3 امر حیاتی در زندگی کاملا به عملکرد ساکنان سیاره زمین وابسته است».

هوا

یکی از عالی ترین و ضروری ترین عناصر در جهان آفرینش، هوا و اکسیژن است که زندگی همه ی موجودات زنده را تحت الشعاع خود قرار داده و اگر اطراف کره ی زمین را فرا نمی گرفت ، با حرکت خورشید از یک سو به سوی دیگر زمین بلافاصله درجه حرارت هوا پایین می آمد و با ایجاد سرمای شدید موجودات زنده از بین می رفتند؛ چراکه گرمای حاصل از خورشید در هوا باقی مانده و مانع از سرما و یخ زدگی در آن قسمت از زمین می شود.

انسان ها برای ادامه ی حیات خویش نیاز مبرم به اکسیژن دارند که تنها از راه تنفس در هوای پاک و سالم تأمین می شود؛ اما امروزه پیشرفت های صنعتی و ماشینی شدن زندگی مردم، افزایش جمعیت در شهر ها و نیاز به مسکن منجر به کاهش فضای سبز و آلودگی محیط زیست شده است.

از حضرت امام صادق (ع) در پاسخ به سؤالی درباره ی تنفس و زندگی در هوای آلوده جواب بسیار زیبا و حکیمی را مطرح که راهگشای بسیاری از مشکلات مردم شد. ایشان فرمودند: « هرچیزی که خوردنش ( استنشاق و نوشیدن ) برای بدن انسان ضرر داشته باشد حرام است؛ مگر به اقتضای ضرورت  ».

پس هوا را می توان با کنترل آلاینده هایی چون دود حاصل از کارخانه ها، ماشین های فرسوده و غیر ایمنی، عدم استعمال دخانیات در اجتماع و استفاده از ماسک و پوشش های تنفسی هنگام بیماری و ... پاک و تمیز نگه داشت.

آب ها در محیط زیست

آب پاکیزه و زلالی که از آسمان بر زمین جاری تا مایه ی حیات انسان ها و دیگر موجودات زنده شود؛ اگر در اثر آلودگی هایی که توسط بشر به وجود می آید تبدیل به یک مایع خطرناک و زیان آور شود دیگر قابل مصرف نبوده و حیات آفرینش را به خطر می اندازد و این یعنی کفران نعمت خداوند!

آب ها را می توان با صرفه جویی و مصرف درست به فراوانی رساند و با نریختن زباله ها و هرگونه مواد آلوده کننده در آب های جاری و چشمه های زلال موجود در محیط زیست به پاکیزگی آن ها کمک کرد.

دفع زباله ها در محیط زیست

حفظ بهداشت محیط زیست از مسائل بسیار پراهمیت و ضروری در زندگی انسان ها به شمار می رود که باید به طور جدی و فراگیر به آن توجه کرد و همه زباله ها و عوامل آلاینده های محیط زندگی را باید با راه های صحیح و بهداشتی جمع آوری، دفع و از بین برد؛ چرا که زباله ها کانونی پر خطر و میکروب زا هستند که با تجمع حشرات ناقل بیماری در آن ها موجب به خطر افتادن سلامتی انسان ها و تهدیدی جدی برای محیط زیست می شوند.

پیامبر اکرم حضرت محمد (ص) در این باره می فرمایند : « زباله ها را شب در خانه های خود نگه ندارید و آن را روز به بیرون از خانه منتقل کنید؛ زیرا زباله جایگاه شیطان است » که منظور از شیطان در اینجا همان حشرات موذی و میکروب هایی هستند که باعث انواع بیماری در انسان ها می شوند.

عنوان نجس و ناپاک بودن فضولات انسانی و وجوب دوری از آنها با داشتن طهارت و شستن چیزهای آلوده از کامل ترین خدمات علمی دین اسلام به انسان ها که موجب پاک شدن محیط زیست از آلودگی ها و نجاسات شده است.

امروزه مدفوعات انسان ها و حتی دام ها عامل اصلی بسیاری از بیماری های روده ای، میکروبی و انگلی مانند وبا و چندین نوع دیگر از این امراض هستند و به این خاطر است که پیامبر (ص)، امت خود را از امر اجابت مزاج در مسیر راه ها، آب های راکد، زیر درختان میوه دار، کنار آب روان و جوی های زلال و چشمه ها نهی کرده است.

در تمام مکاتب و ادیان الهی به ویژه دین مبین اسلام جان آدمی و حفظ سلامت آن در هر حال بر همگان واجب است و خداوند در قرآن به مسلمانان سفارش کرده تا با اعمال و رفتار خویش موجب هلاکت و نابودی خود و دیگران نشوند  و محیط زیست و اجتماع سالم زندگی مردم را غیر بهداشتی و آلوده نکنند. و انسان در اسلام حتی اجازه ندارد که در استفاده از امکانات و داشته های شخصی به آسایش و سلامت دیگران ضرر برساند.

زمین و فضای سبز

مسئله ی فضای سبز و حفظ آن در محیط زیست درمیان همه مسائل دین اسلام به صورت امروزی واضح و کامل بیان نشده است؛ اما موضوعاتی همچون کاشت و نگهداری از درختان و تشویق برای این کار، نهی از قطع درختان و توجه خاص به آن بیان شده است.

این امر ( درخت کاری ) آن چنان اهمیت دارد که پیامبر اکرم (ص) می فرمایند : « اگر رستاخیز ( قیامت ) برپا شد و نهالی در دست یکی از شما است؛ اگر می توانید آن را بکارید » .

امروزه یک جانشینی جمعیت و تمرکز فعالیت در شهر های مختلف تأثیر بسیار مهمی بر عناصر سازنده ی محیط زیست مانند هوا، درختان و جنگل ها، خاک و زمین، آب های زیر زمینی و ... داشته است و سلامت چهره شهر ما را به طور جدی خدشه دار کرده است.

دنیای محل زندگی انسان به گونه ای است که هزاران عامل حیاتی دست به دست هم داده تا مزایا و بهره مندی های طبیعت چون اموال عمومی و دولتی است به طور یکسان میان مردم تقسیم شود در نتیجه ایجاد هرنوع خلل و کمبودی در آن مشکلات فراوانی را به وجود می آورد.

خداوند متعال نعمت های دنیا همچون خوردنی ها، آشامیدنی ها و هر آنچه را که موجب رفاه و آسایش انسان است برای مصرف حلال و لذت درست آفریده و هدر دادن، استفاده ی نابجا و تخریب آن ها را هم به طور کلی در جامعه ممنوع کرده است.

انسان های پیرو ادیان آسمانی همواره تحت تأثیر آداب و احکام الهی نشأت گرفته از دین، اصول زندگی خود را براساس بهترین ملاک ها قرار می دهند. از آن جمله نگرش آن ها به محیط زیست و طبیعت به عنوان یکی از مسائل مهم حیاتی است. طبق تحقیقات دانشمندان علوم دینی تمام ادیان الهی نسبت به رعایت آداب حفظ محیط زیست و اجرای احکام لازمه آن به طور جدی سفارش کرده اند.

در هیچ دینی حفاظت از محیط زیست به معنای عدم بهره برداری و یا کمتر استفاده کردن از منابع طبیعی نیست؛ بلکه بر استفاده درست و عاقلانه و مناسب تأکید شده است، دین اسلام با راهبرد احادیث ائمه اطهار ( علیهم السلام ) به عنوان کامل ترین و جامع ترین دین دارای قدرتی است که می تواند پاسخگوی تمام نیازهای بشر در همه ی دوران باشد. دین مبینی که برای رویارویی با آثار و پدیده های موجود در طبیعت و محیط زیست دستورالعمل های مفید و کاملی ارائه کرده است.

با نگاهی به آیات و روایات و سیره ی اهل بیت ( علیهم السلام ) می توان به اهمیت محیط زیست در اسلام پی برد. خداوند متعال ضمن اینکه انسان ها را به مطالعه در طبیعت و عناصر آن دعوت می کند سرنوشت آن ها را به گونه ای تعیین کرده که در عین نیاز به طبیعت در درون آن به راحتی بتوانند زندگی کنند، افزون بر آن بسیاری از سوره های قرآن کریم همچون سوره های نور، رعد، شمس، قمر، لیل، نحل، عنکبوت و تین به نام یکی از پدیده های موجود در آفرینش، محیط زیست، آسمان و زمین نامگذاری شده است.

طبیعت به گونه ای آفریده شده است که در خدمت آسایش، رفاه و رفع نیاز های انسان باشد و چون همه همه چیز آن بر پایه نظم، عدالت و استواری بنا شده است؛ بنابراین از هر چیز به اندازه ی لازم و طبق اراده پروردگار وجود دارد وناهنجاری ها و کمبود های موجود در طبیعت و هر گونه آلودگی در محیط زیست از فعالیت های اقتصادی و اجتماعی تخریب گر انسانی و بهره مندی نادرست آن ها از منابع طبیعی سرچشمه می گیرد.

 این وضعیت نابسامان موجود در آب و هوای کره ی زمین دگرگونی های خطرناکی را ایجاد کرده که سلامت و زندگی همه موجودات زنده را به خطر انداخته است.

چنانکه آن را به عنوان « بحران محیط زیست » معرفی کرده اند، بحرانی که نقص ها و کمبودهای اخلاقی و نبود مرام انسانی باعث آن شده و هیچ راهی برای رهایی از آن نیست؛ مگر اینکه مردم به اصول و قوانین ویژه دین اسلام مراجعه و پایبندی به احکام و ارزش های اسلامی را جدی تر بگیرند.

در قرآن کریم نابود کردن و تخریب محیط زیست، تعدی ( تجاوز ) نام گرفته و کسانی که رفتار ناپسند و ناشایستی نسبت به آفریده های خدا و محیط زیست داشته باشند را از رحمت خدا به دور می داند.

انسان باید از اختیار، آزادی و قدرتی که خداوند به او به عنوان جانشین خود بر زمین  عطا کرده است به بهترین شکل ممکن استفاده و با صلح و صفا در کنار دیگر بندگان خدا در راه حفظ سلامت طبیعت بکوشد؛ چرا که توجه به فرامین و قوانین الهی و حفظ ارزش های اخلاقی دینی، ضمانتی بزرگ برای حفظ محیط زیست انسان ها است. محیط زیستی که نه تنها متعلق به نسل امروز بلکه به نسل های آینده هم متعلق است و برای ادامه ی حیات آن ها باید نگهداری و ذخیره شود.

بی تردید محیط زیست سالم از بزرگترین نعمت های خداوند و جزئی از نظام بزرگ آفرینش است که پاسداری، حفاظت و اهمیت به سلامت آن، ریشه در اخلاق اسلامی و نگرش توحیدی به آن دارد و متعلق به خالق کل جهان هستی است.

کشور ما با بهره مندی از تعالیم وارسته و عالی مکتب حضرت محمد «ص» و فرهنگ اصیل و دیدگاه برجسته ایرانی توانسته است در زمینه ی حفظ حریم سفارشی آفریده های پروردگار و طبیعت گام های بلندی را بردارد.

در ادبیات و در فرهنگ ناب ایرانیان با معرفت و عشق به آفریدگار هستی می توان فهمید که آب، نان، هوا و هر جزء کوچک و بزرگ دنیای طبیعت بیهوده خلق نشده و نمونه هایی از قدرت و رحمت لایزال خداوند بر آدمیان هستند و نان و نمک با ارزش قیمتی پایین چنان ارزشمند و گران بهاست که مایه قسم خوردن شان است، خرده های نان را بر زمین و زیر پا ببینند بوسیده و برمی دارند، نمک سفره ای را بخورند تا قیامت خود را نمک پرورده و مدیون صاحب سفره دانسته و احترامش را واجب می دانند.

دیدگاه های دین اسلام درباره محیط زیست

از جمله موارد جالب توجه دیگر در اسلام احکامی هستند که یا جنبه ی نهی کننده دارند؛ مانند آیه 85 سوره ی اعراف که می فرماید: « لاتُفْسِدُوا فِی الأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ؛ بعد از اصلاح زمین در آن فساد به پا نکنید که این برای شما نیکوتر است، اگر مومن بوده باشید ».

و برخی آیات و احکام که امر کننده هستند مانند آیه ی 20 سوره عنکبوت که می گوید: « قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانظُرُوا كَيْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ؛ بگو در زمین سیر نمایید و بنگرید که پیدایش خلقت چگونه بوده است ».

و برخی از آیات که نقش مهم زمین را در روزی رساندن به مردم نشان می دهند مانند آیات 19و20 سوره حجر: « وَ الأَرْضَ مَدَدْناها وَ أَلْقَیْنا فِیها رَواسِیَ وَ أَنْبَتْنا فِیها مِنْ کُلِّ شَیْء مَوْزُون و جَعَلْنا لَکُمْ فِیها مَعایِشَ وَ مَنْ لَسْتُمْ لَهُ بِرازِقِینَ ؛ و ما زمین را گستراندیم و در آن کوه هاى ثابتى افکندیم و از هر گیاه موزون در آن رویاندیم و براى شما انواع وسایل زندگى در آن قرار دادیم و همچنین براى کسانى که شما نمى توانید به آنها روزى دهید ».

و بعد از نزول باران و رویاندن گیاهان و انواع میوه ها و پیدایش باغ ها که محل تأمین رزق و روزی انسان ها و حیوانات روی زمین هستند در این آیات سخن می گوید و جالب تر اینکه بعد از این آیات و احکام، خداوند نسبت به خطر وجود ظالمان در زمین اشاره می کند؛ یعنی همان کسانی که ویران کننده ی محیط زیست و نسل آدمیان هستند، چنانکه در آیه 205 سوره ی بقره می فرماید: « وَ إِذا تَوَلَّى سَعى‏ فِی الْأَرْضِ لِیُفْسِدَ فِیها وَ یُهْلِکَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ الْفَسادَ؛ زمانی که ظالمان بر زمین مستولی گردند، تلاش در هلاکت نسب و مزارع می کنند و خداوند فساد را دوست ندارد ».

و از این آیه می توان فهمید که خداوند فساد و ویران کردن زمین، نسل انسانی و محیط زیست را حرام اعلام کرده است.

حفاظت از محیط زیست و بقای نسل آدم و حیوان از گذشته از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است، آن چنانکه هنگام وقوع طوفان نوح خداوند به حضرت نوح(ع) امر کرد تا از هر نوع حیوان یک جفت برداشته و به کشتی ببرد تا نسل حیوانات همچون انسان ها حفظ و منقرض نشود.

حفاظت از محیط زیست یک مسؤولیت همگانی در جامعه است و حکومت اسلامی باید در برابر حفظ محیط زیست توسط مردم، برنامه ها و عملکرد هایی را اعمال کند که به مهم ترین آن ها می پردازیم:

1-تدوین قانون در رابطه با محیط زیست طبق مقررات الهی و اصول اسلام و اجرایی کردن آن ها.

2- مبارزه با مفسدان و برخورد قانونی با نابودگران طبیعت بر اساس قوانین زیست محیطی.

3- ایجاد فرهنگ غنی و اخلاق حفظ محیط زیست بر اساس تعالیم دینی درمیان مردم.

4- بکارگیری افراد شایسته در اداره  محیط زیست که با همه قدرت در برابر مخربان طبیعت ایستادگی کنند.

5- جست وجو و بهره مندی از جدید ترین شیوه های حفظ محیط زیست موافق با حکومت اسلامی.

6- اعمال سیاست های کاردرست و کلان اقتصادی و فرهنگی برای گسترش و پایداری حفظ محیط زیست و منابع ملی.

با استفاده از آیات زیست محیطی و اجرای فرامین الهی به شناخت ابعاد مختلف طبیعت و تأثیر محیط زیست در جسم و جان آدمی به این نتیجه می رسیم که این دنیای ناچیز همانند مزرعه ای است که نیازمند رسیدگی، پرورش و حفاظت برای رسیدن به آخرتی آباد است که همان« الدنیا مزرعه الاخره » می باشد.

از این رو پیشوایان دین و رهبران حکومت اسلامی بنابر مسؤولیت هایی که ذکر شد همواره باید محل زندگی و محیط زیست امت ها را از آسیب، تخریب و نابودی در امان نگه دارند و نظارت جدی بر این امر داشته باشند.

حضرت امام علی (ع) این وظیفه را به خوبی هشدار داده و می فرمایند: « خدا را پرهیزگار باشید در حق شهر های او و بندگان  که شما مسؤول هستید حتی در مورد سرزمین ها و چهارپایان ».

انسان مسلمانی که از دستورات دین اسلام الگو می گیرد مقام عبودیت خود را پاس می دارد و با عدم فساد در طبیعت، نگهبانی و آبادگری، رام کردن و تسخیر الهی و همچنین حفاظت و نگهداری از آن را وظیفه شرعی خود می داند و ناسپاسی به درگاه خدا را ستم و کفران نعمت می شمارد.

از آنجایی که هر حقی تکلیفی را به دنبال دارد، انسان خردمند بر این اساس از حق محیط زیست سالم بهره می برد و کاری می کند تا این حق برای دیگران به ثمر برسد و تکلیف خود را ادا کند؛ یعنی از هر کاری که دیگران را از داشتن یک محیط زندگی سالم و بی نصیب می نماید دوری کند.

رهبر معظم انقلاب در این زمینه به نیکویی می گویند: « هدف متعالی اسلام برخوردار ساختن همه نسل ها از نعمت های الهی و ایجاد جامعه ای سالم و به دور از فاصله طبقاتی و مستعد برای رشد و شکوفایی است، و الزامات شرعی برای حفظ تعادل و توازن در استفاده از مواهب طبیعی با پرهیز از زیاده روی و تعبد به عدم اضرار به غیر را فراهم آورده است ».

اثر تکنولوژی بر محیط زیست

پیشرفت های علمی جدید و مدرن از یک سو و کمبود احساس مسؤولیت و اخلاق از سوی دیگر و در نهایت رقابت بی حد و حصر اقتصادی میان کشورها و شرکت ها وضعیت اسفناکی مانند استفاده بی رویه از منابع طبیعی و آلودگی های شدید در طبیعت را پدید آورده است.

برخورد ها و درگیری های مسلحانه داخل و خارج از این کشورها موجب تخریب های عمدی و غیر عمدی به محیط زیست شده که جبران ناپذیر نیز هستند، همه این ها سبب توجه ویژه به محیطی شده که برای ادامه حیات بشری ضروری است . حقوق بین الملل که برقراری نظم بین المللی در پرتو صلح و امنیت و همکاری کشورها مهم ترین هدف آن است در چند دهه اخیر در این زمینه توسعه نسبتا قابل توجهی داشته آن چنان که  امروزه رشته محیط زیست در کنار سایر رشته های حقوقی تدریس می شود.

اسلام به عنوان آخرین و کامل ترین دین جهانی در حمایت از محیط زیست قدمتی تاریخی دارد و افزون بر این که لزوم آموزه های دینی نکته مثبت این حمایت ها به شمار می آید، توجه به محیط زیست در اسلام با بصیرت نگری به آیات الهی گره خورده و این نکته به حمایت از محیط زیست تقدس داده است.

گذشته از جنبه های اخلاقی و معرفتی توجه به طبیعت که ناشی از نگاه توحیدی، یکپارچه دانستن هستی و احترام به آن است، احکام اسلامی که سامان دادن زندگی متعارف را نیز بر عهده دارند محیط طبیعی را در پرتو حمایت خود قرارداده اند.

در مجموع حمایت اسلام از محیط زیست از برجستگی ها و افتخارات دین اسلام محسوب می شود به شکلی که امروزه با همه پیچیدگی های علوم زیست محیطی و روش های حمایت از آن می تواند راهگشا باشد، در این رابطه باید خاطر نشان کرد که خطرات زیست محیطی روز به روز پیچیده تر می شوند و در نتیجه برای پشتیبانی از محیط زیست طبیعی به جهاد پویا و بصیرت در احکام با توجه به روح اسلام برای رویارویی با چنین موقعیتی نیاز مندیم .

و در آخر این آیه شریفه را که اهمیت محیط و گیاهان و تأثیر آن بر خداشناسی را برای ما تداعی می کند حسن ختام کلام قرار می دهیم: « وَهُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ كُلِّ شَيْءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِرًا نُّخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُّتَرَاكِبًا وَمِنَ النَّخْلِ مِن طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِيَةٌ وَجَنَّاتٍ مِّنْ أَعْنَابٍ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُشْتَبِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ انظُرُواْ إِلِى ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَيَنْعِهِ إِنَّ فِي ذَلِكُمْ لآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ؛ او كسي است كه از آسمان آبي نازل كرد و بوسيله آن گياهان گوناگون رويانيديم، از آن ساقه ‏ها و شاخه‏هاي سبز خارج ساختيم و از آنها دانه‏هاي متراكم و از شكوفه نخل خوشه ‏ها با رشته ‏هاي باريك بيرون فرستاديم و باغ ها از انواع انگور و زيتون و انار شبيه به يكديگر و بي شباهت هنگامي كه ميوه مي‏كند به ميوه آن و شیوه رسيدنش بنگريد كه در آن نشانه‏ هایي براي افراد با ايمان است ».//9466/704/ب

تفسیر نور

صحیح بخاری

صحیح مسلم

وصایا الرسول / سعد یوسف ابو عزیز

سنن ابن ماجه

مسند شهاب القضاعی

اصول کافی

نهج البلاغه

مسند ابن حنبل

مجمع البیان فی تفسیرالقرآن

نگارنده: جعفریان