تربیت اسلامی تنها مکتب تربیتی الهی

به گزارش خبرگزاری رسا، امروز روز امور تربیتی و تربیت اسلامی نامگذاری شده است و هفته امور تربیتی را پیش رو داریم. حجت الاسلام رضا مهکام که دکترای روان شناسی نیز دارد، در گفت وگویی که به همین مناسبت صورت گرفت، به پرسش ها درباره این حوزه پاسخ داد. 

دکتر مهکام در پاسخ به این پرسش که مهمترین وجهه تمایز تربیت اسلامی با دیگر مکاتب تربیتی که خصوصا در روان شناسی مورد توجه است، چیست؟ بیان کرد: طبیعتا آنچه به عنوان اصل تفاوت در روان شناسی تربیتی اسلامی با دیگر مکاتب تربیتی مطرح است، بحث در مبناست. اولین تفاوت را می توان بر اساس مبنای روش های تربیتی در روان شناسی و مکاتب تربیتی که هیچ کدام از آنها برگرفته از مکتبی الهی نیستند، مشاهده کرد. مکاتب روان شناسی ساخته دست بشر هستند که گاها مبناهای خوبی هم دارند ولی تربیتی که مبتنی بر اسلام است، مبانی اش برگرفته از متن دین و گزاره های دینی، قرآن و روایات هست و اصولی که برخاسته از مباحث دینی باشد هم یک نگاه ویژه به انسان دارد و هم محدودیت هایی دارد. در واقع اصول انسان شناختی و نگاه به انسان در تربیت دینی متفاوت خواهد بود.

تفاوت تربیت اسلامی و دیگر مکاتب تربیتی در مبناست

وی درباره دیگر تفاوت های تربیت اسلامی و دیگر مکاتب تربیتی گفت: تفاوت بعدی در مسائل روش شناختی است. اینکه از نظر روشی ما از چه مسیرهایی می رویم تا تربیت را استخراج کنیم. در روان شناسی تربیتی عموما کارهایی که می شود صرفا بر اساس تجربه است. در واقع اصول از روی تجربه شناخته و تبیین می شود اما در تربیت اسلامی ما علاوه بر تجربه، از نقد، فلسفه، مسائل عقلی هم استفاده می کنیم. تفاوت سوم هم در تکنیک و فنون است که طبیعتا این فنون و شیوه ها را مبانی تبیین می کند یعنی مبانی چارچوب ها را تعریف می کند.

در آموزش و پرورش ما آموزش مقدم بر پرورش است

حجت الاسلام مهکام اضافه کرد: اصولا در امور تربیتی هر مبنایی که وجود داشته باشد، چارچوب را مشخص می کند. بنابراین تکنیک ها و فنون نیز بر آن اساس خواهد بود. در تربیت اسلامی این فنون برگرفته از آیات و روایات و زندگی پیامبر اسلام و ائمه و الگوهای رفتاری آنها استخراج می شود.

در روان شناسی تربیتی عموما کارهایی که می شود صرفا بر اساس تجربه است. در واقع اصول از روی تجربه شناخته و تبیین می شود اما در تربیت اسلامی ما علاوه بر تجربه، از نقد، فلسفه، مسائل عقلی هم استفاده می کنیم

مهکام با انتقاد از سیستم آموزش و پرورش در کشور ما اظهار کرد: انتقادی که از وضعیت آموزش و پرورش کشور وجود دارد این است که بیشتر متکی بر آموزش است تا پرورش. در دیگر کشورها مسائل پرورشی اگر بیشتر از آموزش نباشد، با آن مساوی است. در واقع مدرسه جایی است که تعدادی از مسائل مهم زندگی، آیین های آداب معاشرت در عرصه های مختلف را جزو دروس و متناسب با سن هر فرد به او آموزش می دهند. اما در کشور ما بیشتر دانشی چون ریاضی و فیزیک و شیمی و جغرافیا و تاریخ و... منتقل می شود و مهارتی آموزش داده نمی شود. این خلائی است که باید اصلاح شود.

مهارت های زندگی و تربیت اسلامی

وی در پاسخ به این پرسش که چگونه می توان تربیت اسلامی را به شکل مهارت های زندگی و متناسب با نیاز کودک و نوجوان امروز تبیین کرد و به شکل درس یا مهارت ورزی در اختیار او قرار داد که به صورت عملی در زندگی اش کاربرد داشته باشد، بیان کرد:  اگر مسئولان بیایند و طراحان آموزش و پرورش به فکر بیفتند که بخش مهارتی را به شکل جدی وارد آموزش و پرورش کنند تازه مسیر برای پرورشی کردن مدارس ما باز می شود. اگر مسیر باز شد، آنوقت ما باید تربیت مبتنی بر اسلام را در مدارس پیاده سازی کنیم و بپرسیم مهارت چگونه باید اسلامی باشد.

کارشناس مبانی اسلامی و تربیتی در ادامه گفت: آیات و احادیث به حد کافی محتوا دارند و باید روی آنها مطالعه شود تا بر اساس الگو، مطالبی استخراج شود و تبدیل به محتوای آموزشی شود. در این مسیر متولی اول، برنامه ریزان آموزش و پرورش هستند که مسیر را هموار کنند. متولی دوم کارشناسان این حوزه هستند. کسانی که علوم تربیتی و روان شناسی را بدانند و با عرصه دین نیز کاملا آشنا باشند. به طور مثال ما در حوزه علمیه بیش از ۵۰۰ نفر داریم که فوق لیسانس علوم تربیتی و روان شناسی هم دارند. اینها می توانند سنین رشد و تحول را از آیات استخراج کنند و به شکل برنامه های پرورشی ارائه دهند. الان هم محتواهای زیادی در پایان نامه ها نوشته شده است در همین زمینه اما این وظیفه متولیان آموزش و پرورش است که از این کارشناسان استفاده کنند. تا کنون چندین بار سند مفصلی درباره تربیت اسلامی طراحی شده اما اینکه کی اجرایی می شود مشخص نیست.

مربیان پرورشی ما مهارت افزایی نشده اند

مهکام همچنین در پاسخ به این پرسش که یک مربی پرورشی در نظام تربیتی اسلامی باید چه استانداردهایی داشته باشد، توضیح داد: ما در میان رشته های مختلف کسانی را داریم به اسم مددکار اجتماعی. آنها وظیفه اشان این است که در کنار مددجو قرار بگیرند و سعی کنند نیازهای عاطفی، هیجانی، مدیریتی و عملی آن فرد را تسهیل کنند. به نظر می رسد مربی پرورشی نیز باید چند تخصص داشته باشد. هم به مسائل دینی آگاهی داشته باشد و هم به امور تربیتی و روان شناسی و نوع ارتباط و اثر بخشی آن را بداند و همچنین از مسائل اجتماعی و محیطی نیز آگاهی داشته باشد. این فرد در طول تحصیل باید در کنار دانش آموز باشد تا به نیازهای عاطفی و مهارتی وی کمک کند و به او در سنین مختلف راهنمایی و خوراک فرهنگی و تربیتی بدهد.

انتقادی که از وضعیت آموزش و پرورش کشور وجود دارد این است که بیشتر متکی بر آموزش است تا پرورش. در دیگر کشورها مسائل پرورشی اگر بیشتر از آموزش نباشد، با آن مساوی است

وی اضافه کرد: معلمان پرورشی بسیار زحمت می کشند اما بسیاری از آنها چنین آموزش های جامعی ندیده اند و مهارت افزایی نشده برایشان و آنچه در چنته دارند را بر اساس خلاقیت و وجدان خود ارائه می دهند. اما ساز و کاری از قبل طراحی شده برای عملکردشان نیست. 

وی با اشاره به اینکه تربیت اسلامی می تواند یکی از راهکارهای جلوگیری از گسترش آسیب های اجتماعی مورد توجه قرار بگیرد، بیان کرد: اگر فرآیند تربیتی درست اعمال شود و به موقع و با استاندارد اعمال شود، اثر تربیتی می گذارد. اما صرفا این وظیفه آموزش و پرورش نیست بلکه باید خانواده ها نیز سالم سازی شوند. باید شبکه های تلویزیونی و آموزش و پرورش و خانواده در یک فرآیند هم افزا کنار هم قرار بگیرند. این باعث می شود عملا ما به سمت سالم سازی محیط و ارائه خوراک فرهنگی سالم حرکت کنیم. 

حجت الاسلام مهکام ادامه داد: شما به خروجی برخی مدارس قدیمی مانند مدرسه رفاه که در کنار آموزش رسمی، آموزش اسلامی هم می دادند نگاه کنید. تعداد قابل توجهی از مسئولان دولتی و جوان های ۵ سال اول بعد از انقلاب که توانستند بحران های آن دوره را مدیریت کنند از این مدارس بودند. پس اگر مدرسه با سیستم خاص تربیتی روی دانش آموزان کار کند، خروجی مدرسه می تواند استاندارد شده باشد. اگر این تربیت اسلامی باشد جلوی بسیاری از نابهنجاری های جامعه گرفته می شود./۹۶۹//۱۰۲/خ

منبع: مهر