از بازسازی تا پشت پرده "یهود"
به گزارش خبرگزاری رسا، هم اکنون متفکران یهودی در اسرائیل به دنبال ایجاد راهکاری برای سازش تعالیم خشک دین یهود با مدرنیته و ارزش‌های مدرن هستند و مهمترین راه برای رسیدن به این هدف، سازش بین دین یهود و عقلانیت است. با گذر زمان دین یهود نیز به جریان‌های فکری محافظه‌کار، ارتودکس و اصلاح‌طلب تقسیم شده است و اگر در قرون وسطی از حاخام‌ها پرسیده می‌شد که دیدگاه یهود نسبت به فلان موضوع چیست، اکنون جوانان یهودی از طرفداران دیدگاه ارتودکسی یا محافظه‌کاران و اصلاح‌طلبان یهود این سوال را می‌پرسند. علاوه بر ایجاد شکاف‌های عقیدتی در میان قوم یهود با مدرنیسم و پست مدرنیسم و تأثیر لوازم فرهنگی و اعتقادی آن‌ها بر فرهنگ و دین یهود، هم‌اکنون جامعه یهود در اسرائیل با بحران‌های متعدد فکری و فرهنگی و اعتقادی روبه‌رو شده است.
بازگشت به قرون وسطی
اگر اسرائیل به دنبال بازسازی فکری جامعه یهود برنیاید، به زودی جامعه درهم ریخته یهود با اضمحلال روبه‌رو خواهد شد. به همین علت بسیاری از مراکز علمی و تحقیقاتی اسرائیل از جمله دانشگاه تل‌آویو و دانشگاه عبری اورشلیم با همکاری مصححان و محققان آلمانی و ایرانی و اروپایی، درصدد شناسایی میراث عقلی قرون نهم تا سیزدهم میلادی هستند که شامل کلام شیعی ، زیدی، اسماعیلی و معتزلی است و با حمایت‌های مالی شورای پژوهش اروپا و دانشگاه‌های اسرائیل متون مذکور را تحقیق و منتشر می‌کنند. این جریان نوظهور که می‌توان از آن احیای مجدد کلام یهود برای تحکیم میراث فرهنگی و دینی یهودیت در قرن معاصر نام برد، شباهت فراوانی به تلاش‌های مستمر متکلمان یهود در قرون وسطی دارد.
جریان‌های کلامی یهود در حد فاصل قرن‌های نهم تا سیزدهم میلادی به مطالعه، بررسی و تجزیه و تحلیل آثار کلامی اسلامی پرداختند تا بتوانند آموزه‌های دینی خود را بازسازی و احیا نمایند. زیرا متکلمان اسلامی در آن زمان با ترجمه بسیاری از متون فلسفی یونان و بازسازی آن فلسفه بر اساس دیدگاه توحیدی، پیشرفت شگرفی در علوم عقلی نموده و قوم یهود از این قافله فکری به شدت عقب مانده بود. در آن دوره از متکلمان قرائیمی افرادی چون «یافث بن علی» و «ابویوسف قرقسانی» و «یوسف بصیر» و از حاخام‌ها افرادی چون «داود مقمص» و «سعدیا گائون» و «داود بن مروان بابلی» به مطالعه و بررسی آثار کلامی شیعی و اعتزالی پرداختند و از این طریق توانستند جریان فکری یهودی را که به رکود گراییده بود، احیا نمایند.
اکنون با تشکیل اسرائیل و قرارگرفتن دین یهود به عنوان مذهب رسمی، این رژیم با چالش‌های فکری و اعتقادی فراتر از دغدغه‌های حاخام‌ها و متکلمان دوره قرون وسطی مواجه بوده و اگر رژیم اسرائیل نتواند بر بحران‌های فکری و اعتقادی قرن بیست‌ویکم فائق یابد، از درون پوسیده و از هم فرومی‌پاشد. بنابراین، اقدامی شبیه متکلمان قرون وسطی در حال شکل‌گیری است و چون این جریان در ابتدا از مراکز علمی آلمان شروع شده است، تعدادی از محققان نیز به این جریان پیوسته و در احیای کلام عقلانی با همکاری دانشگاه‌های اسرائیل فعالیت می‌نمایند. از نظر دانش‌پژوهان اسرائیلی و آلمانی کلام اعتزالی بر کلام شیعی امامی و زیدی و اسماعیلی سایه افکنده و احیای هریک از کتب کلامی شیعی به منزله احیای متونی است که می‌تواند خط فکری جامعه یهودی را منسجم و هماهنگ و از زوال و نابودی محافظت نماید.
استقلال عقل در اعتزال شیعی
کلام شیعی و اعتزالی بر استقلال عقل در شناخت احکام دینی و اخلاقی تأکید می‌ورزد و عقل را در کنار نقل (قرآن و سنت) معتبر می‌داند. سنت فکری حاخامی در الهیات یهودی بیشتر متأثر از کتاب مقدس عبرانی و اسطوره‌های دینی حاخام‌ها استوار بود و این کلام بیشتر به نقلیات شباهت داشت، تا عقلیات و به همین دلیل چنین کلام منقولی نمی‌توانست در برابر بحران‌های فکری ناشی از ظهور کلام عقلانی اسلامی و تفکرات یونانی مآبی قرون وسطی که از ورود فلسفه یونان به مشرق زمین به وجود آمده بودند، مقاومت نماید. متفکران قوم یهود با مطالعه و بررسی کلام عقلی اسلامی درصدد بازسازی کلام یهودی برآمدند و با تشکیل اسرائیل و تشکیل حکومت دینی یهود نیز همین کلام یهودی تاب مقاومت در برابر تفکرات جدید و هجوم فرهنگی غرب را ندارد و به نظر می‌رسد که بسیاری از یهودیان جهان کنونی نیز نتوانسته‌اند. میان جریان‌های فکری معاصر در اسرائیل و تعالیم سنتی یهود رابطه منطقی و عقلانی برقرار نمایند.
احیای مجدد کلام یهود بر اساس میراث دینی قرون وسطی امری ضروری می‌نماید. تفکرات اشعریسم در کلام اسلامی به علت لغزیدن به سمت نقل‌گرایی، به گونه‌ای است که نمی‌تواند مشکلی از بحران‌های فکری و اعتقادی قوم یهود را حل و فصل نماید، زیرا مکتب عقلی قوم یهود مشحون از تناقضات کلامی و عقلی است و میراث نقلی اسلامی نیز وجه اشتراکی با کلام یهود نداشته و نمی‌تواند مشکلی از مسائل عقلی و کلامی قوم یهود را حل نماید. بنابراین باید به دنبال میراثی عقلی باشند که قوم یهود با آن میراث آشنا بوده و در قرون گذشته توانسته است با الگوبرداری از آن مشکلات فکری، اعتقادی، سیاسی، اجتماعی و اخلاقی خود را مرتفع نماید و این تجربه در قرون نهم تا سیزدهم میلادی توسط متکلمان حاخامی و قرائیمی و فیلسوفانی چون «ابن میمون» تحقق پذیرفت.
ابن میمون و متفکران یهودی با بررسی و مطالعه آثار کلام عقلانی شیعی و اعتزالی، توانستند دیدگاه‌های سنتی یهودی را بر برهان‌های عقلی و استدلال‌های فلسفی استوار نمایند و بر مشروعیت دین یهود در برابر متکلمان مسلمان و مسیحی تأکید ورزند. ابن میمون نزد ابن افلح، یکی از شاگردان ابوبکر ابن صائغ به تحصیل پرداخته بود. وی ضمن آشنایی با آثار ابن رشد، دیدگاه‌های فلسفی خود را در کتاب «دلالة الحائرین» بر اساس بهره‌گیری از دستاوردهای فلاسفه اسلامی مطرح کرده است.
مطالعات شیعی در دانشگاه‌های عبری
کتاب سنت خطی یمنی Yemeni Manuscript Tradition درباره نسخ خطی یمن و نقش آن در توسعه علم مکتوب از قرن اول هجری تا دوره معاصر است. در این کتاب کودیکولوژی، نقد متن و تاریخ فرهنگی و اجتماعی یمن در دوره‌های مختلف نیز مورد بررسی قرار گرفته است. نویسندگان این کتاب دیوید هولنبرگ استادیار دانشگاه پرینستون و کریستف رواخ مدیر دپارتمان شرق‌شناسی کتاب خانه ملی برلین و زابینه اشمیتکه استاد مطالعات تاریخی و اسلام‌شناسی پرینستون است که آن را در سال 2015 به انگلیسی منتشر کرده‌اند. کلام زیدی از منظر شرق شناسان جزء میراث اعتزالی به شمار می‌رود و بسیاری از نسخ خطی معتزلی نیز در کتاب خانه‌های خطی یمن مشاهده شده و از این جهت مورد توجه محققان دانشگاه‌های اسرائیل نیز قرار گرفته است. کتاب ابن حزم قرطبی، زندگی و آثار بحث‌انگیز او در مجموعه مقالاتی است که توسط کامیلا آدانگ استادیار مطالعات اسلامی دانشگاه تل‌آویو از نویسندگانی چون زابینه اشمیتکه درباره دیدگاه ابن حزم در زمینه اشعریه و معتزله، لیغ چیپمان از دانشگاه عبری اورشلیم درباره کتابشناسی منابع دست دوم نوشته شده‌اند.
کامیلا آدانگ که متخصص دیالوگ بین اسلام و یهود است. مقاله خود را تحت عنوان نخستین تحولات در آثار ابن حزم ارائه نموده است. وی همچنین مقاله‌ای درباره نویسندگان مسلمان و یهودیت و انجیل عبری از ابن ربان تا ابن حزم نگاشته است. کتاب انجیل عربی Biblia Arabica یکی از مهمترین مطالعات سفارشی توسط سازمان DFG در آلمان به مبلغ 1/6 میلیون یورو به پژوهشگران دانشگاه تل‌آویو و دانشگاه انتین علوم انسانی آن دانشگاه و دپارتمان مطالعات عربی و اسلامی به ریاست کامیلا آدانگ و مریا پولیاک از دپارتمان مطالعات فرهنگی عبری دانشگاه تل‌آویو با همکاری زابینه اشمیتکه از پرینستون بوده است. هدف از انجام این تحقیقات بررسی تأثیر‌پذیری مسلمانان از انجیل و تأثیر قرآن بر ترجمه عربی انجیل در میان مسلمانان و مسیحیان و یهودیان در قرون وسطی است.
از دیگر همکاران این طرح بزرگ الکساندر تریگر کارشناس ارشد از اسرائیل است. تریگر از نویسندگان مرتبط با دانشگاه عبری اورشلیم است که مطالعات خود را بر عقل‌گرایی اسلامی به ویژه معتزله و شیعه متمرکز کرد. وی دکترای خود را از دانشگاه ییل دریافت نمود و اهل سن‌پترزبورگ است. تریگر کتاب را تحت عنوان نشأت علم کلام، توسط انتشارات اکسفورد در آوریل 2014 منتشر کرده است. وی اعتقاد دارد که علم کلام اسلامی از علم کلام مسیحی در عراق و سوریه تأثیر پذیرفته است. همان‌گونه که اشاره شد کلام شیعی شامل امامیه اثنی عشری، زیدی و اسماعیلی به علت دارا بودن ویژگی‌های عقلانی از دیرباز مورد توجه متکلمان یهودی قرار داشته و بیشتر مطالعاتی که هم اکنون در این زمینه صورت می‌گیرد، در جهت بازشناسی این ارزش‌های عقلی در جهت الهیات و کلام یهود در دوره معاصر است. نشریه مطالعات شیعی، زیر نظر زابینه اشمیتکه با همکاری انستیتو مطالعات عالی دانشگاه پرینستون منتشر می‌شود. سردبیران این نشریه هدف از انتشار آن را چنین گفته‌اند: «هدف از انتشار نشریه مطالعات شیعی کمک به کشف، ارزیابی و تفسیر سنت‌های مختلف عقلانی در طول تاریخ شیعه است.» مثلث پرینستون، تل‌آویو و برلین مطالعات شیعه‌شناسی را با هدف کشف ذخایر عقلانی سرعت بخشیده‌اند.
زابینه اشمیتکه استاد مطالعات اسلامی در دانشگاه آزاد برلین و استاد مطالعات تاریخی در انستیتو مطالعات پیشرفته دانشگاه عبری اورشلیم در اسرائیل است.اشمیتکه متولد 1964 در آلمان و مدرک کارشناسی را از دانشگاه عبری اورشلیم دریافت کرده است. عنوان پایان نامه دکترای وی نیز اندیشه‌های کلامی علامه حلی بوده است. وی در سال 2002 به دلیل تالیف و انتشار کتاب «کلام، فلسفه و تصوف نزد شیعه دوازده امامی» و «جهان اندیشه‌های ابن ابی‌جمهور احسایی» به زبان آلمانی، جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را دریافت کرد. او در سال 2003 پروژه نسخه‌های خطی معتزلی را بنیان نهاد و از موسسه آلمانی فریتس توسن Fritz Thyssen Foundation تاکنون کمک مالی دریافت کرده است. وی تا سال 2006 به همراه تزوی لانگرمن Tzvi Langermann استاد دانشگاه بارایلان در تل‌آویو از کمک مالی بنیاد پژوهش آلمان – اسرائیل برای مطالعه و تحقیق درباره ابن کمونه برخوردار شد. لانگرمن متخصص روابط یهود و اسلام در اسرائیل است. بنیاد پژوهش آلمان – اسرائیل در آلمان (CIF) برای تشویق همکاری استادان آلمانی و اسرائیلی در سال 1986 تأسیس شده است. (1) نتیجه مطالعات و تحقیقات اشمیتکه تحت عنوان کتاب «فیلسوف یهودی بغداد ابن کمونه و آثار او» در ضمن سلسله «مطالعات ایرانی اسلامی» از سوی پژوهشکده مطالعات اسلامی اصفهان به قلم زابینه اشمیتکه و «رضا پورجوادی» منتشر شد. وی بین سال‌های 2005-2007 میلادی به دلیل شرکت در پروژه نسخه‌های خطی معتزلی از کمک مالی بنیاد فریتس توسن آلمان نیز برخوردار شد و سال‌های 2005-2006 در مقام همکار ویلفرد مادلونگ و هماهنگ‌کننده گروه پژوهشی اعتزال در اسلام و یهودیت در این پروژه انستیتو مطالعات پیشرفته دانشگاه عبری اورشلیم شرکت نمود. وی در ماه مارس سال 2006 به عنوان استاد مدعو به مدرسه پژوهش‌های عالی در پاریس برای پروژه آثار جدلی اسلامی علیه یهودیت دعوت شد.
اشمیتکه از سال 2009 تاکنون از اعضای هیأت مدیره سالنامه اشراق و فلسفه اسلامی است که با همکاری انستیتو فلسفه فرهنگستان علوم روسیه و موسسه حکمت و فلسفه ایران منتشر می‌گردد. وی همچنین در سال 2009 یکی از اعضای هیأت سازماندهی حدود و مرزهای آلمانی – اسرائیلی علوم انسانی در بنیاد «الکساندر فن هومبولت» در آلمان به شمار می‌رود.
برای مدت پنج سال یعنی تا سال 2013 کمک مالی شورای پژوهش اروپا به مبلغ 1/86 میلیون یورو را به خود اختصاص داد. این کمک تحت پروژه‌ای با عنوان بازشناسی عقل‌گرایی کلامی در دوره‌های میانی قرون دهم تا سیزدهم میلادی و با هدف حمایت از پژوهشگران ایرانی و اروپایی به وی پرداخت شده است. بخشی از بودجه این طرح برای حمایت از پژوهشگران اسرائیلی جهت شناسایی منابع عقلی اعتزالی و شیعی قرون دهم تا سیزدهم میلادی هزینه شده است. قرون نهم تا دوازدهم اوج شکل‌گیری کلام اعتزالی و بهره‌برداری متکلمان یهود از کلام عقلی اسلامی نیز بوده و هدف از این سرمایه‌گذاری احیای مجدد کلام عقلی در بازسازی کلام یهودی و پاسخ به نیازهای عقلی انسان مدرن یهودی بوده است. اشمیتکه کتاب خلاصة النظر تألیف مولف شیعی و معتزلی را در 220 صفحه در سال 1385 شمسی توسط موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه آزاد برلین منتشر کرده است.
مجموعه‌ای از نویسندگان یهودی چون «الیوت کوسگرو» و «دیوید ولپه» و «کارول بالین» در کتاب «الهیات یهودی در عصر کنونی» (2) در مقدمه کتاب نوشته‌اند: «در هر نقطه عطف تاریخی یهود، یهودیان به این نتیجه رسیده‌اند که برای ادامه حیات اجتماعی خود نیازمند یک الهیات پویا هستند.» رکود عقیدتی در یهود سبب می‌گردد تا هویت دینی آنان مضمحل و در نتیجه جامعه سیاسی یهود با چالش جدی برای مقابله با افکار و ایدئولوژی‌های متعدد روبه‌رو گردد.
یهودیت در دوره قرون وسطی با مسائلی روبه‌رو شد که یهودیت معاصر در دوره کنونی با آن‌ها مواجه نیست. یهودیان در آن دوره بیشتر با مسائل درون مذهبی روبه‌رو بودند. و بر اساس تعالیم حاخام‌های سنتی مشکلات دینی خود را حل و فصل می‌کردند. مباحثی چون رابطه اخلاق و دین و تبعیت از حکومت دینی یهود و دایره اخلاق پزشکی و مانند آن‌ها در عصر کنونی از جمله مسائلی است که ذهن بسیاری از یهودیان را به خود مشغول کرده است.
پروژه نقش اسرائیل در احیای ایدئولوژی داعش
همزمان با پروژه مثلث پرینستون، تل‌آویو و برلین برای احیای کلام اعتزالی، ارتش اسرائیل و موساد در برنامه‌ریزی ایدئولوژیک گروه‌های افراط‌گرای دینی همچون داعش نیز نقش اساسی ایفا کرده‌اند. برای روشن شدن این موضوع به طرح تحقیقاتی ابن قیم جوزیه نگاهی می‌افکنیم تا ابعاد پیچیده این طرح در احیای ایدئولوژیک داعش روشن‌تر گردد. متفکران ابن قیم جوزیه (1292-1350) را یکی از بنیان‌گذاران تفکرات افراطی دینی می‌دانند که نوع نگرش و جهان‌بینی وی به ابن‌تیمیه (1263-1328) بازمی‌گردد و فرآیند تفکرات آن دو به پیدایش وهابیت در قرن هجدهم میلادی و داعش در عصر کنونی ختم شده است. تفکرات محمد بن عبدالوهاب مؤسس وهابیت در جهان کنونی مخالف‌های زیادی را در میان جهان اسلام برانگیخته و حتی طرفداران وهابیت از این نام اظهار بیزاری می‌جویند. تفکرات کلامی و فقهی محمد بن عبدالوهاب برگرفته از ابن‌تیمیه بوده و ابن تیمیه نقش بنیان‌گذاری تفکرات وهابیت را ایفا کرده و چون حرکت سیاسی آل‌سعود با وهابیت پیوند خورده است، نام ابن‌تیمیه در اذهان عمومی مردم جهان نسبت به شهرت محمد بن عبدالوهاب در حاشیه قرار گرفته است. مطالعات و دیدگاه‌های ابن‌تیمیه از نظر سطح علمی با برداشت‌های سطحی محمد بن عبدالوهاب قابل مقایسه نیست. بنابراین، تفکرات داعش در عصر کنونی بیشتر بر ابن‌تیمیه و ابن‌قیم جوزیه متمرکز است تا محمد بن عبدالوهاب. به عنوان مثال داعش در حکم زنده سوزاندن خلبان اردنی معاذ کساسبه به حکم ابن‌تیمیه استناد کرد. تفکرات ابن قیم جوزیه نیز پیوندی ناگسستنی با تفکرات ابن‌تیمیه دارد. بنابراین، شناخت ابعاد گوناگون ابن‌تیمیه بدون شناخت ابن قیم جوزیه و بالعکس امکان‌پذیر نیست.
دکتر لیوانت هولتزمان Livnat Holtzman از بخش عربی دانشگاه بارایلان در اورشلیم و همکارش پرفسور بیرگیت کراویتس از دانشگاه آزاد آلمان به صورت یک تیم پژوهشی کار بر روی افکار ابن قیم جوزیه را با حمایت بنیاد آلمانِ اسرائیل برای طرح سه ساله آغاز نمودند. هولتزمان در کلام اسلامی و کراویتس در فقه اسلامی با دو تخصص متفاوت دیدگاه‌های کلامی و فقهی یکی از مهمترین شخصیت‌های اسلامی را که در زمان معاصر نیز تأثیرگذار است، مورد بررسی قرار دادند. دیدگاه‌های حنبلی مذهب ابن‌قیم جوزیه صرفاً به طرفداران مذهب حنبلی منحصر نمی‌گردد و بسیاری از حرکت‌های اسلامی دنیای معاصر به گونه‌ای تحت تأثیر افکار وی قرار گرفته‌اند. یکی از ناظران بنیاد آلمان اسرائیل که نخواسته است نامش فاش گردد، درباره طرح مطالعاتی ابن قیم جوزیه چنین اظهارنظر می‌کند: «برای شناخت عمیق دیدگاه‌های ابن‌قیم جوزیه ما باید پژوهشگران جوان را به گونه‌ای تربیت کنیم که بتوانند فهم و آگاهی غربیان از اسلام، در زمینه‌های مرتبط با زندگی معاصر و مدرن را ممکن سازند، علی‌رغم آن‌که شخصیت مذکور به دوران قرون وسطی تعلق دارد.» پروفسور کراویتس می‌گوید: «ما زندگینامه بیش از 500 نفر از اندیشمندان مسلمان را بررسی کردیم و از میان آن‌ها ابن قیم جوزیه را انتخاب نمودیم، زیرا افکار وی در زندگی روزمره مردم از ولادت تا مرگ تأثیرگذار است.» کراویتس به همراه یکی از دانشجویان دکترای خود، برای نخستین بار به اسرائیل سفر می‌کند تا با دکتر هولتزمان در دپارتمان عربی دانشگاه بارایلان اورشلیم در خصوص طرح ابن‌قیم جوزیه مذاکره نماید.
در این سفر کراویتس درباره ابن قیم می‌گوید که ما به چنین شخصیتی اخلاقی و مؤثر در حیات بشری و پژوهش‌های علمی او علاقه فراوانی داریم. دکتر هولتزمان در توصیف این طرح می‌گوید: «این برای نخستین بار است که دیدگاه‌های یک شخصیت علمی مسلمان را با چنین گستردگی و ابعاد وسیعی مورد بررسی و پژوهش قرار دادیم. این برای نخستین بار است که بنیاد آلمان اسرائیل GIF در حوزه‌ی علوم انسانی چنین طرحی را مورد حمایت مالی قرار می‌دهد.» نکته مهمی که در این طرح و دیگر طرح‌های مورد حمایت بنیاد آلمان اسرائیل وجود دارد، حمایت‌های بخش‌های اطلاعاتی ارتش اسرائیل از آن‌ها است. از دیگر طرح‌های مورد حمایت بنیاد آلمان اسرائیل مربوط به احیای کلام اعتزالی برای تجدید فکری کلام یهودی بوده که ریاست آن را دکتر زابینه اشمیتکه برعهده داشته است.
دو روی طرح‌های تحقیقاتی اسرائیل
در حقیقت اسرائیل طرح‌های مطالعاتی خود در حوزه مطالعات اسلامی را به دو بخش عمده تقسیم کرده است، یکی احیای کلام شیعی اعتزالی که منظور آنان از شیعی اعتزالی، کلامی است که به دوره قرن نهم تا سیزدهم میلادی برمی‌گردد و کلام شیعی از فلسفه بیشتر از دیگر دوره‌ها متأثر بوده است. هدف آنان از این بخش از تحقیقات، احیای کلام یهود بر اساس نیازهای عصر کنونی با استفاده از مؤلفه‌های عقلانی کلام شیعی و اعتزالی است. بخش دوم این مطالعات به شناسایی و ترویج تفکرات ابن‌قیم جوزیه و ابن‌تیمیه برای تغذیه فکری افراط‌گرایان سلفی همچون داعش جهت درگیر نمودن مناطق مختلف اسلامی با یکدیگر و برانگیختن جنگ شیعی و سنی و ایجاد نقاط امن برای اسرائیل است. برای روشن شدن نقش موساد و ارتش اسرائیل در برانگیختن اختلافات سنی و شیعی بهتر است نگاهی به سوابق خانم لیوانت هولتزمان استاد زبان عربی دانشگاه بارایلان اورشلیم و مشاور و همکار طرح ابن‌قیم جوزیه بیاندازیم.
اساساً طرح ابن‌قیم جوزیه با لابی‌گری خانم هولتزمان برای گرفتن بودجه تحقیقات سه ساله از بنیاد آلمان اسرائیل تحقق پذیرفته است و در نخستین سفر پرفسور بیرگیت کراویتس از دانشگاه آزاد آلمان به اسرائیل با اهداف و جوانب مختلف طرح ابن‌قیم جوزیه در بنیاد آلمان اسرائیل آشنا می‌شود. هولتزمان پس از آن‌که کارشناسی خود را از دانشگاه عبری اورشلیم دریافت کرد، به مدت 13 سال با درجه سرگرد در وزارت دفاع اسرائیل IDF در بخش اداره ترجمه در واحد اطلاعات موسوم به 8200 کار کرد. در دوران کارش در وزارت دفاع اسرائیل مدرک کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه بارایلان اورشلیم اخذ نمود. او پس از سه سال و نیم مدرک دکترای خود را از دپارتمان زبان عربی اخذ نمود و همزمان در همان دانشگاه به عنوان استاد استخدام گردید. یکی از طرح‌هایی که وی اخیراً از بنیاد علمی اسرائیل ISF دریافت کرده است مرتبط با «تصور انسانی از خدا در اسلام» است. لازم به ذکر است که این طرح مرتبط با تفکر غالیان در شیعه و از جمله نصیریه است که امام علی (علیه السلام) را مظهر جسمانی خدا قلمداد می‌کردند و به همین علت سازمان‌های جاسوسی اسرائیل به همراه گروهی ازمحققان مارونی برای ایجاد فضای مسموم علیه علویان سوریه به ویژه بشار اسد و پیش از وی حافظ اسد اقدام به نشر مطالبی از نصیریه نمودند تا گروه‌های متعصب سنّی را به دادن فتوا و جهاد علیه حکومت سوریه وادار سازند، زیرا بر اساس تکفیر ابن‌تیمیه و عبدالرحمن افندی ده‌ها هزار علوی در دوران حکومت عثمانی به حکم کفر و غلو در دین سر بریده شدند و کار به جایی رسید که علویان سوریه و جنوب ترکیه و شمال لبنان از ترس جان خود به کوه‌ها و مکان‌های مرتفع منطقه پناه بردند.
الگوهای متناقض بنیاد کنراد
کتاب حقوق، فلسفه و ایدئولوژی ابن‌تیمیه و ابن‌قیم جوزیه به نام lslamic Theology, Philosophy and Law: Debating lbn Taymiyya and lbn Qayyim al – Jawziyya به سردبیری بیرگیت کراویتس Birgit Krawietz و Georges Tamer با همکاری الینا کوکوشکا Alina Kokoschka در 2013 در آلمان منتشر شد. بیرگیت کراویتس استاد مطالعات اسلامی در دانشگاه‌های آلمان چون فریبرگ، توبینگن و برای مدتی استاد انستیتو مطالعات عالی پرینستون آمریکا و مدرسه حقوق هاروارد و مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد است. وی همچنین به عنوان پژوهشگر در مرکز ZMO در برلین و سپس دانشگاه آزاد برلین و دانشگاه زوریخ و دانشگاه روهر بوخوم فعالیت کرده است. او متخصص مطالعات حقوقی و فقه اسلامی و نیز مذهب حنبلی و سلفیه است. نتیجه مطالعات وی توسط بنیاد کنراد ادنایر Konrad Adenauer Foundation در سال 2008 تحت عنوان اسلام و قوانین حقوقی: بین شریعت و سکولاریسم Islam and the rule of law: between Sharia and secularization منتشر شد. اهداف این بنیاد بی‌شباهت به بنیاد جورج سوروس نیست که عبارتند از آموزش رهبران سیاسی و اجتماعی، تشویق تفکر دموکراتیک و روش‌های دموکراتیک، تقویت گروه‌های فرودست جمعیتی، تشویق توسعه با پذیرش تفاوت‌های فرهنگی، گسترش و افزایش سازمان‌های اجتماعی، آگاهی دادن در مورد خودیاری و تبادل جهانی اطلاعات و تجربیات، اجرای حقوق بشر، تقویت ارزش‌های جامعه آتلانتیک شمالی، ایجاد و تحکیم قوانین لیبرال، اجرای اصول اقتصاد اجتماعی بازار، تشویق فدرالیسم و خودمختاری محلی. فعالیت بین‌المللی بنیاد آدنایر مناطق مختلف جهان از جمله اتحادیه اروپا، آمریکا، کانادا، اروپای مرکزی و شرقی، مدیترانه و خاورمیانه، آفریقا و آمریکای لاتین را شامل می‌شود. بنیاد کنراد آدنایر تحت عنوان Konrad – Adenauer – Stiftung با علامت اختصاری KAS یک بنیاد سیاسی است که همکاری نزدیکی با اتحاد دموکراتیک مسیحی آلمان دارد، اما همه این مطالب یک روی سکه است و روی دیگر آن به شرح ذیل است.
کنراد آدنایر و دیوید بن‌گوریون این بنیاد را 55 سال قبل برای تحکیم روابط آلمان و اسرائیل و نیز توسعه همکاری‌های بین مردم آلمان و اسرائیل تشکیل دادند. مراحل قانونی تأسیس این بنیاد در اسرائیل در سال 1982 به اتمام رسید و رسماً فعالیت‌های خود را آغاز نمود. در سایت رسمی این بنیاد آمده است: «ما تلاش خواهیم نمود تا روابط دو جانبه آلمان و اسرائیل را توسعه دهیم و برای این مهم باید در سطح اتحادیه اروپا، فعالیت‌ها افزایش یابد. ما تلاش خواهیم کرد تا دموکراسی و قانون‌مداری را در اسرائیل حمایت کنیم. ما تلاش خواهیم نمود تا همزیستی بین اسرائیل و کشورهای همسایه‌اش را حمایت کنیم.» از اهداف مهم این بنیاد در اسرائیل برقراری روابط دانشگاهی و پژوهشی میان مراکز آموزش عالی اسرائیل و آلمان است. در وبسایت این بنیاد آمده است که هدف آنان از همه تلاش‌ها برقراری صلح و امنیت برای مردم اسرائیل است.(3)
سیاست بنیاد کنراد در ایجاد جامعه باز دموکراسی بر اساس سیاست هضم شدن مؤلفه‌های بومی و سنتی در ارزش‌های گلوبالیسم و جهانی شدن و محو خرده‌فرهنگ‌ها در فرهنگ جهانی و در نتیجه آماده شدن زمینه نفوذ سیاست و فرهنگ آمریکا بوده است. اگر به موضوع تحقیقات بیرگیت کراویتس در انتشار پژوهش‌ها و مقالات مرتبط با ابن‌تیمیه و ابن‌قیم جوزیه نگاهی بیافکنیم خواهیم دید که این نوع تلاش‌ها توسط بنیاد کنراد در حقیقت نوعی تلاش برای احیای تفکر نوسلفی است و این دیدگاه می‌تواند چاشنی مهمی برای انفجار جوامع اسلامی و ایجاد بحران‌های نامتناهی در کشورهای مخالف اسرائیل در منطقه باشد، زیرا تفکرات ابن‌تیمیه اساس بنیان فکری داعش در جهان کنونی بوده و به آتش کشیده‌شدن منطقه خاورمیانه به امنیت بیشتر رژیم صهیونیستی منجر می‌گردد.
بنابراین، نظریه پیدایش داعش توسط اسرائیل با این مستندات بیشتر تأیید می‌گردد. سلسله مقالات ابن‌تیمیه و ابن‌قیم جوزیه از حمایت بنیاد آلمان اسرائیل به نام German Israel Foundation به اختصار GIF به واسطه یکی از طرح‌های مورد حمایت آن بنیاد به نام «الگوهای جدلی عقلانی و ابزارهای خطابی در آثار کلامی و فقهی ابن قیم جوزیه» به سرتیمی نادینه وستفال Nadine Westphal در بنیاد GIF برخوردار بوده است. همچنان که مشاهده می‌شود الگوبرداری از آثار کلامی و فقهی ابن‌قیم جوزیه و ابن تیمیه از مهمترین فعالیت‌های بنیاد آلمان اسرائیل است و جای تعجب نیست که هیچ‌کدام از این طرح‌ها توسط خود بنیاد مذکور در سایت رسمی آن معرفی نشده‌اند و علت این امر محرمانه بودن این طرح‌ها برای راه‌اندازی جریان‌های افراط‌گرای دینی همچون داعش است./۸۷۶/د۱۰۳/س
نویسنده: دکتر علی‌اکبر ضیایی (*)
یادداشت‌ها:
*نویسنده و محقق دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، رایزن فرهنگی ایران در مالزی و کارشناس مسائل بین‌المللی است. او سال 1369 تحصیلات خود را در رشته معارف اسلامی در دانشگاه امام صادق آغاز کرد و سال 1388 دکترای رشته فرهنگ و تمدن اسلامی را از دانشگاه بین‌المللی اسلامی مالزی اخذ کرد.
1. https://www.academia.edu/406163/_ Studies_on_Sa%CA%BFd_b._Man%E1%B9%A3%C5%ABr_Ibn_Kamm%C5%ABna_d._683_1284_Beginnings_Achievements_and_Perspectives_
2. Jewish Theology in Our Time.
3. http://www.kas.de/israel/en/about/
منبع: ماهنامه عصراندیشه، سال دوم، شماره یازدهم، اردیبهشت 95.