"درس خارج" یا کارگاه آشنایی با علوم انسانی مدرن

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، اخیرا کلاس‌های متعدد و مختلفی در حوزه و خارج از حوزه، به صورت شخصی و یا سازماندهی شده، در سطوح مختلف علمی توسط مدرسان جوان حوزه و برخی روحانیون دارای تحصیلات جدید برگزار می‌شود و از عنوان درس خارج هم برای آن‌ها استفاده می‌شود. وجه مشترک همه این دروس اضافه کردن «فقه» به یک موضوع جدید و مدرن است. «فقه سیاست»، «فقه رسانه»، «فقه اجتماعی»، «فقه خانواده»، «فقه شبکه‌های مجازی»، «فقه سیاست خارجی» «فقه فناوری»، «فقه تمدن»، «فقه جنسیت»، «فقه نظام»، «فقه الطب» و غیره.

موسسات نوپایی که بعضا ً از خارج حوزه آمده و در قم دفتر تأسیس کرده اند با فعالیت‌های گسترده رسانه ای، سعی در برگزاری این دروس و معرفی آن‌ها در شبکه‌های مجازی دارند. حتی برای برخی افراد نوپا و ناشناخته از عنوان «آیت الله» هم استفاده می‌کنند.

برخی از دانشگاه‌های ناظر به علوم اسلامی همچون دانشگاه امام صادق(ع) و دانشگاه باقرالعلوم(ع) و... هم رشته‌های فقه‌های مضاف تأسیس کرده و یا اخیرا درصدد توجه بیشتر به آن هستند.

هر چند ورود مباحث جدید به حوزه یک ضرورت انکار ناپذیر و مهم است و می‌بایست با برنامه ریزی صحیح از این مباحث استقبال کرد و دانش‌های اسلامی همچون فقه و فلسفه و کلام و ... نسبت خود را با آن‌ها روشن کنند. اما گسترش قارچ گونه این گونه دروس با عنوان درس خارج یک پدیده کاملا جدید و غیر حساب شده است و به تأملات محاسبه شده و مطالعات عمیق اخلاقی، روانشناختی، جامعه شناختی، و سیاستگذارانه نیاز دارد.

پرداختن به همه این ابعاد از توان راقم این سطور خارج است، اما فقط به یک نکته اشاره می‌کنم:

دروس خارج در تاریخ ۲۰۰ ساله اخیر خود معنا و استعمال خاص داشت و نوعا اساتید طراز اول و دوم فقه و اصول پس از تحصیل و چند دوره تدریس طبیعی دروس مقدمات و سطوح و متون تخصصی (تا ۲۰ سال) بدان می‌پرداختند و با توجه به آن متون تخصصی، اقوال فق‌ها و فحول علمی و مراجعه عمیق به منابع شریعت (کتاب، سنت، عقل و اجماع) به استنباط دقیق و اجتهادی احکام شرعی می‌پرداختند. از این رو برگزاری درس خارج از سوی چنین استادی یک فضل و ارزش علمی محسوب می‌شد و چنین کسی پس از چندسال تدریس درس خارج در عرف حوزویان با عنوان آیت الله از او ذکر می‌شد.

اما امروزه درس خارج‌های جدید به یک کلاس آزاد و خارج از متن تخصصی و بدون ضابطه، توسط برخی طلاب جوان و آشنا به علوم انسانی جدید، در حد توضیح (نوعا غیر کارشناسانه) کلیات و سرفصل‌های علوم انسانی مدرن تقلیل یافته است و در ادامه هم مدرس مربوطه چند آیه و حدیث و چند قول فقهی را در اطراف آن مباحث ذکر و نهایتا بررسی سطحی می‌کند.

با این اتفاق جدید، درس خارج از معنای سنتی و عرفی خود خارج شده و در یک معنای جدید استعمال شده است که می‌توان آن را معادل «کارگاه‌های آشنایی با علوم انسانی جدید با رویکرد اسلامی» دانست؛ که البته در خلأ آموزش رسمی علوم انسانی در حوزه، برای آشنایی طلاب با علوم انسانی و موضوع شناسی امری ضروری و مبارک است و باید با سیاستگذاری و یک برنامه ریزی دقیق بر عمق و دایره آن‌ها افزوده شود./918/س703/س

سید مهدی موسوی