درآمدی بر مبانی و تاثیرات جامعه شناختی پیاده روی اربعین حسینی

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، یکی از مسائلی که امروز همه نگاه ها را به خود معطوف کرده است، واقعه عظیم راهپیمایی اربعین حسین(ع) است که میلیون ها نفر از ارادتمندان و شیعیان از سرتا سر دنیا راهی عراق شده و مراتب ارادت و محبت خود را به حضرت سید الشهدا(ع) ابراز می کنند.

پدیده اربعین از جهات مختلفی قابل بحث و بررسی است که در این راستا اندیشمندان دنیای اسلام تلاش کرده اند با برگزاری همایش ها و نشست ها و نوشتن مقالات و کتب به بخشی از آن اشاره کنند.

مبانی روایی

از حیث مبنایی اربعین حسینی (ع) یکی از مراسم های عمیقا ریشه دار است که در روایات معصومین(ع) به اشکال مختلفی مورد توجه و تاکید قرار گرفته است که می توان این روایت را دارای دسته بندی های مختلفی عنوان کرد.

نفس زیارت امام حسین در روایات معصومین(ع) به شدت مورد تاکید قرار گرفته است و ثواب زیارت امام حسین(ع) معادل بیست عمره، نشانه ایمان،غفرانی برای تمامی گناهان و...  توصیف شده است.(مراجعه کنید به کتاب های: بحارالانوار، ج 44/ثواب الاعمال/منتهی الامال، ج 1/کتاب کامل الزیارات باب 78)

 دسته دیگری از روایات را داریم که به زیارت امام حسین(ع) در شهر کربلا اشاره کرده و به فضیلت حضور در کربلا و استحباب تربت گرفتن از این خاک مورد تاکید قرار گرفته است؛ که در برداشت از روایات متفاوت می توانیم این گونه نتیجه بگیریم که براى زيارت‏ هيچ امامى، به اندازه زيارت حسين بن على(ع) در ( كربلا ) تاكيد نشده است. حتى براى زيارت رسول خدا(ص) هم آن همه سفارش و دستور نيست. گاهى در روايات،زيارت (كربلا)، از زيارت ( كعبه ) هم برتر و بالاتر به حساب آمده است و براى زيارت سيدالشهدا، پاداشى برابر دهها و صدها حج و عمره بيان شده است، و روایات ضرورت‏زيارت را در هر حال و همواره مطرح مى‏كند، آن را براى يك شيعه و پيرو امام، در حد يك  فريضه مى‏شمارد، ترك آن را بسيار ناپسند مى‏داند و هيچ عذر و بهانه و خوف و خطر را مانع از آن به حساب نمى‏آورد و به رسميت نمى‏شناسد.

در این بخش می توان به روایاتی که به ارزش و قدر زائران اهلبیت و ثوابی که از زیارت نصیب شان می شود هم اشاره کرد.

همچنین روایات دیگری داریم  که شور ارداتمندان به هلبیت(ع) را دو چندان می کند چگونگی و تفاوتی است که زیارت حضرت اباعبداالله الحسین (ع) با سایر معصومین دارد که در حرم سایر ائمه مستحب است لباس نو بر تن کرده و معطر به محضر معصوم(ع) مشرف شوییم و این در حالی است که برای زائر کربلا گفته شده است که با همان حالی که وارد شهر می شود به زیرات حضرت مشرف شود. از حضرت امام صادق عليه السّلام نقل شده چون به زيارت امام حسين عليه السّلام بروى، آن حضرت را محزون و غمناك و ژوليده و و غبارآلود و گرسنه و تشنه زيارت كن كه آن جناب با اين احوال شهيد شد و حاجات خود را بخواه و از كربلا بازگرد، و آن را وطن خود قرار مده.

همچنین برای فضیلت پیاده روی در مسیر کربلای معلی و در اربعین حسینی به روایت ذیل استناد شده است که امام صادق (ع) فرمودند:

ای حسین! کسی که از منزلش بیرون آید و قصدش زیارت قبر حضرت حسین ابن علی(ع) باشد، اگر پیاده رود خداوند منّان به هر قدمی که برمی‌‏دارد یک حسنه برایش نوشته و یک گناه از او محو می‏‌فرماید تا زمانی که به حائر برسد و پس از رسیدن به آن مکان شریف، حق تعالی او را از رستگاران قرار می‏‌دهد تا وقتی که مراسم و اعمال زیارت را به پایان برساند که در این هنگام او را از فائزین محسوب می‏‌کند تا زمانی که بازگردد، در این وقت فرشته‌‏ای نزد او آمده و می‏‌گوید: رسول خدا(ص) سلام رسانده و به تو می‏‌فرماید: از ابتدا عمل را شروع کن، تمام گناهان گذشته‏‌ات آمرزیده شد.(کامل الزیارات، ترجمه ذهنی تهرانی، ص۴۳۲)

و همچنین این روایات از امام صادق (ع) که فرمودند: کسى که با پای پیاده به زیارت امام حسین(ع) برود، خداوند به هر قدمى که برمىی دارد یک حسنه برایش نوشته و یک گناه از او محو مى‏ فرماید و یک درجه مرتبه‏ اش را بالا مى‏ برد، وقتى به زیارت رفت، حق تعالى دو فرشته را موکل او مى‏‌فرماید که آنچه خیر از دهان او خارج می‌شود را نوشته و آنچه شر و بد است را ننویسند و وقتى برگشت با او وداع کرده و به وى مى‏‌گویند: اى ولىّ خدا! گناهانت آمرزیده شد و تو از افراد حزب خدا و حزب رسول او و حزب اهل‌بیت رسولش هستی، به خدا قسم! هرگز تو آتش را به چشم نخواهی دید و آتش نیز هرگز تو را نخواهد دید و تو را طعمه خود نخواهد کرد.(کامل الزیارات ص۱۳۴)

دسته دیگری از روایات را داریم که بر فضیلت زیارت امام حسین  در روز اربعین سفارش و توصیه می کند که زیارت اربعین هم ازسوی حضرت صادق علیه السلام انشاء شده و با داشتن آن مضامین عالی‌، شیعیان را از زیارت‌آن حضرت در این روز برخوردار می‌کند که اهمیت خواندن زیارت اربعین تا جایی است که از علائم شیعه دانسته شده است‌، درست آن گونه که بلند خواندن بسم الله در نماز و خواندن پنجاه و یک رکعت نماز در شبانه روز درروایات بیشماری‌، از علائم شیعه بودن عنوان شده است‌. (وسایل الشیعه/ج10/ص375)

در نتیجه اگر موج انبوهی از شیعیان را در این زمان و مکان در این تجمع بی نظیر مذهبی و دینی می بینیم و پدیده شگرف حماسه اربعین را خلق می کنند، به دلیل پیوستگی کامل و منطبق بودن این کنش اجتماعی با تعدادی زیادی از روایات و از مباحثی است که قاطبه علمای شیعه بر اصالت و چگونگی و کیفیت برگزاری  آن هم نظر هستند.

این دسته از روایتی که گذشت روایاتی بود که به صورت مستقیم به اربعین حسینی(ع) ارتباط داشت که می توان دسته ها و ابواب دیگری از روایات را که با این سفر عجین شده است را هم مورد بحث و بررسی قرار داد  که می توان به روایات ثواب و استحباب به رسیدگی به شیعیان، فضل اطعام دادن  به مومنین، فضیلت سیراب کردن مومنان، ثواب هدیه دادن به برادر دینی و روایاتی که بر استحباب پذیرش میهمان و ثواب میزبانی و فضلیت نذر و...  تاکید دارد، اشاره کرد.

در نتیجه می توانیم بگوییم که از منظر روایی، اربعین حسینی عصاره ای از شعائر و آداب دینی و مذهبی شیعیان است و در این همایش بزرگ بین المللی، آثار مختلفی از فضایل و مکارم اخلاقی قابل رویت است.

بررسی جامعه شناختی

1-تحقق عینی سبک زندگی دینی

اینکه زائر از داخل خانه خود غسل کرده و توشه برداشته و  از ارحام و دوستان و آشنایان حلالیت طلبیده و در مسیر زیارت سختی ها را بر جان خریده و با دوستان دینی همراه و همصدا می شود و در این مسیر به زیارت ائمه معصومین (ع) که در خاک عراق هستند مشرف شده و  در طی مسیر قرآن و ادعیه و اذکاری که مورد قرائت قرار می دهد و کمکی به همنوعان و هم کیشان خود در طول مسیر می دهد و فضایلی که  از سیره اهلبیت مورد زمزمه و تکرار قرار می دهند و با صاحبان علم و دانش و روحانیون شیعه در مورد عقاید و احکام خویش صحبت می کنند و سوالات و شبهات خود را حل می کنند، همه و همه بخش کوچکی از این مسیر الهی و رو به کمال اخلاقی زائر است که سبک زندگی دینی را به صورت عینی برای هر فرد زائر می سازد.

اربعین عصاره و معجونی از فضایل و کرامت های اخلاقی و مستحبات و واجباتی است که هر شیعه به آن نیاز دارد و تجدید عهدی با امامان معصوم(ع) است که در این دوران سخت که اثرات فرهنگ مخرب انسانی و اومانیستی سود محور دنیای غرب گرا بر ما هجوم آورده است بار دیگر نهضت امام حسین(ع) سر برآورده است و به مثابه مصباح الهدی (چراغ هدایت) بودن در حال روشنایی بخشی به جهان محنت زده است.

2-تقویت هویت شیعی

نفس تجمع و هم افزایی و همدلی و همگرایی شیعیان در این واقعه عظیم که از کشورهای مختلف و قاره های مختلف راهی عراق شده و در کنار هم هستند و موکب های عراقی و ایرانی بدون نگاه به ملیت و نژاد و زبان به هم مهر می ورزند، زمینه های اتحاد هر چه بیشتر مذهبی و تقویت هویت مذهبی شیعه را رقم می زند.

واقعه اربعین در حیث اجتماعی و متشکل کردن بر اساس انگیزه های دینی و ایجاد وحدت میان شیعیان در طول تاریخ بی بدیل است و اینکه تفاوت ها رنگ می بازد و اشتراک های دینی و حرکت حول شعار "لبیک یا حسین" همه اختلافات و مجادلات را به حاشیه می راند. امروز به واسطه سفره پر برکت امام حسین(ع) عراقی و ایرانی یکدیگر رو مثل برادر می دانند و تنش های دیرینه و دعوهای انگلیسی تفرقه برانگیزانه عرب و عجم مضمحل شده و واقعا کدام مذاکرات و معاهدات و قراردادی این گونه می توانست این ارتباط وثیق را بسازد.

3-زمینه ساز تولید ادبیات دینی

در شرایط کنونی، اربعین بسط صدای حقانیت شیعه در جهان است و به واسطه اربعین تولید ادبیات دینی  و سفرنامه نویسی، گزارش نامه نویسی و کتاب ها و مقالات متعدد در فضیلت یا توصیف اربعین نوشته شده است که به دلیل حضور ملیت های مختلف این ادبیات مشترک شیعی در حال توسعه و ترویج به زبان های مختلف در سرتاسر جهان است.

پرداخت رسانه ای به پیاده روی اربعین از سوی رسانه های مکتوب و بر خط و فضای مجازی و شبکه های اجتماعی و... همه موجب شده است تا این واقعه در صدر اخبار دینی قرار گیرد؛ به گونه ای که اربابان و بنگاه های رسانه ای استکبار جهانی در سال های اول این واقعه عظیم را با سیاست سکوت خبری دنبال کردند اما اما امروز سد شکسته شده است و دشمن در صدد است تا با انعکاس خدشه دار( همچون پر رنگ کردن مشکلات زائرین و...) از اتهام عدم اشراف به موضوعات خبری و عدم رعایت انصاف و عدالت خبری فرارکرده و با اخبار مخدوش عقده گشایی کند.

تولید مستندهای متعدد و نوشته شدن متون هنری از پیاده روی اربعین و همچنین پخش مستقیم این کلان برنامه از شبکه های متعدد ماهواره ای و رادیویی مسبب بسط و ترویج و تبلیغ آموزه های دینی و مذهبی شده است که البته افزایش کمی و کیفی آن نیازمند بسیج هنرمندان و نویسندگان است که بتوانند در این مسیر حاظر شده و زوایای پیدا و پنهان را  ملموس درک کرده و بتوانند به دقت آن را روایت و بازنمایی کنند.

4- بزرگترین شبکه اجتماعی معنویت گرا

اربعین زمانی ایجاد می شود و تبدیل به یک موج اجتماعی 25 میلیونی می شود که در حوزه مدیریت رسانه، فلش ها و حرکت ها به سمت گروه های و شبکه های اجتماعی در فضای مجازی است و امروز هر بنگاه و موسسه و نهاد و....  در صدد افزایش عضو و افزایش دائره مخاطبین خود است که بدون شک کی توان اربعین را بزرگترین و پر اثر ترین شبکه اجتماعی عینی موجود جهان عنوان کرد.

اربعین به تنهایی توانسته است قافیه اتاق فکرهای مختلفی که در صدد نفوذ به عقاید دینی شیعه و  معراف اهلبیت(ع) و معنویت بوده اند را بشکند. در فضایی که انبوهی از سایت ها و گروه های فضای مجازی  در حال تولید شبهات از سنخ های گوناگون ضد دین و ضد شیعه و مخالف روحانیت و باستان گرا و الحادی و ...  هستند و در قالب های مختلف عکس و صوت و فیلم و چند رسانه ای و... عشوه گری کرده و به سست کردن بنیان های اعتقادی و اخلاقی مردم روی آورده اند، اربعین موجی از تطهیر و روشنایی آورده و همه اینها را می شوید و با خود می برد و همه را خنثی می کند. خودتان را جای مدیر کانالی بگذارید که یکسال برای انحراف یک جوان و فروغلطاندن او در موج شبهات دینی و رواج فساد و ابتذال فرهنگی صرف می کند و به هنگامه اربعین که می رسد، تصویر پروفایل عضو جوان تغییر کرده و عکس هایی از پیاده روی خود در مسیر اربعین را به اشتراک می گذارد.

5- بارقه امید در جهان مادی گرا

تجمع میلیون ها انسان لنزهای دوربین عکاسان و فیلم برداران  را به خود مشغول کرده است، نگاه ها معطوف شده که امام حسین(ع) کیست که شیعیان حاظرند که سختی ها را به جان بخرند و در این وضعیت که عراق با چالش هایی همچون هجوم داعش روبرو است به دل  جاده بنند و و راهی این سفر خطیر و ارزشمند بشوند.

اربعین پیام های بزرگی دارد که در مقیاس معادلات بشری جا نمی شود و این نقطه عطف برای جهانی است که تشنه معنویت است، جهانی که آسایش را برای بشر آورده است اما آرامش و طمانینه قلبی و اتکا به عامل فرمادی و آسمانی در آن مفقود است.

اربعین برای مادی گرایان و سود محوران سوال ایجاد  خواهد کرد که کربلا چه چیزی دارد که مردم همه مال و جان خود را در مسیر آن به میدان می آورند، اربعین علامت سوال های بزرگی برای قلب های آماده ایجاد می کند و بسیاری که قلب آماده برای پذیرش پیام امام حسین (ع) داشته باشند از این سروش آسمانی الهام خواهند گرفت.

صد البته این چراغ که روشن شده است در سال های آینده پیام هایش روشن تر و اثر گذارتر خواهد بود و شیعه باید بتواند از این موقعیت تاریخی برای رساندن معارف حقه اهلبیت(ع) بیش از پیش و بهتر استفاده کند./۹۰۹/ی۷۰۲/ی

علیرضا استادیان، طلبه درس خارج حوزه علمیه قم