تمدن نوین اسلامی؛ ویژگی ها و کارکردها

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از تسنیم، در بخش اول این نوشتار سعی کردیم با ارایه تعریفی از تمدن نوین اسلامی با بهره‌گیری از آرا اندیشمندان و نخبگان و در نهایت به بعضی از ویژگی های تمدن نوین اسلامی اشاره داشته باشیم.

در این قسمت نیز تلاش شده است  تا بخش دیگری از ویژگی های تمدن نوین اسلامی ارایه گردد.

بی‌تردید تمدن نوین اسلامی ویژگی های بسیاری در حوزه های مختلف دارد که اجتماع آنها در قالب یک روند و حرکت کلی موجد این تمدن خواهد بود و این نوشتار نه تنها ادعای آن را ندارد که به تمامی ویژگی های تمدن نوین اسلامی پرداخته، بلکه در حد طرح موضوع و اشاره به چند ویژگی تنظیم شده است تا امکان ارایه در قالب یک نوشتار را داشته باشد.

در ادامه به تعدادی دیگر از ویژگی های تمدن نوین اسلامی از منظر نگارنده می پردازیم.

6- فرهنگ محور

زیربنای هر توسعه ای فرهنگ است. فرهنگ نگاه انسانهای را به پدیده ها می سازد و در واقع خود تمدن در تعریف بسیاری از دانشمندان علوم انسانی، شق و وجه مادی فرهنگ را تشکیل می دهد.

در این بحث قصد ورود به وجوه مشترک تمدن و فرهنگ و تفاوت های آنها نداریم، بلکه هدف این است که تا زمانی که نگاه فرهنگی یک جامعه همسو و تعالی بخش نباشد، تمدنی نیز در آن اتفاق نخواهد افتاد.

احیای تمدن نوین اسلامی نیازمند نهادینه سازی فرهنگ تمدن ساز است، همان اتفاقی که بعد از رنسانس در غرب اتفاق افتاد و پیشتر از آن پیامبر اعظم(ص) برای بنیاد تمدن بزرگ اسلامی، فرهنگ امت مسلمان را تغییر داد و همسو کرد. در واقع آموزه های رسول گرامی اسلام(ص) باعث ایجاد یک تفکر و اندیشه جدیدی شد که نتیجه آن شکل گیری یکی از بزرگترین تمدن های بشری براساس آموزه های وحیانی بود. بنابراین باید دانست که هم براساس تجربیات تاریخی و همچنین با لحاظ یافته های دانش بشری در حوزه های انسانی، تأکید بر این نکته ضرورت تام دارد که فرهنگ زیر بنای اصلی احیای تمدن اسلامی است و در این ارتباط جمله معروف حضرت امام خمینی (ره) که فرهنگ را عامل خوشبختی و بدبختی ملت ها بر شمرده اند، کاملاً عمق نگرش آن بزرگوار به فرهنگ را نشان می دهد.

در حقیقت باید گفت که تمامی تحولات و تغییرات در جهات مثبت و منفی از حوزه فرهنگی شروع می شود، چرا که نگرش و نگاه جامعه به هر مقوله ای، ناشی از نگرش و تربیت فرهنگی است. بر این اساس شکل گیری تمدن نوین اسلامی نیز در بستر گونه ای از تربیت فرهنگی در امت اسلامی اتفاق می افتد که رهبر معظم انقلاب به عنوان طراح اصلی آن در پی هدایت امت اسلامی به سوی فرهنگ تمدن ساز است.

7- کرامت انسانی

پیشرفت یک جامعه به واسطه همت و حرکت و نگاه آینده‌نگرانه افراد آن جامعه اتفاق می افتد، بنابراین اگر افراد یک جامعه از کرامت و عزت نفس شایسته برخوردار باشند، می‌توانند منشأ حرکت و اثر شوند وگرنه از یک جامعه سرخورده نمی توان انتظار احیای یک تمدن بزرگ را داشت.

در نتیجه باید گفت که هم احیای تمدن بزرگ اسلامی نیازمند توجه به کرامت انسانی است و هم بر اساس آموزه‌های مبنایی اسلامی، حفظ کرامت انسان ها یکی از ارزش‌های مهم آموزه های دینی شمرده می‌شود. پس یکی از ویژگی‌های مهم تمدن نوین اسلامی توجه به کرامت انسانی در همه ابعاد آن است.

8- ارتقای شاخص های زیبایی شناسانه

زیبایی و زیبایی دوستی یکی از نیازهای فطری انسان است. انسان ها به صورت فطری گرایش به زیبایی دارند، اما این نگرش در کنار فطری بودن، تحت تاثیر جهان بینی و تربیت انسان‌ها و نوع نگاه به پدیده ها تغییر می کند. بنابراین تمدن نوین اسلامی برای پاسخ به این نیاز فطری شهروندان خود، باید شاخص های زیبایی شناسانه خود را ارایه دهد و نگذارد دیگران با بهره‌گیری از این حس درونی، موارد ابتذالی را به جای اندیشه های زیبایی شناسانه در جامعه متمدن اسلامی رواج دهند.

واقعیت این است که برای ساخت یک تمدن بزرگ باید به همه نیازهای مادی و معنوی توجه کرد و توجه به شاخص های زیبای شناسانه ملهم از قوانین اسلامی یکی از رویکردهای مهم است.

تمدن نوین اسلامی باید توانایی پاسخگویی به نیازهای زیبایی شناختی را به عنوان یک شاخصه برجسته از نمود تمدنی در خود پدید آورد و به جهانیان ارایه دهد، تا جذابیت لازم را ایجاد نماید. چنین ویژگی‌هایی به صورت مستقیم منجر به تولید قدرت نرم می گردد که در جهان امروز یکی از ابزارهای مهم پیشبرد اهداف است.

9- متعامل با ادیان

برخلاف تبلیغات دشمنان قسم خورده اسلام از جمله صهیونیست‌ها و دستگاه تبلیغاتی آنها؛ اسلام به ویژه تشیع ضمن مبارزه با ظلم و بی عدالتی، با همه ادیان الهی تعامل مثبت دارد، چرا که پیامبر اسلام (ص) رحمت العالمین است و این روش در عمل از آغاز بعثت نبی مکرم اسلام (ص) با شکل‌گیری حکومت اسلامی پیاده شده است.

پیامبر اعظم(ص) هدف رسالت خود را تکمیل مکارم اخلاق عنوان کرده است، بنابراین در آموزه‌های اسلامی تکلیف مسلمانان در مقابل سایر ادیان روشن است، اگر چه در عصر حاضر بسیاری تلاش دارند رفتارهای ضد انسانی و غیرانسانی گروه‌های تروریستی همچون داعش را به اسلام نسبت دهند، اما واقعیت آموزه‌های اسلامی این است که هر کسی یک نفر را بکشد، به مثابه آن است که همه انسان ها را کشته است و هر کس یک نفر را احیا کند، انگار همه انسانها را زنده کرده است.

بنابراین بنیان اساسی نگاه اسلام به انسان، یک نگاه کرامت آمیز و اخلاقی است و در نتیجه در برابر سایر ادیان نیز بر همین منوال راه تعامل را در پیش می گیرد.

بر این اساس و همانطور که رهبر معظم انقلاب نیز به عنوان طراح اصلی تمدن نوین اسلامی فرمودند که: «دنیای اسلام امروز وظیفه دارد مثل خود اسلام و مثل خود پیغمبر(ص) روحی در این دنیا بدمد، فضای جدید ایجاد کنند راه تازه ای را باز کنند، ما به این پدیده ای که در انتظار آن هستیم می‌گوییم "تمدن نوین اسلامی" ... این به معنای تصرف سرزمینی نیست، این به معنای تجاوز به حقوق ملت ها نیست...»

بنابراین با این توصیف تمدن نوین اسلامی به ساختن آینده بهتر برای امت اسلامی و نهایت همه جهانیان می اندیشد و این اتفاق در تعامل حسنه با سایر ادیان آسمانی امکان پذیر است.

10-معماری معناگرا

همانطور که پیشتر اشاره شد، برای ساخت یک تمدن بزرگ باید همه ابعاد آن را در حوزه مادی و معنوی مورد توجه قرار داد.  یکی از موضوع هایی که چهره ظاهری یک تمدن را هویت می بخشد، معماری آن است. در واقع در هیچ کجای دنیا یک تابلوی نفیس را در یک قاب غیر متناسب عرضه نمی کنند. بنابراین تابلوی بصری و قاب محتوایی تمدن نوین اسلامی کالبد زندگی با تمام مظاهر مادی و معنوی آن است که باید با توجه به مبانی اسلامی طراحی و در سرتاسر حوزه تمدنی اجرا شود و برای ساخت یک محیط با معماری اسلامی و کالبد انسانی، طرحی در انداخت که حتی زندگی بشری نیز به جهت فرم و قالب معنایی آسمانی پیدا کند.

معماری معناگرا یکی از مهمترین عناصر معرفی تمدن اسلامی است که حوزه تمدنی را به عنوان یک تابلوی راهنما معرفی و در منظر بصری جهانیان قرار می‌دهد.

11-هنر پاک

تردیدی نیست که هنر یکی از ابزارهای تاثیرگذار و تاثیر پذیر بشری است و قدرت نفوذ بسیاری در انسانها دارد. در عصر حاضر نیز به واسطه توسعه ارتباطات که شاهد تسهیل ارتباطات جوامع و انسان های بی شماری در کمترین زمان ممکن هستیم، هنر به عنوان دستمایه ارتباطات و تاثیرگذاری عمیق و ماندگار، بسیار مورد توجه و تاکید محافل انسانی است. واضح است که در بسیاری از موارد نیز به جهت اطلاع از جاذبه هنر، انسانهای سودجو تلاش کرده اند با ابزارهای به ظاهر هنری و در باطن مبتذل، جوامع مختلف و به ویژه جوانان را در معرض تاثیرات مخرب قرار دهند.

بنابراین وقتی که یکی از رسالت‌های تمدن نوین اسلامی را، ایجاد یک جامعه سالم و زمینه‌ساز تحقق سعادت انسان‌‌ها بدانیم، واضح است که در چنین جامعه ای و با چنین هدفی، نیازمند ارایه بسیاری از برنامه ها، اهداف و عملکردها از طریق آثار هنری هستیم و این هنر باید فاخر، انسان ساز و از شاخص‌های ویژه‌ای برخوردار باشد که در نهایت به آن عنوان هنر پاک اطلاق میکنیم.

فلسفه هنر در تمدن نوین اسلامی هدفی را جستجو می کند و معنا می بخشد که سعادت بشر است. هنر در تمدن نوین اسلامی نه تنها خود از ویژگی‌های خاص پاک بودن برخوردار است، بلکه رسالت اصلاح و هدایت جامعه و حتی تربیت نسل‌های جوان را برای ساخت و پیشبرد اهداف متعالی تمدن اسلامی بر دوش می‌کشد.

12-زندگی حلال(درآمد حلال و خوراک حلال)

درآمد و کسب حلال و تغذیه حلال در اسلام بسیار مورد توجه و سفارش قرار گرفته است. اسلام لازمه رشد و نمو و در نهایت تربیت نسل سالم را در بسیاری از موارد منوط به لقمه حلال کرده، بنابراین باید گفت که یکی از ویژگی‌های عمومی تمدن نوین اسلامی در عصر پست مدرن که شاهد نوعی آنارشی و آشفتگی در درآمد و مصرف آن هستیم، توجه به تامین درآمد و غذای حلال بر اساس آموزه های اسلامی است.

پول و تغذیه حلال علاوه بر اینکه یکی از ویژگی‌های تمدن نوین اسلامی است، از نیازهای آن به سبب تاثیرات تربیتی بر سلامت جامعه، مورد توجه و دقت است. طبیعتاً زندگی حلال زمینه شکوفایی فضای کسب و کار و گردش پول حلال را نیز فراهم ساخته و در هدایت جامعه به سوی ایجاد زندگی سالم و سعادت بخش تاثیر فراوانی دارد.

13-مشارکت کننده در ارتقای ارزش های جهانی

آنچه امروز در جهان قدرت‌های بزرگ دنبال آن هستند، تلاش برای تنظیم قوانین بین المللی براساس تامین منافع آنها است. غالباً به جهت همسویی منافع قدرت‌های استکباری و نفوذ آنها در سازمان های بین المللی، قوانین بین‌المللی به جای سوگیری به سمت ارتقای ارزش های جهانی برای سعادت بشر، در عمل در راستای تامین منافع قدرت‌های بزرگ و شرکای آنها پیش می رود اقطع یقین تمدن اسلامی به جهت بنیان آن بر اساس قوانین الهی، با هدف سعادت بشر و تلاش برای ساختن یک تمدن براساس آموزه های اسلامی، بایستی ارزش آفرین و هنجار ساز باشد، بدین خاطر یکی از ویژگی های آن حضور تاثیرگذار در سازمان های بین المللی برای نُرم سازی های بین المللی برای ارتقای ارزش های اسلامی و انسانی در جهان است.

تمدن نوین اسلامی، یک تمدن فعال در عرصه جهانی و مشارکت کننده در تمامی زمینه هایی است که نتیجه آن ارتقای ارزش های جهانی اسلام خواهد بود.

ظهور دین مبین اسلام در یک جامعه جاهلی، آن را تبدیل به یک تمدن جهانی با معیارهای الهی کرد که بعد از چندین قرن، نه تنها چهره دنیای زیر چتر خود را دگرگون کرد، بلکه در اثر تعاملات با خارج و از جمله اروپای غرق در آشوب و فقر که یکی از ویژگی‌های آن مقابله با دانشمندان نوآور بود، تبدیل به مهد تغییر و پیشرفت شد. اروپا به واسطه آشنایی با جهان اسلام دگرگون شد و مسیر پیشرفت را در پیش گرفت.

در عصر حاضر نیز غرب به واسطه نگاه مادی به همه زوایای زندگی انسانی، دچار نوعی افراط مادی‌گرایانه شده است و در واقع با بنای تمدن نوین اسلامی که تمامی الگوهای پیشرفت مادی در کنار نگاه معنوی به نیازها و سعادت بشری در آن لحاظ خواهد شد، ارزش های انسانی در جهان مسیر ترقی و تعالی را طی خواهد کرد.

بنابراین باید گفت که بنای تمدن نوین اسلامی به جهت ابتنای آن به آموزه های اصیل اسلامی، فی نفسه یک تمدن مشارکت کننده در ارتقای ارزش های جهانی و توسعه صلح و امنیت و سعادت بشری است.

14- صلح و عدالت؛

براساس احادیث و نگاه اسلامی، صلح و امنیت دو نعمت مخفی و نا پیدایی هستند که ارزش واقعی آن در زمان فقدانشان بیشتر احساس می شود. به عبارت دیگر جوامع انسانی زمانی قدر و ارزش صلح و امنیت را درک می کنند که گرفتار ناامنی، ترور و تهدید می شوند و به قول شیخ اجل سعدی که می فرماید: «قدر عافیت کسی داند که به مصیبتی گرفتار آید.»

واقعیت این است که جنگ و خونریزی برای هیچ ملتی رهایی و سعادت در پی نداشته است و البته تمامی انسانها بیش و کم به این مهم واقفند، اما چرا با وجود این واقعیت، شاهد رخدادهای ناگواری در جهان و به خصوص در مناطق اسلامی هستیم، سوال مهمی است که باید ریشه های آن را در نبود عدالت جستجو کرد.

نظام بین‌الملل که بر اساس یک هژمونی استکباری تلاش دارد وضع موجود را که منافع اکثر ملت ها در یک سیستم استعماری به سمت قدرتمندان شیفت پیدا می‌کند، حفظ نماید، لذا به جای تلاش برای ایجاد صلح عادلانه، آرام سازی را مدنظر قرار می دهد و در این شرایط تمامی ندا های حق طلبانه را به بهانه حفظ صلح و امنیت مورد هجمه قرار می دهد.

تمدن نوین اسلامی از یک سو به عنوان یک متعادل کننده می تواند از حقوق ملت های مسلمان دفاع نماید و از طرف دیگر با نگاهی که به صلح دارد، آن را فراتر از آرام سازی موقتی دیده و با تلاش و هموار سازی مسیر صلح بر مبنای عدالت می‌تواند ره آورد ارزشمندی به نام صلح پایدار را برای انسان‌ها به ویژه مسلمانان به ارمغان آورد و زمینه رشد و شکوفایی استعدادهای نهفته در جهان اسلام را فراهم سازد.

تمدن نوین اسلامی می تواند با ایجاد یک پیام جهانی مبتنی بر صلح عادلانه، به جهانی سازی یکی از ارزش های اسلامی یعنی گسترش عدالت در ابعاد مختلف بپردازد.

15- حکومت حکما و علما؛

همانطور که شاهد تخصص‌گرایی در ساحت‌های علمی هستیم، حکومت و علم حکومت نیز از این قاعده و روند کلی استثنا نیست. بنابراین در بنیانگذاری تمدن نوین اسلامی باید به سمت حاکمیت حکما و علما به جای حکومت سرمایه و سرمایه داری پیش برویم تا تمدن نوین اسلامی به دست افراد فرصت طلب و قدرت طلب نیفتد. در گذشته نیز جوامع مختلفی این تجربه ارزشمند را در شقوق مختلف حاکمیت داشته اند، اما به صورت کامل موفق به پیاده سازی حاکمیت حکما و علما نشده‌اند، بنابراین تمدن نوین اسلامی برای پرهیز از غلتیدن در مسیرهای نادرست و در نتیجه دوری از امکان زوال دورنی، باید بتوانند حکما و عالمان را در راس حکومتهای اسلامی قرار دهد تا تمدن نوین اسلامی بر اساس عقلانیت و بدور از دیکتاتوری احتمالی در مسیر ترقی و تعالی خود ادامه حرکت دهد.

16- جامعه سالم با کمترین آسیب های اجتماعی؛

اشاره کردیم که تمدن نوین اسلامی یک بنای فرهنگی است. این جامعه فرهنگی یکی از پایه های مهم خود را بر تربیت شهروندان مومن و متعهد به قانون و شرع بنیان خواهد گذاشت. در نتیجه در وهله اول باید توجه داشت که مهمترین سرمایه تمدن نوین اسلامی، امت اسلامی و افراد فرهیخته درون آن هستند که با همت و هویت متمدن خود بر اساس آموزه های نوین اسلامی، اهداف عالیه این تمدن را محقق می سازند.

بنابراین با توجه به آنچه گفته شد، در تمدن نوین اسلامی میزان آسیب های اجتماعی و بزهکاری های فردی در اثر تربیت عمومی به حداقل رسیده و محیط زندگی خانواده‌ها و جامعه زمینه و مسیر یک زندگی سالم را برای همگان آماده می‌کند. تمدن نوین اسلامی در یک جامعه سالم اتفاق می افتد و برای ایجاد آن باید این جامعه به عنوان پیش نیاز ساخته شود.

از آنچه گفته شد چنین بر می آید که تمدن نوین اسلامی تلاش دارد جامعه ای سالم براساس آموزه های اسلامی برای تربیت شهروندان مومن و خدا جو تربیت کند تا این انسان ها بتوانند بنای یک جامعه اسلامی را پایه گذاری و تا امتداد ابد راهبری نمایند. انشاء الله/۹۶۹//۱۰۲/خ