نداشتن برنامه علمی برای مقابله با ترویج معنویت سکولار در کشور
اشاره: انسان دارای دو بعد است: یکی ظاهری و مادی و دیگری باطنی و معنوی. پرداختن به جنبه‌های باطنی و معنوی انسان را در ارتباط با خداوند قرار می‌دهد و انواعی از سبک زندگی معنوی را به وجود می‌آورد. زندگی معنوی نیروی عظیمی را در درون انسان جاری می‌سازد که با تکیه بر آن می‌توان بر بسیاری از نیروهای مادی و مشکلات بزرگ زندگی غلبه کرد. از این رهگذر معنویت زندگی فردی و اجتماعی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و متحول می‌سازد.
بهداشت معنوی اخیراً بسیار مورد توجه کشورهای غربی قرار گرفته تا آنجا که پژوهشگاه‌های فراوان و به روزی برای تحقیق و بررسی در مورد تأثیر معنویت بر زندگی انسان‌ها تأسیس کرده و تمام ابزارهای خود را برای پیشرفت در این زمینه به کار گرفته‌اند؛ اما حتماً این سؤال‌ها در ذهن شما هم ایجاد می‌شود که معنویت در غرب چگونه است و اصلاً کشور ما که دارای یک نظام اسلامی است، چه میزان روی بهداشت معنوی جامعه خود کار کرده است؟
خبرنگار سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، برای یافتن پاسخ این سؤالات گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام حمیدرضا مظاهری سیف، مدیر مؤسسه علمی فرهنگی بهداشت معنوی و پژوهشگر حوزوی ترتیب داده است.
در ذیل متن این گفت‌وگو به خوانندگان تقدیم می‌گردد.
رسا ـ ابتدا در مورد مؤسسه علمی فرهنگی بهداشت معنوی و فعالیت‌های آن توضیحی بفرمایید.
معنویت دو بعد دارد، یک بعد مثبت که معنویت ناب اسلامی است که از دل قرآن و تعالیم اهل بیت(ع) بیرون می آید و یک بعد منفی که جریان‌های کاذب معنوی و عرفان های دروغین و عرفان‌های کاذب را شامل می‌شود، سلامت معنوی و بهداشت معنوی به این دو حوزه ربط پیدا می‌کند.
سلامت معنوی بیشتر معطوف به آن بعد مثبت و بهداشت معنوی هم بیشتر معطوف به بعد منفی است. به گونه‌ای که وقتی ما از بهداشت معنوی صحبت می‌کنیم می‌خواهیم جریان‌های انحرافی معنوی را بشناسیم و مقابله مؤثری با آن افکار نادرست معنوی داشته باشیم تا زمینه برای رشد و ارتقای سطح سلامت معنوی جامعه و افراد آن فراهم شود.
مؤسسه بهداشت معنوی مأموریتش آسیب شناسی و مقابله دانش بنیان با شبه‌های جنبش‌های معنوی یا عرفان‌های کاذب است؛ به تعبیر دیگر این مؤسسه مکمل آن بخشی است که در حوزه سلامت معنوی دنبال می‌شود.
موضوع سلامت معنوی دارای دو سطح است
سطح یک، کارکرد معنویت در جسم و روان که به حوزه پزشکی و روان پزشکی مربوط است.
سطح دوم، یک حوزه کلی و عمومی‌تر است که برای سلامت معنوی افراد حتی اگر جسم و روانشان سالم باشد هم برنامه ریزی و هدف‌گذاری می‌کند؛ البته در این زمینه باید همه تلاش کنند و جامعه هم بسترهای لازمی را برای حفظ سلامت معنوی و ارتقای آن فراهم کند.
این بعد از وظایف حوزه علمیه است و آن بعد خاص که به سلامت جسم و روان مربوط می‌شود کار مشترکی است بین حوزه و دانشگاه که هیچ کدام به تنهایی نمی‌توانند این بار را بردارند.
رسا ـ اینکه خداوند در آیه شریفه «وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ» قرآن را شفا دانسته و در ادعیه آمده است «یا مَنْ اِسْمُهُ دَوآءٌ وَ ذِکرُهُ شِفآءٌ» به صورت علمی مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته است؟
خیر، فعالیت علمی به روزی هنور در این باره انجام نشده است. علت آن این است که بحث سلامت معنوی در دنیا امروزه مطرح می‌شود که مقداری از آن به جنبه‌های معنویت سکولار می‌پردازد و این باعث شده پژوهش‌هایی که بر آمده از دل معنویت دینی است میدان پیدا نکند.
معنویت سکولار به حدی جدی است که بخش زیادی از فعالیت‌های مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی در دنیا روی معنویت سکولار پژوهش می‌کنند و آن را ارائه می‌دهند.
از طرف دیگر یک بخش محدودی هم هست که معنویت دینی را با قرائت مسیحی و یهودی دنبال می‌کنند که اینها در امریکا و کشورهای دیگر هستند، لیکن غلبه با آنهایی هست که طرفدار معنویت سکولارند و می‌گویند که دین باید کنار گذاشته و معنویت جای آن را بگیرد. این به گونه‌ای است که انسان‌ها در درون خودشان احساس آرامش، احساس شادی بکنند، به زندگی امید داشته باشند لیکن پای خدا لزوماً وسط نمی‌آید.
در حال حاضر این دیدگاه وجود دارد که معنویت جایگزین دین شود و همین معنویت بر اساس کارکردهایش و آثاری که دارد به دنیا معرفی می‌شود و این باعث تنگ شدن عرصه بر محققان عرصه سلامت معنوی دینی شده است.
رسا ـ برخی از کارشناسان بر این عقیده اند که سلامت معنوی ظرفیت های گسترده ای برای تحقیق و پژوهش های علمی دارد، اما متأسفانه کشور ما به عنوان یک کشور اسلامی آنچنان که باید و شاید نه سازکارهایی برای تحقیق و پژوهش در این زمینه فراهم کرده و نه از پژوهشگران در این زمینه حمایت می کند. نظر شما در این باره چیست؟
مشکل کشور ما این است که دانش و نظام پزشکی مان یک نظام سکولار و غیر دینی است به همین دلیل هم تعریف معنویت و معنویت دینی در آن با دشواری رو به رو شده است. البته نه تنها نظام پزشکی ما سکولار و غیر دینی است بلکه دچار یک تأخیر در نوآوری هایی است که در دانش پزشکی در سطح جهان انجام می شود.
البته در همه جنبه‌ها این‌طور نیست و ما در بعضی از شاخه‌های پزشکی پیشرفت‌های خوبی داشته، پیشرو بوده و ابتکار هم داریم لیکن در بعضی از ابعادش آن جایی که مثلاً به عرصه روانشناسی و روان پزشکی نزدیک می‌شویم با تأخیر مواجه هستیم و دنیا بسیار از ما جلوتر است.
بحث معنویت هم از همین جاهایی که در آن دچار تأخیر هستیم؛ بسیاری از اساتید دانشگاه، أعضای هیئت علمی و دانجشویان ما اصلاً با مفهوم سلامت معنوی آشنا نشده و مقاله ای در این زمینه مطالعه نکرده اند.
لذا با این شرایط سخت است که بخواهید پژوهش‌های این حوزه را گسترش و پایان نامه ارائه دهید و برای هدایت آن پایان نامه حتی استاد هم به خوبی پیدا نمی کنید کشور ما از این جهات با تأخیر مواجه است و این باعث شده که جنبه های سکولار با تأخیر مواجه شوند در نتیجه علی رغم اینکه در کشورمان سرمایه ها و ظرفیتش را داریم آن طور که شایسته است در فرهنگمان به سلامت معنوی نپرداختیم.
رسا ـ جایگاه حوزه علمیه برای فراهم نمودن این ساز و کارها چیست؟ اصلاً حوزه علمیه به این زمینه پرداخته است؟
حوزه علمیه می‌تواند تأمین کننده مبانی و نظریه ها در حوزه سلامت معنوی باشد و اگر در این زمینه به حوزه علمیه مراجعه ای صورت نگیرد عملاً تولیدی هم برای پاسخ به این سوالات نخواهد داشت. چرا که تاکنون مراجعه زیاد نبوده و تولید مطلب هم کم بوده است، البته آثاری در مراکز پژوهشی مختلف حوزه علمیه در بخش پیان نامه هایی که انجام می شود، در رابطه با معنویت و سلامت معنوی، رشد معنوی و مفاهیمی از این دست نوشته شده است؛ اما هنوز به آنچه که بخواهد کاربرد شایسته ای در رابطه با حوزه سلامت معنوی داشته باشد نرسیده ایم. طبیعتا باید مطالبه دانشگاه از حوزه شفاف تر مطرح شود، طبیعتاً در این صورت حوزه هم نقش خودش را که ارائه محتوا و تبیین معنویت دینی است به خوبی انجام خواهد داد.
رسا ـ تأثیرات سلامت و بهداشت معنوی در زندگی روزمره آدمی چگونه است؟
وقتی انسان ها از نظر معنوی سالم هستند، آرامش و شادی شان و انگیزه زندگی برای آنها بسیار بیشتر می شود. همچنین روابطشان با دیگران در جامعه، در محیط کار و در خانواده بسیار بهتر خواهد شد.
یک آدم معنوی می تواند با محبت، ایثار و بردباری بیشتر زندگی کند و آدمی که معنوی نیست قطعاً در این موارد ضعف خواهد داشت، سلامت معنوی کیفیت زندگی انسان ها را ارتقاء می دهد.
رسا ـ تحقیق و بررسی ها نشانگر این است که سلامت معنوی در غرب بسیار مورد توجه محققان و پژوهشگران قرار گرفته و حتی دولت های غربی زمینه ها و ابزارهای به روز و ایده آلی را برای آنها فراهم کرده اند. سلامت معنوی در منظر آنها چگونه است؟
در دنیای امروز نسبت به سلامت معنوی دو رویکرد وجود دارد، یکی رویکرد سکولار و دیگری رویکرد دینی.
رویکرد دینی با یک پراکندگی همراه است، ادیان مختلف هستند و هر کدام مبانی و متود خاص خود را دارند.
درحال حاضر سلامت معنوی در دنیای مسیحی و یهودی، دردنیای هندویی، بودایی شرق، مورد بحث قرار گرفته و فعالیت های زیادی در این زمینه انجام می شود.
در فضای سکولار همین تشتت وجود دارد؛ چرا که در غرب مبنایی وجود ندارد و افراد سعی می کنند از دیدگاه خودشان مطالبی را بیان کنند. بسیاری از کارهایی که صورت می گیرد مربوط به معنویت سکولار غیر دینی است و از جهتی می تواند امید بخش باشد که دنیا متوجه شده معنویت از زندگی ما قابل حذف نیست.
ولی از جهت دیگر به دلیل اینکه تلاش می کنند یک جایگزین کارآمد برای دین درست بکنند، به این مفهوم که انسان ها دیگر نیاز نیست به سراغ دین بروند و آن جاهایی که دین در معنابخشی به زندگی تان به شما در تقویت روحیه تان و مسائلی از این دست در ارائه بینش های نسبت به جهان، خود و زندگی کمک می کرد، حالا معنویت این کار را برای شما انجام خواهد داد از این جهت احتمالاً ما با مشکل مواجه خواهیم شد.
شاید سال ها به طول بیانجامد تا بشر جلو برود و بعد مشاهده کند که این معنویت منهای دین و منهای خدا چه ناکارامدی هایی و چه کاستی هایی دارد، چه آسیب هایی را وارد می کند و آن وقت بخواهد به عقب رجوع کند و آن را اصلاح کند.
به نظر می رسد درصورتی که روند معنویت سکولار همین گونه پیش برود، جامعه انسانی خسارت های زیادی را شاهد خواهد بود.
رسا ـ برای روبرو شدن با معنویت سکولار برنامه خاصی داریم؟
خیر هنوز برنامه ریزی خاصی نشده است، نهادهای بالا دستی نظام نه درست موضوع را می‌شناسند و نه تا به حال حتی برای معنویت دینی و معنویت سکولار تدبیری اندیشیده شده است.
اینکه ما استراتژی خاصی برای ترویج معنویت دینی، برای نقد و بررسی معنویت سکولار داشته باشیم، اصلاً چنین چیزی وجود ندارد و موضوع به حال خودش رها شده است. البته افرادی به صورت خود جوش سعی دارند معنویت سکولار را نقد و معنویت دینی را تبین کنند و افرادی هم به صورت خود جوش معنویت سکولار را در رشته های مختلف چه رشته های مربوط به سلامت اعم از رشته های علوم پزشکی و چه در رشته های فلسفه، روانشناسی و رشته های دیگر که معنویت سکولار رواج پیدا کرده است، تبلیغ کرده و ترویج می دهند.
رسا ـ به نظرتان دلیل این عدم آمادگی برای روبه رو شدن با معنویت سکولار چیست؟
در کشور ما بی نظمی های فراوانی وجود دارد و تأخیرات فرهنگی زیادی داریم که آسیب هاب فراوانی را به دنبال دارد و به مرحله بحرانی که می رسد تازه به این فکر می افتیم که حالا بیاییم حلش کنیم و پاسخ بدهیم. این طبیعی است که آمادگی لازم را نداریم، اگر غیر از این بود باید سؤال می کردیم که چرا این یک موضوع مورد توجه قرار گرفته و به موقع به آن پرداخته شده، این عحیب است.
رسا ـ به چه راهکارهایی در پژوهش هایتان برای این موضوع دست پیدا کرده اید؟
بله، راهکار که هست ما در چند سطح می‌توانیم درباره سلامت معنوی کار کنیم، یکی در سطح نخبگانی است که در حوزه و دانشگاه، در بین اساتید و محققان هر چه زودتر موضوع برایشان تبیین و روشن شود همچنین ظرفیت های پژوهشی‌اش معرفی و روی آنها تحقیق و پژوهش صورت پذیرد.
بخش دیگر، مسؤولان نظام است که بالاخره در نظام پزشکی در آموزش و پرورش در رسانه ملی در بخش های فرهنگی مثل شورای عالی فرهنگی، سازمان تبلیغات و اینها متوجه این مسئله بشوند و به آن فکر کنند و از ظرفیت های سازمانیشان برای ترویج معنویت اسلامی و سلامت معنوی بر مبنای تعالیم دینی کار کنند و از آن طرف برای مقابله با معنویت های سکولار تدبیر روشنی داشته باشند و سطح سوم هم مردم هستند که باید آگاه شوند و به فکر سلامت معنوی خودشان باشند.
رسا ـ مؤسسه فرهنگ و علمی بهداشت معنوی برای ترویج این مهم در آینده چه برنامه هایی دارد؟
مأموریت و هدف این مؤسسه آسیب شناسی و مقابله با شبهه جنبش های معنویت سکولار هست در همین راستا ما جریان شناسی انجام می‌دهیم.
یکی از محورهای کار ما جریان شناسی است که چه جریان هایی در کشور هستند و چه آسیب هایی دارند. شناسایی اینها برای ما فعلاً نقش کلیدی دارد و طبیعتاً بعد از این آسیب شناسی است که در صورت تمایل نهادهای مربوط راه های مقابله و استراتژی های بازدارنده را تدوین و به آنها ارائه می دهیم.
این کاری است که در مؤسسه بهداشت معنوی قرار است صورت بگیرد و نیاز به کار جدی هم دارد. در مجموع این نیازهای درونی و بیرونی حوزه و ابهاماتی که در باب معنویت وجود دارد باعث شده که شورای مشورتی معنویت هم تشکیل شود و اساتید با همفکری هم بتوانند گره‌های این حوزه را باز کنند.
رسا ـ در مورد این شورا بیشتر توضیح می‌دهید؟
آیت الله اعرافی از چند ماه پیش شورای مشورتی را تحت عنوان شورای مشورتی معنویت تشکیل دادند که این شورا مجموعه‌ای از مسؤولان حوزه علمیه و پژوهشگران مربوط به بحث معنویت هستند و چون معنویت مسئله نوپدیدی است و از طرف دیگر هم جامعه پزشکی، فرهنگستان علوم پزشکی و نهادهای دیگر در این زمینه از حوزه علمیه مطالبات زیادی دارند همچنین در سند تحول آموزش و پرورش، بحث رشد معنوی مطرح شده، در آنجا هم یک نیاز جدی وجود دارد، به طور کلی در بخش های مختلف نظام این مقوله مورد توجه قرار گرفته در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت(مرکز الگوی اسلامی پیشرفت) اندیشکده معنویت وجود دارد، خوب طبیعتاً خوراک محتوایی اینها باید توسط حوزه علمیه ارائه شود.
این از مطالبات بیرون حوزه؛ اما در درون حوزه علمیه هم ما فکر می‌کنیم مقوله معنویت و رشد معنوی در آموزش طلاب و در پژوهش‌هایی که می‌خواهد صورت بگیرد، نیاز به کار جدی دارد و در مجموع این نیازهای درونی و بیرونی حوزه و ابهاماتی که در باب معنویت وجود دارد، باعث شد که شورای مشورتی معنویت تشکیل شد تا اساتید با همفکری هم بتوانند گره‌های این حوزه را باز کنند.
/874/402/ر