جایزه با طعم "قمار"
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، این روزها و به خصوص به بهانه جام جهانی بازار پیش بینی و شانس و جایزه داغِ داغ بوده است و ظاهرا بازار جایزه و قرعه کشی ها همچنان ادامه خواهد داشت.
تشویق مردم به پیش بینی پیامکی بازی های جام جهانی، شرکت در قرعه کشی و برنده شدن جایزه از کارهایی است که این روزها از صدا و سیما به وفور شاهد آن هستیم، به خصوص در برنامه ویژه جام جهانی که از شبکه سه پخش می‌شود.
در این جا دو نکته حائز اهمیت است که یکی جایزه این قرعه کشی است و دیگری ترویج شانس گرایی و ایجاد امید واهی.
جایزه با طعم قمار
نکته اول این است که معمولا برای پیش بینی و شرکت در قرعه کشی باید به صورت پیامکی در آن شرکت کرد؛ در اینجا اگر غیر از هزینه پیامک، هزینه دیگری بابت قرعه‌کشی از شرکت کنندگان دریافت شود، قمار آشکار اتفاق می‌افتد. اگر چنین باشد طبیعتا جایزه‌ای هم که بواسطه قرعه کشی نصیب افرادی می‌شود، آن هم مصداق مال حرام است.
در استفتایی از رهبر معظم انقلاب که قابل تطبیق با این موضوع است چنین آمده است:
س: به دلیل علاقه به ورزش به خصوص فوتبال در پیش بینی بازی‌های ایرانی و خارجی شرکت می‌کنم و از بابت شرکت کردن در این مسابقه مقداری پول می‌پردازم و اگر تمام پش بینی‌های این بازی‌ها را درست انجام داده باشم در لیست برنده‌ها قرار می‌گیرم. می‌خواستم بدانم که اگر یک روز برنده شدم و در لیست گیرندگان جایزه قرار گرفتم آیا پولی را که به دست می آورم می‌توانم خرج کنم یا نه؟
ج) عمل مزبور جایز نیست و نمی‌توان در جایزه تصرف نمود.
شانس گرایی در تبلیغات
نکته دیگر که اصولا می‌توان آن را آفتی برای تبلیغات رسانه‌ای دانست بحث ترویج شانس گرایی است. مثلا شاهد هستیم که تا چه اندازه و چقدر افراطی درباره اپلیکیشن «آپ» و «هف هشتاد» تبلیغ می‌شود و با جوایز آن چنانی مردم را تشویق به استفاده از این اپپلیکیشن‌ها می‌کنند. قبلا تبلیغات جوایز بانک خیلی در رسانه پررنگ بود و الان تبلیغات این اپلیکیشن‌ها.
اینکه استفاده از «آپ و هف هشتاد» و مواردی از این دست کار را برای مردم سهل کرده و می‌توان خیلی از امور بانکی را به راحتی انجام داد نکته مثبتی است و بحثی در این باره نیست. سخن از افراط در تبلیغ این موارد است که خیلی اوقات مخاطب تلویزیون را کلافه می‌کند، به قول معروف رو اعصاب است. برخی مجریان تلویزیون آن قدر تبلیغ آپ و هفت هشتاد می‌کنند که انسان وقتی آن‌ها را می‌بیند به یاد آپ و هف هشتاد می‌افتد!
حالا اینکه چه سودهای کلانی پشت این تراکنش‌ها هست که اینقدر تبلیغ می‌شود و جایزه‌های کذایی هم می‌دهند معلوم نیست؛ چون تقریبا این تراکنش‌ها هزینه‌ای برای مردم ندارد و اینکه منبع مالی اینها کجاست خدا می‌داند؛ ولی به هر حال کار را راحت کرده است و این جای انکار ندارد.
نکته مهم‌تر بحث شانس گرایی است. مثلا می‌گویند که اگر تراکنش انجام دهید 50 شانس می‌گیرید. ظاهر این مسئله نمایانگر تبلیغ کاذب است؛ چرا که وقتی شخصی 50 شانس بگیرد نفر بعدی هم 50 شانس می‌گیرد و همینطور نفرات دیگر؛ یعنی اگر با احتمالات هم در نظر بگیریم عملا 50 شانس با یک شانس فرقی نخواهد داشت؛ چون همه استفاده کنندگان از اپلیکیشن به همان نسبت احتمال برنده شدنشان هست. هر چند که این 50 شانس در برخی زمان‌ها داده می‌شود و همیشگی نیست؛ ولی بالاخره کسانی که در همان زمان تراکنشی انجام می‌دهند عملا شانس یکسانی دریافت می‌کنند. شاید اگر به جای شانس از امتیاز استفاده شود بهتر باشد و بار منفی کمتری داشته باشد.
از طرفی اگر با احتمالات ریاضی شانس هر کسی بخواهد سنجیده شود در خوش بینانه ترین وضع شاید بتوان گفت که احتمال برنده شدن هر نفر حداکثر یک درصد است که اگر دقیق حساب کنیم کمتر از این هم خواهد شد. حالا برای اینکه رند شود می‌گوییم یک درصد. خلاصه اینکه این نوع ترغیب کردن ریشه در همان فرهنگ شانس گرایی دارد و وسوسه انگیز است.
جایگاه واقعی شانس
حالا باید دید که واقعا جایگاه شانس کجاست و اصولا چقدر اعتبار دارد؟ اگر شانس را صرفا به معنای یک اتفاق بی پشتوانه و کاملا تصادفی ببینیم قطعا مردود است و در تناقض آشکار با مقدرات الهی و رابطه علیتی است که در نظام هستی پابرجا هست. اصولا تفکر این چنینی از شانس ضعف اعتقادات توحیدی صاحب این عقیده را نشان می‌دهد.
اگر کسی شغل خوب و پر برکتی دارد، اگر کسی فرزند صالح دارد و ...، بخاطر خوش شانسی نیست؛ اگر مثلاً در یک حادثه رانندگی کسی فوت می‌کند، دیگری به شدت مجروح می‌شود و دیگری جراحت سطحی می‌بیند، از روی شانس بد و خوب نیست، تمامش دلیل و حکمت دارد. این گونه نیست که صرفاً از روی اتفاق، ماشینی دچار سانحه شده و عده‌ای کشته و زخمی شده‌اند، حتماً بی دلیل نبوده؛ چرا که رابطه علیت در نظام هستی پابرجاست و هیچ حادثه‌ای بی حکمت نیست؛ مثلا در روایت داریم که هیچ پرنده‌ای شکار جانوران وحشی نمی‌شود، مگر به خاطر اینکه از ذکر خدا غافل شده است؛ یعنی شکار شدن پرنده نیز حساب و کتاب دارد و شانسی نیست چه برسد به امور زندگانی بشر که در معرض امتحانات الهی است. خلاصه اتفاقاتی که می‌افتد صرفا اتفاق و حادثه نیست؛ بلکه عملکرد خود ما تأثیر بسزا دارد، امتحان الهی و عوامل دیگری است که می‌تواند در این امور اثرگذار باشد و علت محسوب شود.
حضرت آیت الله جوادی آملی در این باره می‌گوید: مؤمن موحّد خود را در پناه ذات اقدس عليم، قادر، بصير و خبير می‌بيند و قلبش با ياد او آرامش میيابد؛ امّا كافر نمیداند كارش را به چه کسی واگذارد، از اینرو به شانس، بخت، اقبال و مانند آن روی میآورد و همواره در اضطراب به سر میبرد.
كافران چون به مبدأ آفرینش اعتقاد ندارند، نقش قضا و قدر را در كارها ناديده میانگارند و با تكيه به انديشه بشری به تدبير امور خويش میپردازند و آنگاه كه ناتوان میشوند، به شانس و بخت و تصادف رو میآورند و خلأ ناشی از بیاعتقادی به مبدأ را با خرافات و موهومات پر میكنند.
مكتب وحی، اعتقاد به شانس و تصادف را نكوهش كرده و نيز راه حق و باطل را نمايانده است. انسان نيز در انتخاب هر يك آزاد است و برپايه گزينشش از خدا جزا میگيرد. (تسنیم/ج16/ص123)
این روایت معروف است که «أبی الله أن يجریَ الأشياء إلا بأسبابها فجعل لكلّ شيء سبباً» خدای سبحان برای هر چيزی سببی قرار داده و سنّتش بر اين است كه اشيا و افعال را بر اساس اسباب خود و بر محور نظم و قانون علّت و معلول صورت دهد. از این رو اگر شانس را به معنای اتفاق محض و یک حالت بدون حساب و کتاب در نظر بگیریم با آموزه‌های دینی که تردیدی در حقانیت آن نیست در تناقض آشکار است./999/ی۷۰۲/س
بابک شکورزاده، پژوهشگر حوزوی