حوزه علمیه از «تحول سلیقه ای» تا «تحول احسن»

حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی نائینی، رییس مرکز تخصصی حقوق و قضای حوزه علمیه قم در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری رسا، تحول در حوزه علمیه را امری شایسته و فی نفسه مطلوب دانست و تصریح کرد: تحول به معنای عام آن بار ارزشی دارد و از این جهت است که در دعای تحویل سال با بیان «حَوِل حالِنا إِلی أَحسَنِ الحال» از خداوند متعال تحول در حال و روز را دعا می‌کنیم.

استاد حوزه علمیه قم اظهار داشت: تحول در تمام ابعاد زندگی انسان باید همواره به سمت تحول احسن باشد و در غیر این صورت اگر تحول به سمت سقوط و نزول باشد دیگر معنایی نخواهد داشت بنابراین اصل تحول برای همه انسان‌ها یک امر ارزشی و مطلوب است.

وی با اشاره به فرهنگ اسلامی و روایات ائمه اطهار(ع) ابراز داشت: اهل بیت(ع) همواره ماندن در وضعیت موجود را نوعی درجا زدن تلقی کرده و از آن به عنوان غبن یاد کرده‌اند از این رو با بیان روایت «مَغْبُونٌ مَنْ سَاوا یُوماً» شخصی را که امروزش مانند دیروزش باشد و یک گام به جلو نرفته باشد را خسارت دیده دانسته‌اند.

رییس مرکز تخصصی حقوق و قضای حوزه علمیه قم در ادامه بیان داشت: در صورتی که وضعیت فعلی انسانی خوب باشد باز هم نباید به وضعیت موجود بسنده کند چرا که پیشرفت و پویایی و تحول همواره باید صورت گیرد.

وی تحول در تمامی عرصه‌های آموزشی، تربیتی، فرهنگی، پژوهشی، اجتماعی، تبلیغی و حتی معیشتی در حوزه علمیه را ضروری دانست و خاطرنشان کرد: هر فرهیخته‌ای در حوزه علمیه چنین تحولی را مطالبه می‌کند تا حوزه علمیه همواره پیشرفت داشته و رو به جلو حرکت کند.

این استاد برجسته حوزه علمیه تصریح کرد: تحول در حوزه علمیه در خواست رهبر معظم انقلاب ، مراجع عظام، اساتید علما و طلاب است؛ از این رو برای رسیدن به تحول احسن مدیریت آن ضروری است تا به سوی افراط و تفریط نرود چرا که اگر تحول در حوزه مدیریت نشود، ممکن است تحول به صورت سلیقه‌ای انجام شود و در یک بخش شایسته و در بخش دیگر ناشاست باشد.

وی با بیان این که سنت‌های حسنه حوزه بسیار هستند تأکید کرد: تحول در حوزه علمیه باید به گونه‌ای باشد تا با حفظ سنت‌های حسنه‌ای که از سلف صالح به جا مانده از نابودی آن‌ها جلوگیری کرده و سنت‌های حسنه تقویت شود تا کاستی‌های فرهنگی، تربیتی، آموزشی، معیشتی، پژوهشی و اجتماعی حوزویان برطرف شود.

پرداختن به مسائل مستحدثه و مباحث مورد نیاز جامعه و نظام

حجت الاسلام و المسلمین رفعتی با اشاره به مصادیق تحول مطلوب در حوزه علمیه اظهار داشت: وی با اشاره به مصادیق تحول مطلوب در حوزه علمیه تصریح کرد: یکی از مصادیق تحول در حوزه، تحول علمی است لذا با توجه به مسائل مستحدثه که مورد نیاز جامعه و نظام است، در برنامه‌ها و مباحث درسی گنجانده شود.

وی بیان داشت: برخی عناوین و مباحث فقهی وجود دارد که یا اصلا کار نشده است و یا بسیار کم درباره آن بحث شده است و با توجه به نیاز جامعه و نظام اسلامی، ورود در چنین بحث‌هایی در دروس خارج ضروری است تا بحث‌های عقود و معاملاتی که امروزه در جهان صورت می‌گیرد،‌ قرارداد‌های اقتصادی، بانکداری و مسائلی از این قبیل بسیار مورد بحث قرار گیرد.

حوزه در عرصه فضای مجازی و رسانه‌ای بسیار عقب است

رییس مرکز تخصصی حقوق و قضای حوزه علمیه قم با بیان این که: با قاطعیت می‌توان گفت حوزه در عرصه فضای مجازی و رسانه‌ای بسیار عقب است تأکید کرد:  حوزه باید در عرصه فضای مجازی و رسانه‌‌ای وارد شود، به گونه‌ای که حضور فعال، مؤثر، علمی، فرهنگی، پژوهشی و سیاسی داشته باشد، از این رو ضروری است تا طلاب آموزش رسانه‌ای و آموزش فعالیت تخصصی در فضای مجازی داشته باشند.

ضرورت گشایش بابی با عنوان فقه پزشکی در دروس خارج

وی استفاده از منابع فقهی (کتاب، سنت، عقل و اجماع) و استفاده از مصلح، عرف و مسائل حاکمیتی در مباحث و مسائل روز جهان در حوزه علمیه را ضروری دانست و تصریح کرد: در فقه پزشکی به اندازه‌ای مسائل جدید مبتلابه و مستحدثه وجود دارد که باید بابی تحت عنوان فقه پزشکی در فقه گشایش یابد.

این استاد برجسته حوزه علمیه در ادامه افزود: تغییر جنسیت، پیوند اعضا، خرید و فروش اعضا، خرید و فروش خون انسان، اجاره رحم و مسائل عدیده پزشکی که در گذشته نبوده اما در عصر کنونی وجود دارد نیازمند بحث و بررسی گسترده‌ای است که حوزه علمیه باید آن را انجام دهد.

ضرورت تهذیب اخلاقی و معنوی در اوایل دوران طلبگی

وی ارتقاء بُعد اخلاقی و معنوی حوزویان و طلاب را از دیگر مصادیق تحول در حوزه علمیه دانست و تأکید کرد: حوزه علمیه مشکلات اخلاقی و معنوی ندارد اما نباید به وضعیت کنونی بسنده کرد و همواره باید به تحول، پیشرفت  و جهش رو به جلو اندیشید.

حجت الاسلام و المسلمین رفعتی با اشاره به این که در دهه اخیر ورودی‌های حوزه همانند دوران انقلاب نیست، ابراز داشت:‌ متأسفانه عده‌ای اندک وارد حوزه علمیه شده‌اند که به حوزه به عنوان یک موقعیت شغلی و منبع درآمد نگاه می‌کنند که اینگونه نگاه به حوزه علمیه با دانشگاه هیچ تفاوتی نخواهد داشت در حالی که یکی از اهداف حوزه تهذیب نفس و تذکیه و ارتقاء بُعد معنوی است.

وی ادامه داد: بارها پیشنهاد کرده‌ام تا سال‌های ابتدایی حوزه علمیه را تغییر داده و بیشتر بر روی بُعد اخلاقی، اعتقادی و معنوی ورودی‌های حوزه علمیه کار شود تا شاکله و شخصیت طلاب در دو سال اول پی‌ریزی شود در حالی که در وضعیت کنونی، دو سال اول صرف و نحو به صورت انبوه و انباشته وارد ذهن طلبه جدید الورود می‌شود و از این بابت صدمه می‌بیند.

رییس مرکز تخصصی حقوق و قضای حوزه علمیه قم عدم تهذیب اخلاقی در اوایل تحصیل را موجب آسیب دیدن طلاب دانست و بیان داشت: متأسفانه برخی از طلاب در ابتدای طلبگی از دروس حوزه زده می‌شوند و ادامه نمی‌دهند و برخی نیز با توجه به این که تهذیب لازم را نداشته‌اند با یادگیری چند اصطلاح مغرور می‌شوند و نمی‌توان در سال‌های آینده شخصیت او را تغییر داد چرا که خِشت اول چون نهد معمار کج، تا ثریا می‌رود دیوار کج.

تحول در امور معیشتی طلاب یکی از مهمترین مصادیق تحول

وی یکی دیگر از مصادیق تحول را در امور معیشتی طلاب دانست و افزود: حوزه اگر بخواهد به سمت ارتقاء علمی و تهذیبی برود و تولید کننده محتوای علمی باشد، باید کسانی که در حوزه علمیه مشغول به تحصیل علمی و تهذیبی هستند از لحاظ نیازهای زندگی تأمین کند.

این استاد برجسته حوزه علمیه در ادامه افزود: با توجه وضع کنونی که شهریه‌ها بسیار اندک است اما مخارج زندگی از قبیل اجاره بسیار بالا است لذا طلبه به ناچار مجبور است بخشی از وقت خود را برای تأمین مخارج زندگی از راه‌های غیر طلبگی صرف کند که موجب آسیب دیدن رشد تحصیلی طلبه می‌گردد.

وی با بیان این که شهریه طلاب کفاف هزینه‌های اولیه زندگی را نمی‌کند اظهار داشت: طلاب برای دریافت وام با عبور از مشکلات دریافت آن همچون یافتن ضامن و دیگر مسائل، پس از دریافت وام با شهریه اندکی که دارند نخواهند توانست اقساط آن را پرداخت کنند و در نتیجه ذهن طلبه مشغول می‌شود و او را از تحصیل علمی و تهذیب نفس دور می‌کند.

حجت الاسلام و المسلمین رفعتی در پاسخ به سوالی مبنی بر این که طلاب حوزه علمیه چگونه می‌توانند با دریافت شهریه‌های زیادتر علاوه بر آن که از تبلیغ معارف اسلامی دور نشوند، زندگی زاهدانه نیز داشته باشند، ابراز داشت: مدیریت حوزه در صدد ساماندهی این مسئله است به گونه‌ای که شهریه‌هایی با عنوان شهریه‌ تحصیلی و شهریه فعالیت فرهنگی و تبلیغی وجود داشته باشد.

وی اظهار داشت: پس از برنامه‌ریزی و طرح قوانین شهریه‌ عمومی و شهریه ویژه، با مراجع به مراجع عظام و شورای عالی حوزه این قانون تصویب خواهد شد تا در عین حال که طلاب همراه با انگیزه خالصانه‌ای که دارند و در حال تبلیغ دین اسلام هستند، معیشت و زندگیشان نیز صدمه نبیند.

چابک‌سازی و حذف دیوان سالاری مطالبه استادان و طلاب

رییس مرکز تخصصی حقوق و قضای حوزه علمیه قم تغییر و تحول آیین نامه‌ها، قوانین و مقررات حوزه علمیه ضروری ارزیابی و خاطرنشان کرد: از بین بردن دیوان سالاری و قوانین دست و پا گیر در ساختار مدیریتی حوزه علمیه از مطالبات بسیاری از اساتید و طلاب است از این رو می‌توان با تصویب قوانین جدید از کثرت مراجعه طلاب به مرکز مدیریت جلوگیری و از اتلاف انرژی آنها دوری کرد.

وی چابک‌سازی تشکیلات حوزه را یکی از مطالبات مقام معظم رهبری معرفی و اظهار داشت: بحمد‌الله آیت الله اعرافی در اولین اقدام مدیریتی خود اقدام به تقویت و چابک‌سازی ساختار تشکیلاتی حوزه کرده‌ است و اکنون نیز به دنبال روان‌سازی و شفاف‌سازی آیین‌نامه‌ها و همچنین حذف قوانین دست و پاگیر است.

این استاد حوزه علمیه تصریح کرد: تقویت و توسعه کمی و کیفی در مدارس و مراکز تخصصی بسیار ضروری است که با افزایش اختیارات مدارس و مراکز می‌توان به تحول مطلوب دست یافت.

وی بیان داشت: این که طلاب آزاد می‌توانند استاد، روز درس و ساعت درس را انتخاب کنند یکی از سنت‌های خوب حوزه علمیه است؛ از این رو با حفظ این سنت، هدایت تحصیلی طلاب آزاد و ساماندهی آن، امر پسندیده‌ای است.

تدریس کتاب‌های کنونی در سطح عالی تا هنگامی که کتاب‌های جدید برتر تدوین شود مانعی ندارد

حجت الاسلام و المسلمین رفعتی تصریح کرد: تا زمانی که کتاب‌های جدید، مناسب و برتر از کتاب‌های کنونی سطح عالی حوزه علمیه تدوین نشده‌اند تدریس کتاب‌های رسائل، مکاسب و کفایه مانعی ندارد از این رو اگر کتابی بهتر از این کتاب‌ها نگاشته شود که مورد تأیید مراجع، علما و بزرگان علمی حوزه باشد بی‌تردید جایگزین کتاب‌های فعلی خواهد شد.

وی در ادامه افزود: بزرگان علمی و محققان می‌توانند زیر نظر مدیریت حوزه، کتاب‌هایی با عنوان فقه معاصر و فقه مستحدثه تدوین کنند تا در کنار تدریس مکاسب و...، فقه معاصر نیز تدریس شود و با این کار می‌توان کاستی موجود در فقه و اصول را بدون حذف کتاب‌های فعلی و با تدوین کتاب‌های جدیدِ موقت برطرف کرد تا آن زمانی که کتاب‌های برتر تدوین و جایگین کتاب‌‌های فعلی شوند. /878/ت300/س