مسائل کلامی و فلسفی کاربردی و به روز شود/ ضرورت تبیین چهره کریه تکفیر
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حضرت آیت الله جعفر سبحانی از مراجع تقلید عصر امروز در هشتمین گردهمایی اساتید علوم عقلی که در مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار شد اظهار داشت: در سال 1329 کتابی از سفارت آمریکا به نام «نگهبانان سحر و افسون» منتشر شد که قصد داشت ایران را تحریک کند که در آن به خدا و وحی حمله کرد و همین انگیزه شد که علامه طباطبایی دنبال فلسفه افتاد.
وی ادامه داد: مرحوم علامه طباطبایی مجمعی را به راه انداخت و به جایی رسیدیم که خواستیم اصول فلسفه را در یکی از مجلات چاپ کنیم که هیچ مجله ای حاضر به این کار نشد، برخی از اعضا استعفا دادند و جلسه هایی به سختی در خانه ها برقرار می شد ولی امروز این همه مراکز علمی و تحقیقی در خدمت فلسفه و کلام است که باید همه را از برکت انقلاب و امام راحل دانست.
تاریخ تحول علوم عقلی در بین شیعیان
حضرت آیت الله سبحانی با اشاره به تاریخ تحول علوم عقلی در اسلام افزود: بعد از رحلت پیامبر، مسلمانان دو گروه شدند؛ گروهی فقط به دنبال نقل حدیث از پیامبر بودند و حداکثر جرح و تعدیلی را در راویان ایجاد کرده اند و در مضمون خبر کمتر بحث کردند؛ همچنانکه در تفسیر طبری بحث های عقلانی و فکری کم تر دیده می شود و در طرف دیگر شیعیان قرار داشتند که علاوه بر نقلی بودن به عقل هم توجه داشتند که خطبه های امیر المؤمنین بهترین گواه در این باره است و هرچند تعابیر برای اهل آن زمان خیلی قابل فهم نبود است ولی به مرور زمان عمق آن فهمیده می شود.
وی تصریح کرد: در میان اهل معتزله رشد کرد که کمی به مباحث عقلی توجه پیدا کرد و به همین دلیل، اهل حدیث و اشاعره معتزله را که عقلانی بودند طرد کردند چون آن ها را از اهل سنت نمی دانستند و قائل بودند باید سنت را گرفت و عقلانیت را رها کرد و بعدها مشخص شد که ریشه تمام افکار مثبت معتزله به حضرت علی(ع) می رسد چرا که آن ها توحید و عدل را از ابوهاشم که فرزند محمد حنفیه است دریافت کرده اند و او نیز سخنان خود را از حضرت علی(ع) نقل کرده است؛ ما افتخار می کنیم عقل را در کنار وحی و نقل محترم می دانیم و آن را در خدمت وحی می دانیم.
استاد برجسته درس خارج حوزه علمیه فم با بیان این که تاریخ نشان می دهد که بسیاری از روایات ما رنگ و بوی عقلی دارد، یادآور شد: سخنان امیر المؤمنین، امام باقر(ع)، امام صادق(ع) و امام رضا(ع) در کتاب توحید صدوق و تحف العقول برگی است بر عقلانیت بشر و در زمان غیبت نیز مرحوم کلینی در کتاب بزرگ خود یعنی کافی باب عقل، جهل و بعد علم و اوصاف خدا و ادله عقلانی خدا را بحث می کند و به همین خاطر این مجمع اصیل اسلامی که به نام مجمع عالی حکمت اسلامی تأسیس شده است باید دنبال احیای عقلانیت اصیل اسلامی باشد که تأیید همان رشته است کند.
تلاش های شیخ مفید، شیخ طوسی، خواجه نصیر و فاضل مقداد
وی با اشاره به کلامی بودن شیخ مفید عنوان داشت: شیخ مفید دویست کتاب در فقه و حدیث و کلام دارد که در کتاب های کلامی خود هفت نقض بر معتزله وارد کرده و از همین راه سنگر عقلانیت را حفظ کرده است و در عین حال که فقیهی متبحر بوده است از علوم عقلی نیز غافل نمی شود؛ پدر من که شاگرد شیخ شریعت اصفهانی است نقل می کرد که مرحوم شیخ مفید از نظر تنظیم عقاید شیعه در علوم عقلی و محقق ثانی از نظر فقه حق بزرگی بر گردن شیعه دارد.
حضرت آیت الله سبحانی ادامه داد: شاگرد شیخ مفید یعنی شیخ طوسی نیز آثار کلامی زیادی دارد و در گذشته هرگاه در علم اصول کتاب می نوشتند یک کتاب کلامی نیز می نوشتند و این رشته در ادامه با آثار کلامی خواجه نصیر و علامه و فاضل مقداد قطع نشد و ما شیعیان باید مصداق این حدیث باشیم «الذین یستمعون القول و یتبعون احسنه» که با فکر و عقل بهترین کار را انجام دهیم چرا که ما با توجه به علوم عقلی تنها فکر یک بشر را احیا نمی کنیم بلکه به دنبال حقانیت قرآن هستیم.
وی با تأکید بر این که نباید از کلماتی مثل «متحجر» در برابر مخالفان فلسفه و کلام استفاده کنیم، خاطرنشان کرد: نباید با این کلمات به طرف مقابل حمله کنیم بلکه باید همه را در مصب واحد قرار داده و دعوت به عقلانیت کنیم تا بتوانیم نتیجه بگیریم؛ هرچند در گذشته از این کلمات استفاده می شد اما امروز جایگاهی ندارد.
این مرجع تقلید در ادامه با بیان توصیه هایی درباره بازدهی بهتر فعالیت های مجمع عالی حکمت اسلامی عنوان داشت: این مجمع باید جنبه کاربردی پیدا کرده و مسائل عقلانی که امروز در جامعه و سطح جهان مطرح است را دنبال کند و مسائل غیر کاربردی را در رجه دوم قرار دهد و کتاب هایی که در این زمینه نوشته شده را مورد بحث و بررسی قرار دهد؛ مجمع باید در خدمت قرآن و جامعه اسلامی باشد و نیازهای روز را از نظر عقلانی برطرف کند ومسؤولان نیز باید حمایت بیشتری از این مجمع داشته باشند.
بحث تکفیر یک مسأله کلامی و فلسفی است
وی با اشاره به تکفیر به عنوان یکی از مسائل کلامی روز ابراز داشت: امروز تکفیر یک مسإله کلامی و فلسفی است و علاوه براین که باید همایش هایی را برای روشن کردن چهره کریه این حرکت برگزار کنیم، باید بدانیم مسأله تکفیر همان ایمان و کفر است که بحثی فلسفی و کلامی است؛ در این باره کار را آغاز کنیم، کتابچه ها کوچک بنویسیم چرا که وهابیت و تکفیر پس از دوران افول خود امروز به نهایت خود رسیده است.
حضرت آیت الله سبحانی تأکید کرد: مطلب دیگر این است که در غرب الان مسائل برهان نظم مطرح است و کتاب هایی در این زمینه نوشته شده است؛ باید این کتاب ها رصد شود و افرادی که زبان بلد هستند حاضر شوند و مسائل روز که توسط غرب مطرح می شود را ترجمه و عصاره آن را در خدمت اساتید کلام قرار دهند و درباره آن بحث شود چرا که تقابل دو اندیشه می تواند ایجاد نور کند و این تماس با غرب می تواند باعث ارتقای فکری ما و اثربخشی در آن ها باشد؛ بنابراین نباید تنها به آموخته دینی گذشته خود اکتفا کنیم و باید آینده ها را هم در نظر داشته باشیم دیگر استان ها را نیز در کنار قم فعال کنیم./1330/پ202/ج1