بیماری دیده‌شدن
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، انسان طبیعتا دوستدار زیبایی است و این گونه می‌پسندد که خوش پوش باشد؛ به خصوص دوست دارد به گونه‌ای در انظار عمومی حاضر شود که حداقل نوع پوششی که دارد انزجار دیگران را به همراه نداشته باشد. پیروی از مد و تمایل به مدگرایی از پیامدهای همین ویژگی ذاتی است.
مُد واژه‌ای فرانسوی است و به معنای اسلوب، عادت، شیوه، سلیقه و ... آمده است. مد در اصطلاح عبارت است از روش و طریقه‌ای موقتی که بر اساس ذوق و سلیقه افراد یک جامعه و سبک زندگی از جمله شکل لباس پوشیدن را تنظیم می‌کند. نکته قابل تأمل در این تعریف، موقتی بودن رفتار است؛ بنابراین می‌توان گفت مد به تغییر سلیقه ناگهانی و مکرر همه یا بعضی از افراد یک جامعه اطلاق می شود. این واژه پس از جنگ جهانی اول به دنبال نفوذ تمدن غرب وارد زبان فارسی شد. (جوانان و مدگرايی، ص 13)
مدگرایی اگر در حد متعارف و اعتدال باشد به خودی خود چیز بدی نیست و در بعضی موارد پسندیده هم است.
امام صادق(ع) در توصيه به يکی از ياران خود به نام عبیدبن زیاد فرمودند: «إِظْهَارُ النِّعْمَةِ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ مِنْ صِيَانَتِهَا فَإِيَّاكَ أَنْ تَتَزَيَّنَ إِلَّا فِي أَحْسَنِ زِيِّ قَوْمِكَ قَالَ فَمَا رُئِيَ عُبَيْدٌ إِلَّا فِي أَحْسَنِ زِيِّ قَوْمِهِ حَتَّى مَاتَ؛ خداوند آشكار كردن نعمت را بيش از نگاه داشتن(پنهان کردن) آن دوست دارد، پس جز اين نباشد كه با بهترين شكل آرايش قوم خويش خود را بيارايى.»(کافی،ج6،ص440)
امام در روایت دیگری فرمود: «من ناپسند می‌دانم که خدا نعمتی به کسی داده باشد و آن را اظهار نکند؛ إني لأكره للرجل أن يكون عليه نعمة من الله فلا يظهرها.» (كافی، ج6، ص439)
از آن جایی که اصولا افراط و تفریط عملی ناپسند است، افراط در نوع پوشش و حساسیت‌های بی‌مورد در این باره باعث روند منفی مد می‌شود و بعضا ناهنجاری‌های اخلاقی، عرفی و شرعی را به وجود می‌آورد. مثلاً اگر نوع لباس طوری باشد که عرفا سبب تمسخر و انگشت نما شدن شخص شود، چنین پوششی لباس شهرت محسوب می‌شود و شرعا جایز نیست.
عوامل مدگرایی
مدگرایی(مدگرایی مذموم) عوامل مختلفی می‌تواند داشته باشد.
یکی از عوامل مدگرایی مذموم نوعی کمبود شخصیت است که شخص می‌خواهد با پوششی خاص جلب توجه کند و خودش را در معرض دید مردم قرار دهد و این ناشی از نوعی کمبود و علاقه به خودبینی است که این دیده شدن برای این افراد خیلی مهم به حساب می‌آید؛ به صورتی گاهی فرد حاضر می‌شود لباس پاره بپوشد که فقط به چشم بیاید. در واقع مشکل اصلی این افراد، دیده شدن است.
تقلید کورکورانه از مدل‌ها و مدهای موجود در جامعه، بدون اینکه شخص درک درستی از این مدها داشته باشد و بداند که چه هویتی در باطن این مده نهفته است، یکی دیگر از عوامل گرایش به مدگرایی است.
البته ناگفته نماند، تقليدی که مبتنی بر عقلانيت و خردورزی باشد نه تنها مذموم نيست؛ بلكه پسندیده است و می‌تواند که باعث رشد و توسعه باشد.
یکی از عوامل مهم مدگرایی، چشم و همچشمی است که در جامعه امروز به صورت یک آفت و معضل درآمده است.
چشم و همچشمی در ابعاد مختلفی بروز پیدا کرده است. برخی در خرید ماشین و وسایل خانه چشم و همچشی می‌کنند، برخی در خرید جهیزیه و چیزهایی از این دست و برخی نیز در مد و پوشش دچار چشم و همچشمی می‌شوند.
ریشه چشم و همچشمی
چشم و همچشمی ریشه در عوامل مختلفی دارد؛ یکی از آن عوامل حسادت است که اگر در وجود کسی نهادینه شود و خودش را بروز دهد به شدت خطرناک است و می‌تواند تمام دارایی‌های معنوی و حتی مادی را از بین ببرد و باعث سقوط انسان شود. همچنان که در حدیث آمده است: «حسد ایمان را می‌خورد(نابود می‌کند)؛ همچنانکه آتش هیزم را می‌خورد(نابود می‌کند)» (کافی،ج2،ص306)
در اینجا باید توجه داشت که خیلی اوقات حسادت با حسرت اشتباه می‌شود. در حسد، کسی که حسادت می‌ورزد چشم دیدن آن مورد خاص را در طرف مقابل ندارد و دوست دارد که آن شخص فاقد آن نعمت یا موقعیت باشد؛ ولی در حسرت، شخصی که حسرت می‌خورد از این ناراحت نیست که چرا فلان شخص چنین نعمتی دارد؛ بلکه دوست دارد که خودش هم این ویژگی را داشته باشد. معنای دیگر حسرت، غبطه است. غبطه خوردن در امور معنوی و ارزشی امری شایسته و پسندیده است.
فخر فروشی
یکی دیگر از عوامل مُدگرایی فخرفروشی کردن به دیگران است که عملی بسیار ناپسند است و در این حالت شخصی که فخرفروشی می‌کند عملا می‌خواهد که خودش را برتر از دیگران جلوه دهد.
خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطَامًا ... ؛ بدانيد زندگى دنيا تنها بازى و سرگرمى و تجمّل پرستى و فخرفروشى در ميان شما و افزون طلبى در اموال و فرزندان است، همانند بارانى كه محصولش كشاورزان را در شگفتى فرو مىبرد، سپس خشك مىشود بهگونهاى كه آن را زردرنگ مىبينى، سپس تبديل به كاه مىشود! ...»(حديد،20)
در آیه دیگر می‌فرماید: إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ؛ خداوند هيچ متكبّر مغرورى را دوست ندارد. (لقمان،۱۸)
از رسول خدا(ص) نقل شده که فرمود: «کسی که برای مباهات و فخر فروشی لباسی بپوشد که مردم او را ببینند، تا زمانی كه آن لباس را پوشيده است خداوند به او نگاه نمی‌كند.(کنزالعمال،ج15،ص318)
امیرالمؤمنین(ع) فرمود: دو چيز مردم را هلاك كرده است يكي ترس از فقر و ديگري به دنبال فخر بودن (بحار، ج69، ص39)
در روایت دیگری از آن حضرت نقل شده که جهلی بزرگتر از فخر فروشی نيست. (غررالحكم و دررالكلم،ص776)
با توجه به آیات و روایات مذکور - که به عنوان نمونه ذکر شد- روشن است که فخر فروشی تا چه اندازه ناپسند است.
همچنان که ملاحظه می‌شود، ریشه تمام این عوامل به ضعف ایمان یا عدم ایمان برمی‌گردد.
نقش رسانه در مدگرایی
در اینجا یادآوری این نکته شایسته به نظر می‌رسد که رسانه‌ها، به خصوص رسانه‌‌های تصویری مثل تلویزیون که از جلوه‌های سمعی و بصری برخوردار هستند، نقش بسزایی در ترویج مدگرایی می‌توانند ایفا کنند. حالا این مدگرایی هم می‌تواند مثبت و در چهارچوب موازین عرفی و شرعی باشد و هم می‌تواند سیر منفی داشته باشد.
آنچه تا به حال مشاهده شده حاکی از آن است که متأسفانه نکات منفی در این باره کم نبوده، به خصوص پوششی که در برخی سریال‌ها و آگهی های بازرگانی استفاده می‌شود، ترویج مدهای بی محتوا و نادرست است که بعضا در تعارض با فرهنگ ایرانی ـ اسلامی است. البته همه‌اش به بحث پوشش برنمی‌گردد؛ بلکه وسایل تجملاتی که مثلا در طراحی منزل به کار می‌رود نیز نوعی فرهنگ سازی و ترویج مدگرایی به حساب می‌آید. بدتر از سریال‌های تلویزیونی، فیلم‌های سینمایی است که اوضاعی به مراتب ناگوارتر دارند و پوشش‌های نامناسب به وفور در آن‌ها مشاهده می‌شود./999/ی۷۰۲/س
بابک شکورزاده، پژوهشگر دینی