نهی تفکر و تکلم در باب خداوند برای پی بردن به ذات مقدس پروردگار

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا ، حجت الاسلام سید محمدباقر علوی تهرانی، رییس بنیاد فارِس المؤمنین در سومین جلسه عدل الهی که شامگاه پنجشنبه در مسجد حضرت امیر(ع) برگزار شد، گفت: در بررسی صفات حضرت حق، پس از دو جلسه بحث راجع به اثبات خدا، به این مبحث رسیدیم که شناخت خدا از چه طرقی ممکن است؛ یک مرتبه از آن شناخت به ذات است، که در  جلسه گذشته استدلال عقلی آن بیان شد که اصلا امکان ندارد.

وی افزود: خداوند واجب الوجود و نامتناهی است و ما ممکن الوجود و متناهی هستیم و شناخت و علم پیدا کردن، رابطه احاطی است بین درک کننده و ممکن الوجود (ما) و درک شونده و واجب الوجود (خدا)؛ که این از لحاظ عقلی محال است؛ چون نامتناهی اصلا در شعاع متناهی قرار نمی‌گیرد چه برسد که بخواهد، نسبت به او احاطه پیدا کند.

رییس بنیاد فارِس المؤمنین ابراز داشت: قرآن کریم نیز همین موضوع را در آیه 110 سوره شزیفه طه ذکر می‌کند؛ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ مَا خَلْفَهُمْ وَ لَا يُحِيطُونَ بِهِ عِلْمًا؛ خداوند آنچه بر خلایق گذشته و آنچه را در پيش رو دارند همه را می‌داند ولی آنها احاطه‏ علمی به پرورگار ندارند.

وی در ادامه گفت: در روایات نیز همین مفاهیم ذکر شده است؛ در پی بردن به ذات اقدس خدا، ما را در دو مرتبه نهی کرده‌اند، نهی از تفکر و تکلم در باب خدا؛ به دلیل اینکه تفکر، یک عملیات و فعالیت نفسی بوده که به روح انسان برمی‌گردد؛ در أمالی الصدوق و منتخب ميزان الحكمه از امام صادق(ع) روایت شده؛ إيّاكُم والتَّفَكُّرَ فی اللّه؛ فإنَّ التَّفَكُّرَ فی اللّه لا يَزيدُ إلاّ تِيها، إنَّ اللّه‏َ عزوجل لا تُدرِكُهُ الأبصارُ ولايُوصَفُ بِمِقدارٍ؛ از انديشيدن درباره (ذات) خدا بپرهيزيد؛ زيرا انديشه كردن در خدا جز بر حيرت و گمراهى نمى‏افزايد؛ چون خداوند عزوجل را ديدگان در نمى‏يابند و با مقدار و اندازه، وصف نمى‏شود (در این اینجا به نامتناهی بودن اشاره دارد).

حجت الاسلام علوی تهرانی ابراز داشت: الله اسم ذات و جامع جمیع صفات کمالی و صفات جلالی و جمالی است که برای ذات وصف شده است و هیچ یک از ابعاد کمال را ذکر نمی‌کند؛ فقط بیان می‌کند که خدا ذاتی است که جامع تمامی صفات است.

وی ادامه داد: خداوند در آیه 36 از سوره اسراء می‌فرماید از باورها، رفتارها و گفتارهایى که بدانها علم ندارى پیروى مکن، زیرا گوش و چشم و دل، از همه اینها سؤال مى‌شود که آیا آنچه را دریافته بودند علم بود یا شک و تردیدى به همراه داشت)؛ از هرچیزی که بخواهد مورد تعقل قرار گیرد و نیاز به چشم و گوش دارد، باید از این دو وادی عبور کند تا به مرحله عقل برسد.

رییس بنیاد فارِس ‌المؤمنین افزود: فرآیند تعقل با وجود مبصرات، مسموعات و محسوسات صورت می‌گیرد؛ چیزی که دیده نمی‌شود و تصوری از آن وجود ندارد را نمی‌توان مورد تعقل قرار داد؛ از این رو نهی شدید از تفکر در ذات خداوند شده چرا که سبب حیرانی و سرگردانی می‌شود.

وی اظهار داشت: امری که تصور و تعقل بر آن وجود ندارد، جز صحبت راجع به اوهام نخواهد بود؛ در امالی صدوق از امام محمد باقر(ع) روایت داریم (ايّاكم والتّفكر فی اللَّه ولكن اذا اردتم اَن تنظروا الی عظمته فانظروا الی عظم خلقهِ؛ بپرهيزيد از انديشيدن در ذات خدا، هرگاه خواستيد عظمت خدا را مورد نظر قرار بدهيد، پس بنگريد به عظمت مخلوقاتش)؛ فرمودند هیچ موجودی نیست که بتواتد ذات خداوند را درک کند و همه خلایق در نهایت ممکن الوجود هستند و هیچ راهی به سوی شناخت ذات خدا ندارند؛ پس نه تنها در ذات خدا تفکر بلکه در ذات خدا تکلم و صحبت هم نکنید.

حجت الاسلام علوی تهرانی گفت: یک نکته وجود دارد و اینکه ما حتی نباید با بررسی در عظمت مخلوقات و کسر کردن نواقص از آن، بگوییم این عظمت خدا است؛ چرا که این مسئله ما را به وادی تشبیه می‌کشاند و موجب می‌شود که ما خداوند را شبیه مخلوقاتش قرار دهیم و تشبیه کردن خلاف توصیه خداوند در قرآن و خلاف عقل است؛ چرا که واجب هیچ وقت شبیه ممکن الوجود نخواهد بود؛ و ما توانایی‌هایی را در ما در باب تفکر نداریم.

وی با اشاره به دروس اخلاق عملی گفت: حضرت حق می‌فرمایند ما انبیا را با بینه و معجزه، کتاب، قدرت قانون‌گذاری فرستادیم تا مردم به عدالت قیام کنند؛ انسانها در نفس خود قوه غضبیه و شهویه دارند و در نفس ناطقه یک قوه به نام تعقل دارند که اینها باید به اعتدال برسند؛ شجاعت حد اعتدال قوه غضبیه و عفت، حد اعتدال قوه شهویه و هر آنچه که منفعتی در آن وجود دارد، می‌باشد؛ اگر کسی قوه ناطقه را تعطیل کند بلاهت دارد و اگر به دنبال صفات خداوندی که در توان ما نیست برود، سفیه است و از سر علم این کار را انجام ناداده؛ از این رو در قوه ناطقه حد اعتدال، حکمت است.

رئیس بنیاد فارِس ‌المؤمنین افزود: اگر کسی این سه قوه را به اعتدال برساند در واقع به ملکه عدالت رسیده که همان هدف انبیا بوده؛ ما میتوانیم با اراده و انتخاب و تعقل به قیام قسط برسیم؛ پرداختن به ذات خدا علمی نیست، بلکه سفاهت است؛ چون از توان و قدت ما خارج است، مثل متر کردن کره زمین و پیدا کردن وسط آن می‌ماند.

حجت الاسلام علوی تهرانی اظهار داشت: نهی از تکلم در ذات خدا به این دلیل است که در صحبت راجع به ذات خدا جز وهمیات گفته نمی‌شود؛ مثل اینکه بخواهیم قطرات آب اقیانوس را بشماریم؛ پس تشبیه باطل و حرام است؛ راه دیگری برای شناخت خدا از طریق آیات، آثار و نشانه هایش است؛ آیه، نشانه آشکار و واضح است که انسان را به سوی چیزی هدایت می‌کند ولی هر دلالت کننده‌ای آیه نیست، باید آشکار مبین و آشکار و همچنین بیانگر باشد.

وی در پایان گفت: ما دود را می بینیم و بر آتش هدایت می شویم؛ دود مثل  آیه است؛ ادراکات و احساسات انسان با واسطه و بی واسطه است؛ گاهی از گرما و گاهی از دست کشیدن به دودکش پی به وجود آتش می‌بریم؛ شناخت از طریق آیه عقلی می‌باشد./966/201/ب2