«نذر»؛ از راه های حفظ فرهنگ عاشورا

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از شبستان، محرم حسینی و ایام عزاداری حضرت اباعبدالله الحسین(ع) در کنار همه جاذبه ها و شورآفرینی ها توام با یک سنت دیرینه و دلنشین به اسم نذری دادن است که سبب گسترانده شدن سفره احسان و اطعام حسینی برای عزاداران می شود و در فرهنگ دینی ما عزاداران حسینی خود را با این نذورات بیمه می کنند.

اگرچه این سنت دیرینه و تاثیرگذار در میان ما جاافتاده و نذری امام حسین(ع) برای مردم حرمت و برکتی خاص دارد اما غافلان و کوته بینان که از هر چیز دستاویزی برای خالی کردن افکار پوچ و بی ریشه خود استفاده میک نند، وقتی از شبهه افکنی درباره فلسفه قیام حسینی و اهداف و آرمان ها و دستاوردهای آن به جایی نمی رسند به نذروات گیر می دهند و به بهانه اینکه باید پول این نذورات خرج امور عام المنفعه شود به آن می تازند، اما همین ها وقت سفرهای گرانقیمت به خارج از کشور و خرید اجناس به قول خودشان مارک یاد فقرا و خیریه نیستند!!

از این رو، در بررسی چرایی و برکات نذری های حسینی با حجت السلام ابراهیم بهاری، امام جماعت مسجدالاقصی تهران که در قدیم به نام «مسجد ساعت» شناخته می شد، به گفت وگو پرداخته ایم که مشروح آن به حضورتان تقدیم می شود:

فلسفه نذورات در مجالس حسینی چیست؟ بسیاری از افراد حتی برخی مذهبیون خرده می گیرند که چرا این هزینه باید پرداخت شود تا غذایی آماده و به عنوان نذری به عزاداران ارایه شود در حالی که می شد این مبلغ را خرج موارد عام المنفعه کرد، مثلا دار الایتام، بیمارستان، مسجد و ... ساخت. چه تحلیل و فلسفه ای پشت نذری دادن است؟

در پاسخ به این سوال ریشه نذورات را باید بدانیم. در دین مبین اسلام یک باب به نام نذر و قسم داریم. نذر ناظر به این شرایط است که فرد یا افرادی برای رفع گرفتاری و حل مشکل نذر الهی می کند و اینگونه نیست که این نذر برای امام حسین باشد(ع)، برای امام رضا(ع) باشد چون ائمه(ع) نمی توانند به خودی خود کاری بکنند و حضرت حق مهر تایید را می زند و اهل بیت(ع) به دلیل مقام والایشان واسطه حاجت قرار می گیرند.

به بیان دیگر ما  نذر الهی کرده ایم یعنی نیتی کرده و  نذری کرده ایم و متوسل به سید الشهدا(ع) شده ایم که پیش خدا برای ما آبرو گرو بگذارد و برایمان ضمانت و خداوند مشکل ما را برطرف کند لذا از این جهت است که صیغه نذر داریم و مثلا می گوییم: نذر می کنم برای ابی عبدالله(ع) قربة الی الله. این مساله به طور کامل در رساله ها آمده است و مخاطبان می توانند با مراجه به رساله از کم و کیف آن مطلع شوند.

با این اوصاف نذر یک امر شرعی است و کسی که حاجتی از درگاه الهی دارد نذر می کند و زمانی که حاجتش برآورده شد طبق آنچه نیت کرده است، نذر را ادا می کند؛ اینکه مثلا بگوییم مدرسه بسازیم و مسجد بنا کنیم و بیمارستان دایر کنیم، در شرایطی است که یک شخص نذر کرده باشد که بعد از برآورده شدن حاجت این اماکن را بسازد و نذرش ساخت این اماکن باشد. هر کسی مختار است که چه نذری داشته باشد و پس نذر مشخص و به خود فرد بستگی دارد.

اما از سوی دیگر اینکه فردی اراده می کند بدون نیت و صرفاً به دلیل محبت به سیدالشهدا(ع) نذر و خرجی بدهد، متفاوت است. اینکه برخی بگویند برو برای ساخت اماکنی که پیش تر اشاره شد پول ات را خرج کن، یک مساله جداست به این معنا که بحث مسایل عام المنفعه در شرع مقدس یک تعریفی دارد و مردم می توانند برای نیل به این هدف وقف کنند.

بنابراین وقف، همان مبلغ یا همان مِلکی است که بنا به آنچه که در شرع مقدس آمده است می تواند برای امور عام المنفعه مصرف شود، پس با این تعریف مساله نذر و وقف دو مقوله جدا هستند پس چرا همچنان این اما و اگرها وجود دارد؟

متاسفانه، برخی که قافیه زندگی شان از زوایای مختلف تنگ شده است در بحبوبحه محرم و صفر به ساحت عزاداری ها و نذورات حمله می کنند و این رفتار غلط و اشتباهی است. اگر واقعیت امر را بررسی می کنیم، در می یابیم که مساله نذر جایگاه بسیار رفیعی دارد. وقتی نذر انجام می شود، در واقع یک دعوت است. نذر کردن در سایر ادیان نیز وجود دارد. در ادیان توحیدی مثل یهود و مسیحیت نیز این مساله وجود دارد.

از سوی دیگر پاسخ به افرادی که چنین مسایلی را مطرح می کنند از جنبه دیگری نیز می تواند بیان شود. همین سال گذشته از ایران شش میلیون نفر به ترکیه سفر کردند و مبلغ زیادی ارز از کشور خارج شد تا عده ای تفریح کنند! آیا این مبلغ نمی توانست در امور دیگری صرف شود؟ مثلا بیمارستان ساخته شود؟ مردم عادی که توانایی رفتن به این سفرها را ندارند و اگر هم پولی در راستای همان نذوراتی که این افراد به آنها خرده می گیرند، خرج می کنند بسیار ناچیز است، ضمن این که پولی که به هیئات می رود را مردم استفاده می کنند، فقرا و درماندگان و پابرهنگان به سفره حسینی می آیند.

علاوه بر این، حساب کارهای خیر جدا است، هزینه در مراسم حضرت سیدالشهدا(ع) هرچه قدر  باشد، باز هم کم است و اصلا زیاده روی نیست. چون حیات اسلام به قیام حضرت امام حسین(ع) است و این قیام باید برای همیشه تاریخ با همه ابعادش زنده بماند و می ماند.

مساله دیگری که مطرح می شود آمیخته شدن برخی مجالس با تجملات و تفاخر است. گاهی نیز صنف بندی هایی را در برپایی مجالس شاهدیم مثلا مجلس عزاداری بازیگران، مجلس عزاداری ورزشکاران. گاهی حتی کارت دعوت می فرستند(یعنی بدون کارت نمی توانید وارد مجلس شوید)؛ این رفتارها چه آسیب هایی را به روح عزاداری حضرت سیدالهشداء(ع) وارد می کند؟

اولا در جایی که پرچم سیدالشهدا(ع) بر سر یک خانه، مکان و سالنی نصب شد صاحب آن خانه دیگر سیدالشهداء(ع) و سایر معصومان علیهم السلام هستند. این نیست که احساس کنیم که ما صاحب و گرداننده هستیم.

از سوی دیگر صنف که اشاره شد مساله رایجی است و نه تنها در صنوف هنرمندان و ورزشکاران بلکه در صنوف مختلف از جمله مثلا صنف لباس فروشان، صنف کفاشان نیز مجلس برگزار می شود و مردم هم می روند و کسی نمی گوید چرا داخل مجلس شدید.  یا مثلا حسینیه قمی ها، همدانی ها که شیخ حسین انصاریان می روند و هزاران نفر در آنجا برای عزاداری حاضر می شوند، آیا همه آنها همدانی هستند؟ خیر، از همه صنوف حضور دارند. اینکه مجالس بخواهد مختص قشری خاص بشود، شاید عده ای بگویند خوب است، من برداشتم این است هنگامی که نام امام حسین(ع) به میان می آید همه مناصب و جایگاه ها کنار می رود و همه خادم الحسین(ع) می شوند، وقتی همه خادم الحسین(ع) شده و زیر یک پرچم آمدند، وحدت کلمه حرف اول را می زند.

اما آسیب دیگر تجمل گرایی در مجالس حسینی است که بحث جداگانه ای دارد. گاهی ممکن است یک هیئت مثلا «فست فود» بدهد. با اینکه رایج نیست، ولی وجود دارد. یک زمان کل تهران را می گشتیم شاید چند باب مغازه فست فود وجود داشت، اکنون اما در همه خیابان ها چندین مغازه فست فود وجود دارد چون ذائقه مردم تغییر کرده است. به خاطر دارم یکبار برای سخنرانی در یک هیئت دعوت شده بودم و پیتزای پپرونی دادند؛ نه غذای حرامی است و نه کار اشتباهی؛ شاید هزینه غذایی که پرداخت می شود از خورش قیمه سنتی که می پزند، کمتر باشد ولی اسم اش پرطمطراق است. اصل نوع هدایت و دعوت است. اینکه شخص آمده در مجلس حضرت سیدالشهداء(ع) تا نور بگیرد و صیقل بخورد، مهم است مابقی مسایل فرع می شود.

از نظر من رویکردی ضربه زننده است که بر اساس سنت و سیره نباشد. وقتی آسیب ایجاد می شود که سبک سینه زنی ها و عزاداری ها عوض شود. عزاداری های سنتی کنار برود و به جای نوحه خوانی موسیقی جای آن را بگیرد. موسیقی های غربی به میدان بیایند و تصور کنید همان لحظه تفکر شنونده آلوده می شود و با خود می گوید: این آوا و سبک خواندن دقیقا هماهنگ با فلان خواننده غربی است که فلان آهنگ را خوانده است. به نظر من این موارد است که آسیب می زند.

بنابراین اصل مساله در برگزاری مجالس حسینی باید حفظ سبک و سیاق و سنتی باشد که در طول تاریخ در عزاداری ها شاهد بوده ایم؟

 بله؛ ضمن اینکه هر جایی هم فرهنگ خودش را دارد. برای مثال در منطقه «بهار» همدان روز عاشورا مردم سینی هایی را می آورند و جلو هیئات قرار می دهند تا کسی که عزادار حسنی است اگر احساس گرسنگی کرد از آن بخورد. داخل سینی ها نیز نان و پنیر سبزی، یا هندوانه قاچ شده است. یک خیابان تعریف شده آنجا وجود دارد که کل هیئات طبق رسم باید از آن خیابان عبور کنند و ظهر عاشورا آن خیابان مملو از نذورات است.

در لرستان هم این گونه است که اول صبح چه در خرم آباد و چه بروجرد با لباس وارد چاله ای از گل می شوند و به تعریف خودشان به این کار «خره مالی» می گویند و اینگونه اعلام حزن می کنند. این نوع عزاداری در آن محیط و شهر  قابل احترام است و ما نیز باید احترام بگذاریم. آنچه که در این میان تجمل به حساب می آید این طبل های بسیار بزرگی است که هر ضربه آن آژیر دزدگیر اتومبیل های پارک شده در خیابان را به صدا در می آورد.

اگر عزاداری های قدیمی را بررسی کنیم مثلا پنجاه سال قبل دو دسته عزاداری عبور می کردند و جلو دسته یک نفر نوحه خوانی می کرد و انتهای دسته نیز فرد دیگری تکرار می کرد. اگر چیزی هم بود زنجیر و سنج بود. این گونه نبود که با دسته مجاور لج کنند و برای از بین بردن صدای طبل دسته مجاور صدای بیشتری را ایجاد کنند. به نظرم باید مراقب باشیم که این موارد را از عزاداری ها حذف کنیم./۱۳۲۵//۱۰۳/خ