نظریه "حجیت دلیل نقلی در اثبات گزاره های اخلاقی"

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، بیست و هشتمین کرسی علمی ترویجی پژوهشگاه فقه نظام با عنوان «حجیت دلیل نقلی در اثبات گزاره های اخلاقی» عصر امروز با ارائه حجت الاسلام محمد عالم زاده نوری عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در سالن جلسات مدرسه عالی کریمه اهل بیت(س) برگزار شد.

حجت الاسلام محمد عالم زاده نوری در این جلسه با اشاره به این که در بررسی ادله نقلی باید به دلیلیت، دلالت و نسبت میان ادله توجه کرد، گفت: موضوع امروز ما بررسی مسأله دلیلیت در ادله نقلی در زمینه اخلاق است؛ قرآن کریم یک مصداق دلیلیت است که قطعاً حجیت دارد و در هر زمینه ای که نظری داشته باشد آن نظر قطعی است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اضافه کرد: استماع کلام معصوم به صورت مشافهی و رو در رو، روایت متواتر و خبر واحدی که محفوف به قراین اطمینان بخش باشد از جمله ادله نقلی است که دلیلیت داشته و دارای حجیت هستند.

وی ادامه داد: اما آن دسته از خبرهای واحدی که محفوف به قراین اطمینان بخش نیستند، ناتوان از کشف واقع بوده و تا زمانی که متصف به قراین قطعی نشوند در گزاره های اخلاقی از حجیت ساقط اند.

حجت الاسلام عالم زاده نوری خاطرنشان کرد: آن چه با حدیث متواتر ثابت می شود این است که «امام معصوم(ع) این مطلب را فرموده است»؛ برای اثبات واقع یک مقدمه دیگر به عنوان کبرای استدلال باید به آن ضمیمه کرد به این صورت که «آن چه امام معصوم(ع) می فرماید عین واقع است، پس این مطلب عین واقع است»؛ دلیل نقلی کاشف از نظر گوینده است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به اصل عدم اعتبار ظن ابراز کرد: دلیل ظنی کشف از واقع نمی کند و نهایتاً اگر قرار باشد به آن توجه کنیم می تواند احتمال وجود مسأله ای را در ذهن تقویت کند.

وی با بیان این که حال سؤال این است که «آیا با دلیل ظنی اجازه اسناد به دین را داریم؟» عنوان کرد: اصل اولیه می گوید ما نمی توانیم این کار را انجام دهیم، مگر این که دلیل روشن و قاطعی داشته باشیم که برخی ظنون خاص را معتبر بشناسد، سپس بخاطر این دلیل ظن را به دین نسبت دهیم.

حجت الاسلام عالم زاده نوری بیان کرد: حال این سؤال مطرح است که آیا دلیل ظنی در حوزه اخلاق تحت اصل کلی عدم اعتبار ظنون باقی است یا از آن استثنا شده و نزد شارع معتبر است؟ این سؤال در مباحث عقاید، ححقایق تاریخی، فضائل اهل بیت(ع) و مورادی از این دست نیز مطرح است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به تشریح تفاوت میان فقه و اخلاق پرداخت و مطرح کرد: ما در فقه به دنبال واقع هستیم و واقع در فقه نیز حکم خداوند محسوب می شود و ممکن است حکم خداوند با واقع در فقه فرق داشته باشد، اما در اخلاق ما بده دنبال واقع تشریعی نیستیم، بلکه در پی واقع تکوینی می گردیم؛ واقع تکوینی را از منظر دین و آن گونه که خداوند گزارش می دهد بررسی می کنیم و گزارش خداوند با واقع همواره سازگاری دارد و با آن هماهنگ است.

وی ادامه داد: ما در فقه هرکجا دسترسی به متن واقع نداشته باشیم خداوند ما را مأمور کرده است تا به ظن عمل کنیم و همین برای التزام عملی کافی است، اما در اخلاق نمی توان دلیل ظنی را به منزله دلیل قطعی و غیر واقع را واقع قرار داد، زیرا در اخلاق بحث بر روی پیدا کردن واقع متمرکز است و نمی توان غیر اخلاق را اخلاق نامید.

حجت الاسلام عالم زاده نوری تأکید کرد: حال ممکن است این سؤال ایجاد شود که با این اوصاف نمی توان تعداد زیادی از روایات را قبول کرد که ما در پاسخ می گوییم نباید این گونه گمان شود، زیرا شواهد و قرائن قطعی و اطمینان بخشی وجود دارند که خبرهای واحد را با آن دلایل می توان موثوق الصدور دانست.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: با توجه به این که اهل بیت(ع) به جریان حدیث شیعه نظارت داشته و جاعلان حدیث را معرفی می کردند، همچنین اهتمامی که اصحاب و شیعیان برای گرفتن تأیید احادیث از معصومین(ع) داشتند و افزون بر این ها علما و بزرگان روایات را طی چندین سال پالایش کرده اند می توان یک حجیت نسبی به همه روایات داد، اما وابسته به آن است که ما بتوانیم این روایات را به وسیله سایر شواهد ارتقا ببخشیم.

وی برخی از شواهد و قرائن را این گونه توصیف کرد: وجود روایت در تعدادی از اصول مشهور اربع مئه، وجود حدیث در جوامع اربعه، شهرت عملی، اجماع، قرب اسناد، اتقان متن، فصاحت و بلاغت و مطابقت با قرآن کریم از جمله شواهدی هستند که خبر واحد را اطمینان بخش می کنند.

گفتنی است، در ادامه این جلسه حجج اسلام عمار پهلوان زاده پژوهشگر پژوهشگاه فقه نظام و حسن بوسلیکی مدیرگروه تربیت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به نقد مباحث ارائه شده پرداختند.

همچنین حجت الاسلام عالم زاده نیز در پایان به نقدهای وارد شده پاسخ دادند و با ناقدان به بحث و گفت وگو نشستند./841/پ۲۰۲/ج