ارزیابی کلیدواژه‌های اقتصادی در سخنان رهبر انقلاب
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از پایگاه اطلاع رسانی برهان، هر فعالیتی که در کشور انجام می‌گردد، با یک مصاحبه رسانه‌ای تبدیل به گامی در جهت اصول اقتصاد مقاومتی می‌شود. اگر هر نام دیگری در سال 1394 انتخاب می‌شد، مسئولان دقیقاً همان فعالیت‌ها را به‌عنوان گامی در جهت نام‌گذاری جدید اعلام می‌نمودند. به‌این‌ترتیب تکرار نام‌گذاری سیگنالی است به این مدیران و مقامات که تناقضات شاخص‌های اقتصادی با واقعیات معیشت مردم، دقیقاً ناشی از برخورد شعاری با اصول اقتصاد مقاومتی است. به همین دلیل است که ایشان تأکید بر ضرورت حل همه مشکلات کشور در سایه «مدیریت‌های متدین، انقلابی، کارآمد و پرانگیزه» نمودند.
تولید و اشتغال از بندهای مهم اصول اقتصاد مقاومتی بودند که در طول سال‌های بعد از ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، مقام معظم رهبری همیشه بر آن‌ها تأکید نموده بودند. اما اینکه چرا امسال مجدداً ایشان بر موضوع سال قبل با تأکید بر اجزا، در نام‌گذاری سال اصرار ورزیده‌اند، نشان از بی‌توجهی و غفلت مقامات اقتصادی کشور دارد. در بیانات مقام معظم رهبری، چندین واژه اقتصادی به کار برده شده است: تولید و اشتغال، بیکاری جوانان به‌خصوص بیکاری جوانان تحصیل‌کرده، بهبود معیشت مردم، مشکلات اقتصادی، فشار اقتصادی، رتبه ایران در ذخایر طبیعی و منابع نفت و گاز، ارزشمند شدن پول ملی، بالا رفتن قدرت خرید مردم، تأثیرگذاری بر قیمت جهانی نفت، رفع تنگنای مالی شرکت‌های کوچک و متوسط (SMEs)، جلوگیری از واردات مصرفی، به کار افتادن پس‌اندازهای پراکنده، جهش صادرات، کم‌رنگ شدن مسابقه به رخ کشیدن نشان‌ها و مارک‌های خارجی، اجرای دقیق قوانین مرتبط با اداره صندوق توسعه ملی، همکاری دانشگاه و صنعت در استفاده از انباشت سرمایه انسانی، اجرای دقیق سیاست‌های اصل 44 قانون اساسی در خصوصی‌سازی، تأمین امنیت سرمایه‌گذاری توسط قوه قضاییه، تولید کالای مرغوب اقتصادی، افزایش مشارکت اقتصادی، مبارزه سیستماتیک با قاچاق در تمام زمینه‌ها و همچنین در ارتباط با مدیریت اقتصادی، مدیریت‌های متدین، انقلابی، کارآمد و پرانگیزه.
در ادامه به ارزیابی کلیدواژه‌های اقتصادی مقام معظم رهبری خواهیم پرداخت و شرایط متغیرهای اقتصادی در ارتباط با این کلیدواژه‌ها را در سال 1395، تحلیل خواهیم نمود و رهنمودهای ایشان برای دولت آتی در زمینه اقتصاد را با اعداد و ارقام شفاف خواهیم نمود.
دولت یازدهم در طول چهار سال گذشته، متمرکز بر کاهش تورم بدون توجه به حجم پول بوده است. تناقضی که هنوز هیچ اقتصادخوان طرفدار دولت یا اعضای تیم اقتصادی دولت توجیه علمی برای آن ارائه ننموده‌اند. البته درست است که رابطه بین تورم و حجم پول در ایران یک‌بهک نیست و بخشی از تورم ساختاری، تورم فشار سمت تقاضا، تورم وارداتی و تورم سمت عرضه و نهاده‌های تولید است، اما کاهش تورم از 1/36 درصد در سال 1392 به 8/6 درصد در سال 1395 همراه با افزایش حجم پول از 472 هزار میلیارد تومان به 1200 هزار میلیارد تومان، حتماً نیاز به شفاف‌سازی داده و اطلاعات محاسبه تورم و همچنین توجیه اقتصادی تناقض ایجادشده دارد. شاید توجیه رابطه فوق منجر به دریافت اولین جایزه نوبل اقتصاد در ایران گردد.
البته آمار رشد اقتصادی و بیکاری نیز ظرفیت دریافت جایزه نوبل را دارد، زیرا چطور ممکن است نرخ رشد اقتصادی نه‌ماهه اول 1395 به میزان 2/7 درصد باشد و رشد اقتصادی سال 1394 به میزان یک درصد باشد. یعنی رشد اقتصادی 2/6 درصد تغییر در سال 1394 نسبت‌به 1395 داشته باشد، اما در مقابل نرخ بیکاری کل در سال 1395 نسبت‌به سال 1394 میزان 4/1 درصد افزایش یابد؟ درصورتی‌که در همین دوره نرخ بیکاری جوانان 15-24 سال 1/3 درصد افزایش یافته است و نرخ بیکاری جوانان 6/2 درصد افزایش یافته است. رابطه بین اشتغال و رشد اقتصادی یک‌بهک و مستقیم است. اما در ایران در دو سال اخیر رابطه بین رشد اقتصادی و بیکاری معکوس بوده است؛ یعنی کشش تولیدی نیروی کار منفی است که یک ابداع تابع تولید جدید در علم اقتصاد است.
با وجود افزایش بیکاری در سال 1395 نسبت‌به سال 1394، رشد اقتصادی بخش صنعت در سال 1394 از منفی 2/2 درصد به مثبت 5/10 درصد در سال 1395 رسیده است؛ یعنی بخش صنعت تغییرات 7/12درصدی در طول دوره فوق داشته است. درصورتی‌که در همین دوره، سهم بخش صنعت از اشتغال کل کشور از 5/32 درصد در سال 1394 به 9/31 درصد در نه‌ماهه اول سال 1395 رسیده است. یعنی بخش صنعت در دوره فوق مثبت 7/12 درصد تغییرات داشته است، درصورتی‌که سهم اشتغال این بخش منفی 6/0 درصد تغییر داشته است.
علاوه بر موارد فوق، تناقض بین واقعیات اقتصادی ایران با شاخص‌ها و متغیرهای اقتصادی مهم‌ترین انتقاد بر مقامات اقتصادی است، که پاسخ‌های منطقی نیز به جامعه ارائه نشده است.
برخی رشد بخش نفت را به‌عنوان توجیهی برای آمارهای فوق ارائه می‌دهند، درصورتی‌که رشد اقتصادی بدون نفت در سال 1394 میزان 9/0 درصد بوده است و در نه‌ماهه اول سال 1395 رشد اقتصادی بدون نفت به 5 درصد رسیده است؛ یعنی تغییر 5/4 برابری برای رشد بدون نفت، در مقابل افزایش بیکاری در همین دوره. آمار ارائه‌شده توسط دولت شاید کاربرد رسانه‌ای و سخنرانی داشته باشد، اما پشتوانه علمی و تئوریکی ندارد و با تجربیات واقعی اقتصاد تطابق ندارد.
این نکات متناقض و غیرعلمی از دید مقام معظم رهبری نیز پنهان نمانده است و ایشان به‌خوبی اوضاع اقتصادی کشور و شکاف آن با متغیرهای اقتصادی را درک می‌نمایند و تکرار نام‌گذاری در سال جدید، به‌دلیل عدم درک مقامات اقتصادی از اهداف مدنظر مقام معظم رهبری است.
رشد شاخص‌های اقتصادی درصورتی‌که نتواند بهبودی در معیشت مردم ایجاد نماید، بازی با اعداد است. رشد اقتصادی غیرمولد که ناشی از استخراج و فروش نفت خام توسط شرکت‌های بین‌المللی است که پول آن صرف حقوق‌های نجومی مدیران چندملیتی می‌گردد، نمی‌تواند تغییری در اوضاع شهرک‌های صنعتی سوت‌وکور ایجاد نماید. کاهش نرخ تورم، بدون اینکه تورم اقلام عمده مصرفی خانوار کاهش یابد، نمی‌تواند تغییری در قدرت خرید مردم ایجاد نماید. تأکید مقام معظم رهبری بر معیشت مردم در سخنرانی ابتدای سال در حرم رضوی (ع) ریشه در موارد فوق دارد.
هر فعالیتی که در کشور انجام می‌گردد با یک مصاحبه رسانه‌ای تبدیل به گامی در جهت اصول اقتصاد مقاومتی می‌شود. اگر هر نام دیگری در سال 1394 انتخاب می‌شد، مسئولان دقیقاً همان فعالیت‌ها را به‌عنوان گامی در جهت نام‌گذاری جدید اعلام می‌نمودند. به‌این‌ترتیب تکرار نام‌گذاری سیگنالی است به این مدیران و مقامات که تناقضات شاخص‌های اقتصادی با واقعیات معیشت مردم، دقیقاً ناشی از برخورد شعاری با اصول اقتصاد مقاومتی است. به همین دلیل است که ایشان تأکید بر ضرورت حل همه مشکلات کشور در سایه «مدیریت‌های متدین، انقلابی، کارآمد و پرانگیزه» نمودند.
مقامات اقتصادی در طول یک سال گذشته بر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، تقویت حمل‌ونقل هوایی و توسعه تولید و فروش نفت خام تأکید نموده‌اند و بخش‌های اصلی و تأثیرگذار اقتصاد مانند بخش پولی و بانکی، بخش مسکن و بخش گردشگری مورد عنایت دولت قرار نگرفته است.
صادرات غیرنفتی شاخص تعیین‌کننده تولید ملی است، در طول چهار سال گذشته ارزش صادرات غیرنفتی از 31 میلیارد دلار به 47 میلیارد دلار در سال 1395 رسیده است که رشد نسبی است، اما نکته قابل توجه رشد صادرات غیرنفتی این است که در سال 1395 سهم محصولات پتروشیمی از صادرات غیرنفتی تقریباً 71 درصد است و سهم فرش دستباف به‌عنوان قدیمی‌ترین کالای صادرات غیرنفتی تقریباً یک درصد است. یعنی رشد صادرات غیرنفتی به‌طور غیرمستقیم به نفت و گاز وابسته است و ارتباطی با تولید ملی و داخلی ندارد.
مقامات اقتصاد تأکید می‌نمایند که اقتصاد ایران از رکود خارج شده است. طبق تئوری‌های اقتصادی اگر سه فصل متداوم و پیوسته رشد اقتصادی مثبت باشد، اقتصاد دیگر در حال رکود نیست. هرچند به‌لحاظ تئوریک اقتصاد از رکود خارج شده است، اما این رشد اقتصادی مولد و اشتغال‌زا نیست. به همین دلیل است که مقام معظم رهبری در اوامر خود در ابتدای سال بر «تحرک اقتصادی» تأکید نموده‌اند. رشد اقتصادی غیرمولد و نفتی نمی‌تواند معیشت مردم را بهبود بخشد و تحرک اقتصادی ایجاد نماید.
ایشان همچنین از واژه فشار اقتصادی استفاده نمودند. فشار اقتصادی با امضای برجام کاهش پیدا کرد، اما نتوانست تأثیر معنی‌داری در اقتصاد ایران ایجاد نماید. معاملات با دلار هنوز مسدود است یا با هزینه مبادله بالا امکان‌پذیر است. هنوز فشارهای اقتصادی بر جامعه حاکم است. بیکاری، تورم اقلام مصرفی، عدم قدرت خرید مسکن، مشکلات بانکی و وام ازدواج، شکاف طبقاتی، فساد اداری، دخالت در بورس اوراق بهادار، قاچاق گسترده، تنگنای نقدینگی در بخش تولید و مشکلات گسترده فضای کسب‌وکار از مشکلات اقتصادی است که منجر به فشار اقتصادی بر اقشار مختلف جامعه به‌خصوص دهک‌های پایین جامعه شده است.
ایشان با بیان رتبه اول ایران در ذخایر نفت و گاز در جهان و رتبه ایران در ذخایر طبیعی، عدم حل مشکلات اقتصادی در کشور را به‌دلیل مدیریت ضعیف دانستند. سؤالی که سخنان ایشان در ذهن انسان متبادر می‌نماید، این است که چرا با وجود منابع عظیم طبیعی شامل زمین، معدن، نفت، گاز، موقعیت استراتژیک، دسترسی به دو دریا، اقیانوس هند و دریاچه خزر، یک درصد جمعیت جهان و داشتن پیشینه تاریخی و مذهبی اصیل، مردم باید با مشکلات اقتصادی گسترده روبه‌رو باشند؟ پاسخ نیز از سخنان ایشان قابل استخراج است: ضعف مدیریت اقتصادی.
همچنین در بین اهداف مدنظر مقام معظم رهبری، ارزشمند شدن پول ملی بسیار مهم جلوه می‌نماید. نرخ ارز در طول سال 1395 از نرخ 3495 تومان تا نرخ 4145 تومان نوسان داشت. دولت از شعار یکسان‌سازی نرخ ارز بسیار استفاده نموده است و بسیار تلاش نمود تا قبل از انتخابات به این هدف برسد، اما با وجود رشد 57 درصدی بخش نفت و گاز، که ارزآوری خوبی برای دولت و بانک مرکزی در پی داشت و با وجود درآمدهای ارزی حاصل از توافق برجام، دولت به‌دلیل ضعف طراحی یک سیاست ارزی باثبات، نه‌تنها نتوانست به آرزوی یکسان‌سازی ارز برسد، بلکه نرخ ارز نوسانات 20 درصدی در طول سال 1395 را تجربه نمود. به‌این‌ترتیب یکی از اهداف اصلی دولت آینده در سال 1396 ارزشمند کردن پول ملی از طریق اجرای یک سیاست ارزی باثبات تا رسیدن به هدف یکسان‌سازی نرخ ارز، زیرا یکی از دلایل نوسان نرخ ارز وجود سیستم چندنرخی ارز است.
بالا رفتن قدرت خرید مردم یکی دیگر از کلیدواژه‌هایی است که مقام معظم رهبری در بیانات ابتدای سال در حرم رضوی(ع) اشاره نمودند. دولت با اجرای طرح‌های مختلف مانند کارت‌های اعتباری طلایی، نقره‌ای و برنزی، کارت اعتباری خرید لوازم خانگی و سایر سیاست‌های پولی انبساطی در پی تحریک تقاضا و تقویت قدرت خرید مردم به‌منظور خروج از رکود بود. اما ضعف سیستم بانکی و نقص طرح‌های پیشنهادی نتوانست منجر به تقویت قدرت خرید مردم شود و بیشتر طرح‌های پیشنهادی با شکست مواجه شد. همچنین افزایش نرخ ارز تأثیر مستقیم بر سبد مصرفی خانوار دارد. کاهش ارزش پول ملی قیمت کالاهای ایرانی را برای خارجیان کاهش خواهد داد؛ به‌طوری‌که 20 درصد افزایش نرخ ارز در سال 1395 (با فرض برابری صادرات و واردات) مانند پرداخت یارانه 20 درصدی به خارجیان و کاهش قدرت خرید 20 درصدی کالاهای خارجی برای ایرانیان بوده است.
مقام معظم رهبری ریشه مشکلات فرهنگی و اجتماعی را با ظرافت دقیقی مشکلات اقتصادی معرفی می‌نمایند و تأکید دارند که بیکاری جوانان تحصیل‌کرده می‌تواند منجر به مشکلات فرهنگی و اجتماعی گردد که امروز جامعه به‌طور گسترده‌ای دامن‌گیر آن است.
رفع تنگنای مالی شرکت‌های کوچک و متوسط (SMEs)، 95 درصد از صنایع کشور از نوع کوچک و متوسط هستند که 40 درصد اشتغال کشور را تأمین می‌کنند و 20 درصد ارزش افزوده را تولید می‌نمایند. به‌این‌ترتیب یکی از وظایف اصلی دولت طبق دستور مقام معظم رهبری، رفع مشکلات کسب‌وکار در شرکت‌های کوچک و متوسط (SMEs) است. همچنین ایشان بر تحلیل هزینه-فایده در خروج این شرکت‌ها از رکود تأکید نمودند؛ به‌طوری‌که هزینه اجرای چنین سیاست‌هایی باید حداقل گردد.
براساس آمارهای رسمی ایران جزء ده کشور اول جهان در ذخایر معدنی است. براساس گزارش رشد اقتصادی سه‌ماهه اول 1395 رشد بخش نفت و گاز 57 درصد بوده است. درصورتی‌که رشد سایر معادن منفی 6/5 درصد بوده است. مقام معظم رهبری با عنایت به این موضوع بر توجه دولت بر بخش معدن به‌جای تأکید صرف بر بخش نفت و گاز، تأکید نمودند.
کم‌رنگ شدن مسابقه به رخ کشیدن نشان‌ها و مارک‌های خارجی و جلوگیری از واردات لوکس یکی از نکات ارزشمند دیگری است که مقام معظم رهبری مدنظر قرار دادند. حجم واردات در سال 1392 میزان 57/49 میلیارد دلار بوده است که در 9 ماه اول سال 1395 به‌میزان 67/21 میلیارد دلار رسیده است که پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال به میزان 30 میلیارد دلار برسد. این کاهش شگفت‌انگیز در واردات بسیار عالی است. اما نکته مهم این است که این کاهش واردات با افزایش قاچاق جبران شده است؛ به‌طوری‌که قاچاق طبق برخی آمارها به‌میزان 30 میلیارد دلار رسیده است. خیابان‌ها مملو از اتومبیل‌های میلیاردی است و مناطق بالای شهرها شاهد گسترش ساختمان‌های مجلل هستند که همه مصالح آن‌ها از اروپا وارد می‌شوند. شبکه‌های اجتماعی شاهد خودنمایی ثروتمندانی است که ثروت بادآورده ناشی از رانت و فساد را به رخ طبقات محروم و فقیر می‌کشند و این آبروی اسلام و حکومت اسلامی شدیداً تحت‌تأثیر قرار داده است. مقام معظم رهبری شدیداً بر این مسئله تأکید دارند و اصرار دارند که دولت باید مبارزه با شکاف طبقاتی و فقر را در اولویت اهداف اقتصادی خود قرار دهد.
در امر سرمایه‌گذاری نیز مقام معظم رهبری بر اجرای دقیق قوانین مرتبط با سهم صندوق توسعه ملی از درآمدهای نفتی تأکید نمودند. متأسفانه همان مشکلاتی که منجر به شکست طرح حساب ذخیره ارزی شد، در مورد صندوق توسعه ملی نیز صدق می‌‌کند و این صندوق با ابهام در میزان موجودی آن و دخالت‌های دولتی در تخصیص منابع آن کاملاً منفعل شده است و به محلی برای تجمع رانت‌خواران سفره انقلاب و حقوق‌های نجومی تبدیل شده است.
همکاری دانشگاه و صنعت در استفاده از انباشت سرمایه انسانی نیز از رهنمودهای ایشان برای دولت در سال 1396 بوده است. ایشان گماشتن مدیران کارآمد، متعهد، بانشاط، پرانگیزه و قوی از جانب مسئولان ارشد کشور برای بخش‌های تولید را یکی از الزامات تقویت تولید داخلی دانستند. تجربه علم اقتصاد نیز اثبات نموده است که شایسته‌سالاری علمی، اولین گام در مسیر توسعه است.
اجرای دقیق سیاست‌های اصل 44 قانون اساسی در خصوصی‌سازی از وظایف اصلی دولت از دیدگاه ایشان در سال 1396 است. سیاست‌های خصوصی‌سازی نباید منجر به ایجاد رانت و شبه‌دولت گردد و نباید به‌صورت واگذاری از بخش ضعیف دولتی به بخش ضعیف‌تر خصوصی باشد./998/د101/س