رسالت پژوهشگاه، اسلامی‌سازی علوم انسانی است

به گزارش خبرگزاری رسا، ضرورت بازگشت به منابع اصیل اسلامی و بازشناسی فرهنگ دینی متناسب با شرایط و نیازمندی های زمان، سبب شد تا در سال ۱۳۶۲ نخستین مرکز پژوهشی دفتر با عنوان مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی شکل بگیرد. به دنبال اصلاح ساختاری دفتر تبلیغات اسلامی در دهه ۸۰، مقرر شد تمامی مراکز پژوهشی در قالب یک پژوهشگاه سازماندهی شوند و با اهتمام به تعمیق و توسعه دانش و معرفت اسلامی و تبیین و گسترش باور، بینش و ارزش های اسلامی و انقلابی و به منظور افق گشایی علمی، نو اندیشی دینی با رویکردی روشمند و نظام یافته به حوزه معرفت دینی فعالیت جدید خود را آغاز نمود. به منظور بررسی فعالیت های شاخص اخیر و چشم انداز فعالیت‌های این پژوهشگاه و همچنین تعامل با قطب های فکری فرهنگی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با حجت الاسلام والمسلمین نجف لک‌زایی «رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی» به گفت وگو پرداخته ایم که در ادامه از پیش‌رو می گذرانیم:

* مهم ترین فعالیت های شاخص پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی را تشریح بفرمایید.

این پژوهشگاه در سال گذشته، ۳۳۲ پروژه غیر قطبی و ۳۸۴ پروژه قطبی داشت و مجموعاً ۷۱۶ پروژه در پژوهشگاه فعال بوده است که این تعداد پروژه حجم عظیمی می شود و با توجه به تعداد اعضای هیئت علمی و محققانی که در پژوهشگاه وجود دارند، به ازای هر نفر، حدود ۶ پروژه می شود که البته تمام این پروژه ها را اعضای هیئت علمی و پژوهشگران داخل پژوهشگاه بر عهده ندارند، بلکه بخشی از اینها به شکل برون سپاری در حال انجام است و حجم پروژه هایی که وجود دارد، حدود ۶ برابر این پژوهشگران است.

در خصوص این که چه مقدار از این فعالیت ها به فعلیت رسیده است، باید گفت که در سال ۹۶، خروجی های پژوهشگاه در بخش کتاب، ۸۸ مورد بوده که منتشر و به بازار عرضه شده است که با توجه به این که حدود ۱۰۰ هیئت علمی داریم و از این میان حدود ۱۰ نفر خارج از پژوهشگاه مشغول هستند، می توان گفت که به ازای هر هیئت علمی، یک کتاب در سال ۹۶ منتشر شده که آمار خوبی است.

در بخش مقالات ۳۵۱ مقاله منتشر و نهایی شده در سال ۹۶ داشتیم که از این میان، ۱۵۸ مقاله علمی ـ پژوهشی، ۲۶ مقاله علمی ـ ترویجی، ۲۹ مقاله علمی ـ تخصصی، ۱۷۱ مقاله دائره المعارفی، ۱۲ مقاله در مجموعه مقالات، ۳۵ مقاله در همایش ها پذیرفته شده است و به لحاظ حجم کاری که انجام شده، فوق العاده ممتاز است و اگر مقالات منتشر شده پژوهشگاه در سال ۹۶ را به لحاظ نسبت سنجی با تعداد اعضای هیئت علمی و پژوهشگران بسنجیم، تقریبا ۵/۲ برابر می شود.

در سال ۹۶ پنج همایش معتبر(دارای رتبه پایگاه استنادی علوم جهان اسلام) برگزار کردیم. بخشی دیگری که پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در سطح ملی برجسته و ممتاز است، بخش کرسی ها و نشست های علمی می باشد؛ به صورت کلی و کلان در سال گذشته، ۱۸۰ نشست و کرسی علمی برگزار کردیم و به طور میانگین هر دو روز یک نشست و کرسی برگزار شده است.

از این تعداد، ۹۱ مورد علمی ـ ترویجی بود(که گواهی رسمی از هیئت حمایت از کرسی های شورای عالی انقلاب فرهنگی دریافت کردند)، ۴۰ مورد نشست های علمی ذیل پروژه ها بوده که معمولاً به شکل محدود و غیر تبلیغاتی برگزار می شود، ۴۵ مورد نشست مستقل بوده است(کرسی نبوده و گواهی رسمی برای آنها صادر نمی شود) و کرسی های نظریه پردازی پژوهشگاه ۴ مورد بوده که در سال ۹۶ آغاز شده و هنوز تمام نشده است چرا که ابتدا پیش اجلاسیه های این کرسی ها برگزار می شود و سپس به اجلاسیه و جلسه جمع بندی می رسد و با یک جلسه تمام نمی شود. این کرسی ها در سال ۹۷ پیشرفت قابل توجهی خواهد داشت.

بخش دیگر فعالیت های پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، مربوط به تفاهم نامه ها می شود که در سال گذشته، ۲۳ تفاهم نامه با سایر مراکز امضا کردیم که در بخش های مختلف کارها حالت هم افزایی پیدا کند و بتوانیم با کنار هم گذاشتن امکانات خودمان، فعالیت بهتری را انجام دهیم که نوع این تفاهم نامه ها، بخش همایش ها است؛ علی رغم این که در سال گذشته ۵ همایش برگزار کردیم اما ۴ مورد این همایش ها بدون بودجه دفتر بوده و در یک مورد از بودجه استفاده کردیم و تلاشمان این است که در بخش همایش ها، عمده بودجه ها از مراکز همکار تهیه شود و اعضای هیئت علمی پژوهشگاه بخش علمی همایش را کمک کنند.

در پژوهشگاه یک مجموعه با نشاط و سرزنده علمی را داریم که مرتب در حال فعالیت است و هر روز یک خروجی می توانیم برای آن در قالب کتاب، مجلات، کرسی ها، نشست های علمی، همایش ها و… ذکر کنیم.

حدود ۱۰ مجله فعال در پژوهشگاه داریم و اتفاق مهمی که در بخش مجلات در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افتاد، این است که مجله حوزه که از قدیمی ترین مجلات دفتر تبلیغات اسلامی است، با رویکرد و شمایل جدیدی دوره جدید خود را شروع کرد و دیگر مجلات پژوهشگاه(فقه، آینه پژوهش، نقد و نظر، اسلام و مطالعات اجتماعی و…) تماماً به روز منتشر شدند و سال گذشته سال خوبی بود و غیر از این که به صورت کاغذی انتشار یافتند، به شکل دیجیتالی نیز منتشر شدند و در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام نمایه می شوند.

در حوزه فضای مجازی در سال گذشته سه فعالیت برجسته داشتیم که این ها شایسته توجه ویژه هستند، یکی ارتقای کتابخوان همراه پژوهان بود که فعالیت های این اپلیکیشن علاوه بر زبان فارسی، به زبان های عربی، انگلیسی و ترکی هم گسترش یافت و با توجه به نسخه های جدیدی که ارائه شد، اکنون در فضای بین المللی نیز مشترکینی را دارد که از آن بهره مند می شوند و با برخی از مؤسسات خارج از ایران تفاهم نامه هایی امضا شد تا این که آنها هم آثار خود را در این اپلیکیشن ارائه کنند و در سال ۹۷ این کتابخوان گسترده تر خواهد شد و تقریباً تمام آثاری که به شکل کاغذی در سال ۹۶ در پژوهشگاه منتشر شده، به شکل دیجیتالی هم در کتابخوان همراه پژوهان انتشار یافته است؛ همینطور نسخه ویندوزی این اپلیکیشن در سال ۹۶ ارتقا یافت و برای پژوهشگران قابل استفاده شد و در سال ۹۷ نسخه iOS در حال آماده سازی است که امیدواریم تا پایان سال هم این نسخه و هم زبان های جدیدی(به زبان های اردو، مالایو) که برای این اپلیکیشن در نظر گرفته شده، به بهره برداری برسد.

آمادگی داریم که آثار گذشته، امروز و آینده بخش های مختلف دفتر تبلیغات اسلامی را به صورت رایگان و فروشی در قالب دیجیتالی منتشر کنیم، البته در حال حاضر عمده بخش های دفتر آثارشان را در این کتابخوان ارائه می کنند اما اگر اثری مورد غفلت قرار گرفته باشد، قابل ارائه است. همچنین در حال حاضر بیش از ۴۰ مؤسسه و مرکز دینی از جمله جامعه المصطفی العالمیه، مجمع جهانی اهل بیت(ع)، دانشگاه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، مؤسسه کوثر ترکیه و… آثار خودشان را از طریق کتابخوان همراه پژوهان در اختیار مصرف کنندگان قرار می دهند.

کار دومی که در فضای مجازی انجام شد و کار بسیار مهمی است، بهره برداری از فاز اول پرتال قرآن کریم بود و از طریق این درگاه با مراجعات فراوانی از سوی قرآن پژوهان رو به رو هستیم که می توانند مباحث قرآنی را به شکل تخصصی دنبال کنند.

فعالیت سومی که از طریق فضای مجازی ارتقا پیدا کرد و به روز رسانی شد و در شکل و شمایل جدیدی در اختیار مصرف کنندگان قرار گرفت، پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی بود که در این پایگاه، اصطلاح نامه ۱۰ رشته از رشته های علوم اسلامی ارائه شده و شبکه اصطلاح نامه و نمودارهای هوشمندی که سیستم طراحی می کند و در اختیار پژوهشگران قرار می دهد، در این پایگاه قابل دریافت است. در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تاکنون حدود ۴۶۰ هزار اصطلاح تولید و ساماندهی شده که بیش از ۳۰۰ هزار اصطلاح آن به شکل شبکه ای و نظام مند از طریق این پایگاه در اختیار متخصصان رشته های علوم انسانی از سراسر دنیا قرار دارد.

یکی از کارهایی که در رابطه با این پایگاه انجام شد، این بود که به کتابخوان همراه پژوهان متصل شده است و شخصی که با مراجعه به کتابخوان همراه پژوهان مقاله یا کتاب و یا هر متنی را مطالعه می کند، اگر با اصطلاحی مواجه شد، می تواند به شکل آنلاین به پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی متصل شود و آن اصطلاح را در متون اسلامی ردیابی کند و متن را مشاهده کرده و توضیحاتی را در رابطه با آن اصطلاح ببیند.

یکی از کارهایی که در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی انجام می دهیم و جزء ویژگی های پژوهشگاه می باشد، این است که از همه نیروهایمان برنامه سال می خواهیم، یعنی حتی یک کاردان و متصدی دفتر پژوهشگاه باید برنامه سال بدهد، این برنامه ها در پژوهشکده ها، ادارات و مراکز تجمیع می شود و برنامه پژوهشکده و اداره تدوین می شود، سپس در سطح کلان، طرح و برنامه پژوهشگاه اینها را تجمیع می کند و برنامه سال پژوهشگاه تدوین خواهد شد و این غیر از برنامه سالانه ای است که با مرکز برنامه ریزی و نظارت راهبردی دفتر تبلیغات اسلامی می بندیم چرا که برنامه ای که با این مرکز بسته می شود، برنامه ای است که آنها بابتش بودجه را اختصاص می دهند.

از سال ۹۴ این طرح را اجرا کردیم و گفتیم برای این که بتوانیم برای تحقق اهداف پژوهشگاه برنامه ریزی مناسبی داشته باشیم و هم این که موقع پرکردن فرم های ارزشیابی کارکنان یک مستندی داشته باشیم و بر اساس برنامه ای باشد، برنامه از خود فرد و با امضای مدیر او دریافت شد و ارزشیابی فرد بدون اختلاف نظر اتفاق می افتد. غیر از گزارش سالیانه، برنامه سالیانه داریم و این برنامه پایه ای برای ارزیابی ادارات، پژوهشکده ها و مراکز پژوهشگاه در هفته پژوهش می شود.

ما به حیث معاونت پژوهشی دفتر، با توجه به توصیه های رییس محترم دفتر تبلیغات اسلامی یک کاری کردیم که کل پژوهش در دفتر دیده شود و ساماندهی، نظارت و ارزشیابی شود و برنامه ای به صورت ثابت برای هفته پژوهش طراحی شد و در سه سالی که برگزار شده، رو به پیشرفت بوده است و امسال نیز برگزار خواهد شد و در هفته پژوهش، تمامی بخش های پژوهشی دفتر را ارزیابی می کنیم و از افراد ممتاز تجلیل به عمل خواهد آمد.

در سال ۱۳۹۶ در همایش «کتاب سال حوزه» به لحاظ عدد، هفت مورد از آثار پژوهشگاه جزو آثاری بود که برگزیده یا شایسته تقدیر و تحسین شناخته شد و هم نشر پژوهشگاه ممتاز شناخته شد و تنها مجموعه پژوهشی در داخل کشور که در همایش کتاب سال حوزه رتبه کسب کرد، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بود و مجموعه دیگر، عتبه عباسیه از کشور عراق بود که رتبه کسب کرد.

همچنین به لحاظ سوابق و در طی سال های گذشته تاکنون ۶ اثر پژوهشگاه در جشنواره بین‌المللی فارابی و ۱۵ اثر در همایش کتاب سال جمهوری اسلامی برگزیده شدند و بیش از  200 اثر این مرکز پژوهشی در جشنواره‌های مختلف از جمله کتاب سال حوزه، کنگره دین‌پژوهان کشور، کتاب فصل جمهوری اسلامی، کتاب سال دانشجویی و…. برگزیده شده است.

* چشم انداز فعالیت های پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برای آینده چیست؟

یکی از کارهایی که در سال های اخیر و در سال ۹۷ انجام داده ایم، این است که اولویت هایی را مشخص کرده و به پژوهشکده ها و دیگر بخش های پژوهشگاه گفته می شود که مد نظر داشته باشند؛ یکی از کارهایی که پیرو آنچه که در دفتر اتفاق افتاده و ما هم خود را نسبت به آن موظف دیدیم و می بینیم، این بود که دوستان به فعالیت های قطبی اولویت دهند و با توجه به فعالیت های قطبی که در پژوهشگاه داریم، مشابه سال ۹۶ در سال ۹۷ به نتیجه رساندن فعالیت های قطبی اولویت داشته باشد.

کار دیگری که در دستور قرار دادیم، این بود که برنامه ریزی کنیم تا از پروژه هایی که انجام می شود، بتوانیم خروجی های مختلفی بگیریم. البته این کار در سال ۹۶ هم مد نظر بود؛ به این منظور که اگر کاری را اعضای هیئت علمی پژوهشگاه انجام می دهند و در قالب کتاب ۲۰۰ صفحه ای منتشر می شود، از ابتدای برنامه ریزی آن، غیر از این کتاب چه خروجی های دیگری را می توانیم از این اثر داشته باشیم مثلا می توانیم از این کتاب دو سه مقاله استخراج و در مجلات منتشر کنیم و یا این که از این کتاب، ۵۰ صفحه مطلب استخراج کنیم که برای مبلغان مناسب باشد و آن را هم انجام دهیم و یا این که از اثر تولید شده توسط عضو هیئت علمی پژوهشگاه یکی دو کارگاه یا کارگاه هایی برای مخاطبان خاصی برگزار کنیم و کارگاه ها را پیگیری کنیم و توسط عوامل ذیربط برگزار شود یا ممکن است که در قالب یک کرسی قابل ارائه باشد که این کار را هم انجام دهیم؛ اصطلاحاً می گوییم که یک بسته خروجی به جای یک خروجی تعریف کنیم، اگر تنها به صورت کتاب منتشر شود، ممکن است که تیراژ ۵۰۰ یا ۱۰۰۰ نسخه باشد و یا گاهی اوقات به چاپ های بعدی هم برسد مجموعا ۵۰۰۰ نسخه شود که بُرد این کار خیلی محدود است اما اگر این کتاب در قالب یک بسته خروجی تعریف شود، می توان ضریب نفوذ و تأثیر آن را گسترش دهیم و امیدوار باشیم از تولیداتی که داریم، استفاده و بهره بیشتری برده شود.

از وقتی که فعالیت های قطبی در دفتر رونق گرفته، اهمیت این کار بیشتر هم شده است چرا که پروژه ها ناظر به یک مسأله انجام می شود؛ البته در گذشته هم ناظر به حل مسأله بود اما شکل سامان یافته تر و آگاهانه تری انجام می شود و تمام دفتر در این فضا کار خود را انجام می دهد. وقتی که در قالب بسته خروجی تعریف می کنیم، توفیق ما در حل مسأله بیشتر می شود.

پیش بینی می شود که در سال جاری، ۱۵۹ پروژه جدید قطبی و ۲۵ پروژه غیرقطبی در پژوهشگاه شروع شود؛ همچنین تا پایان امسال ۱۳۱ کتاب روانه بازار نشر شود. تلاش می شود که در سال ۹۷، ۱۵۱ مقاله علمی ـ پژوهشی، ۴۱ مقاله علمی ـ ترویجی، ۶ مقاله علمی ـ مروری، ۳۳ مقاله علمی ـ تخصصی، ۶۳ مقاله دائره المعارفی، ۴۰ مقاله در مجموعه مقالات، ۵۹ مقاله در همایش ها، ۷۶ چکیده مقاله در همایش، ۶ مقاله ISI و ۱۲۸ مقاله ISC ارائه شود.

علاوه بر موارد فوق الذکر، پیش بینی می شود که امسال ۱۰۷ نشست علمی ذیل پروژه ها، ۳۸ کارگاه علمی ـ پژوهشی، ۳۲ نشست نقد کتاب، ۱۸ همایش، ۶۵ کرسی ترویجی(عرضه و نقد ایده علمی و مناظره)، ۳۴ کرسی تخصصی(نوآوری، نظریه پردازی و نقد)، ۶۰ نشست علمی، ۳۳۵ جلسه شورای علمی گروه، ۱۶۳ جلسه شورای پژوهشی توسط پژوهشکده ها و مراکز و ۱۷۲ جلسه هیئت رئیسه توسط پژوهشکده ها و مراکز برگزار شود. همچنین تا پایان سال جاری ۳۵ تفاهم نامه انعقاد خواهد شد.

* تعامل پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با قطب های فکری و فرهنگی چگونه است؟ بحث «مسأله محوری» در این پژوهشگاه چگونه دنبال می شود؟

رسالت پژوهشگاه طبق آنچه که در اساسنامه آن آمده، در دو محور توانمندسازی علوم اسلامی و اسلامی سازی علوم انسانی تعریف شده است؛ به تعبیر دیگر می توان گفت که این ها یک هدف است که در دو عبارت بیان می شود و آن «اسلامی سازی علوم انسانی از طریق توانمندسازی علوم اسلامی» است. مثلا اگر مطالعات سیاسی اسلامی را به شکل روشمند، منظم، منطقی و جامع ارائه کنیم، به صورت طبیعی در علوم سیاسی تأثیر می گذارد و به سمت اسلامی شدن حرکت می کند اما اگر مطالعات سیاسی اسلامی را انجام ندهیم یا ضعیف و در حاشیه باشد و فقط گفته شود که باید اسلامی باشد، چنین اتفاقی نمی افتد.

با توجه به این رسالت پژوهشگاه و هم ضلع فرهنگی که پژوهشگاه از ابتدا داشت، یعنی نام پژوهشگاه را پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گذاشتند و دو بخش علوم اسلامی و فرهنگ اسلامی را پوشش می داد. بخش علوم اسلامی که اسلامی سازی علوم انسانی از طریق توانمندسازی علوم اسلامی است اما بخش فرهنگ اسلامی را می خواهیم از طریق درگیر شدن با مسائل جامعه و کمک به حل این مسائل تحقق ببخشیم. کاری که قطب های فکری فرهنگی دفتر تبلیغات اسلامی انجام می دهد، همین دو بخش را دارد؛ بر این اساس بیشترین، عمیق ترین و گسترده ترین ارتباط را در مجموعه دفتر با مسائلی که در قطب ها مطرح شد، از سوی پژوهشگاه صورت گرفت؛ یعنی از همان آغازی که بحث قطب ها مطرح شد، پژوهشگاه موفق شد که این ارتباط را برقرار کند و تجلی آن در تعداد فعالیت های قطبی است که در پژوهشگاه انجام می شود که به لحاظ آماری، پروژه های قطبی پژوهشگاه از پروژه های غیر قطبی آن بیشتر است.

تمامی گروه ها، پژوهشکده ها و مراکز پژوهشگاه با قطب ها مرتبط شدند و هر کدام با میزهایی که متناسب با مسائل آن ها است، ارتباط دارند و جهش خوبی در فعالیت ها داشته ایم و سعی و اهتمام ما این است که گسترش پیدا کند. باید وقت بگذاریم که این فعالیت ها به نتیجه برسد و مورد بهره برداری قرار بگیرد. از پروژه های قطبی که داشتیم، تاکنون ۳۱ پروژه به اتمام رسیده و پرونده آن بسته شده است اما گمان می کنم امسال سال خوبی را به لحاظ پروژه هایی که به اتمام می رسد، خواهیم داشت. پیش بینی ما این است که در سال ۱۳۹۷ یک جهشی در به بهره برداری رساندن پروژه های قطبی خواهیم داشت.

* در پایان اگر نکته ای باقی مانده بفرمایید.

در دفتر تبلیغات اسلامی از جمله در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی این روحیه وجود داشته که دفتر یک سازمانی است که کارهای زیادی انجام می دهد اما یا گزارش نمی دهد یا کم می دهد لذا در این بخش ها ضعیف هستیم و کارهایی را که انجام داده ایم و افتخاراتی را که کسب کرده ایم، موقع ارائه در ذهنمان نیست تا گزارش دهیم. ان شاءالله تلاش های شما سبب شود که تا حدودی این فعالیت ها مطرح شود و امیدواریم در دفتر کمک شود تا روابط عمومی تقویت و دوستان بتوانند با امکانات حداقلی فعالیت های بسیار زیاد دفتر را مطرح کنند./۹۶۹/د۱۰۲/ب۱

منبع: مهر