فضیلت و آداب زیارت امام حسن عسکری از منظر آیت الله مکارم شیرازی

به گزارش خبرگزاری رسا، شكى نيست كه فضيلت زيارت امام حسن عسکری(علیه السلام) از زيارت ساير ائمه(عليهم السلام) كمتر نيست، بلكه آن گونه كه از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است: «كسى كه يكى از ائمه عليهم السلام را زيارت كند مثل آن است كه رسول خدا(صلى الله عليه و آله) را زيارت كرده است».[1] اين روايت نيز از آن حضرت نقل شده است: «هر كس امام واجب الاطاعه ‏اى را زيارت كند و نزد او چهار ركعت نماز گزارد، براى او ثواب يك حج و يك عمره نوشته مى‏ شود».[2]

هم چنین مرحوم «علامه مجلسى» در باب «ثواب تعمير قبور النبى و الائمة و زيارتها»[3] حدود 15 روايت نقل مى‏كند كه شامل قبور همه ائمه مى ‏شود.[4]

امام حسن عسکری(ع)، واسطۀ رحمت و فیض الهی

مرحوم «شيخ طوسى» از ابوهاشم جعفرى از امام حسن عسكرى(علیه السلام) نقل مى‏كند كه فرمود: قبر من در «سُرِ مَن رَأی»[5] (سامرا)[6] امان (از بلاها و عذاب الهى) براى هر دو گروه است.[7] (منظور دو گروه شيعه و اهل سنت كه در آن‏جا ساكن هستند) و طبعا معناى اين روايت آن خواهد بود كه بركت قبر آن حضرت، بركت عامى است كه همه را احاطه كرده است، چنان كه قبر موسى بن جعفر(علیه السلام) امان براى همه اهالى بغداد است.[8]

زیارت امامین عسکریین (علیهما السلام)

«ابن قولويه» از بعضى از ائمه(عليهم السلام) روايت كرده كه فرمود: هرگاه قصد زيارت امام هادى(علیه السلام) و امام عسكرى(علیه السلام) را نمودى بعد از غسل زيارت اگر به قبر آن دو بزرگوار رسيدى كنار قبر، و اگر رسيدن به كنار قبر برايت ممكن نشد، پشت شبكه ‏اى كه در ديوار مقابل قبر نصب شده‏[9] بايست و بگو: «السَّلامُ عَلَيْكُمَا يَا وَلِيَّيِ اللَّهِ السَّلامُ عَلَيْكُمَا يَا حُجَّتَيِ اللَّهِ السَّلامُ عَلَيْكُمَا يَا نُورَيِ اللَّهِ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ السَّلامُ عَلَيْكُمَا يَا مَنْ بَدَا لِلَّهِ فِي شَأْنِكُمَا أَتَيْتُكُمَا زَائِراً عَارِفاً بِحَقِّكُمَا مُعَادِياً لِأَعْدَائِكُمَا مُوَالِياً لِأَوْلِيَائِكُمَا...؛ سلام بر شما دو ولى خدا، سلام بر شما دو حجت خداوند، سلام‏ بر شما دو نور پروردگار در تاريكي هاى زمين، سلام بر شما كه خداوند اراده ‏اش را در مورد شما آشكار كرد، براى زيارت به درگاهتان آمده ‏ام در حالى كه آشناى به حقتان و دشمن دشمنانتان و دوستدار دوستانتان هستم».

آنگاه براى خود و پدر و مادر دعا كن و هر دعايى خواستى بخوان. سپس دو ركعت نماز زيارت در حرم مطهر آن دو امام بجا آور و بعد از آن آنچه دوست دارى از خداوند طلب كن‏.[10]

زیارت مخصوص امام حسن عسکری(ع)

«علامه مجلسى» در «بحارالانوار» و «سيد بن طاووس» در «مصباح الزائر» مى‏نويسند: هرگاه اراده كردى كه امام حسن عسكرى(علیه السلام) را زيارت كنى، جمیع آنچه را در زیارت پدرش حضرت هادى بجا آوردى، بجا آر،[11] آنگاه مقابل‏ ضريح‏ مقدس‏ امام‏ عسكرى‏(علیه السلام) بایست و بگو ‏:[12]

«السَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَوْلايَ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ الْحَسَنَ بْنَ عَلِيٍّ الْهَادِيَ الْمُهْتَدِيَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ السَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ اللَّهِ وَ ابْنَ أَوْلِيَائِهِ السَّلامُ عَلَيْكَ يَا حُجَّةَ اللَّهِ وَ ابْنَ حُجَجِهِ... السَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَبَا الْإِمَامِ الْمُنْتَظَرِ الظَّاهِرَةِ لِلْعَاقِلِ حُجَّتُهُ وَ الثَّابِتَةِ فِي الْيَقِينِ مَعْرِفَتُهُ الْمُحْتَجَبِ عَنْ أَعْيُنِ الظَّالِمِينَ وَ الْمُغَيَّبِ عَنْ دَوْلَةِ الْفَاسِقِينَ وَ الْمُعِيدِ رَبُّنَا بِهِ الْإِسْلامَ جَدِيداً بَعْدَ الانْطِمَاسِ، وَ الْقُرْآنَ غَضّاً بَعْدَ الانْدِرَاسِ...؛ سلام بر تو اى مولاى من اى ابا محمد، حسن بن على، اى هدايتگر هدايت يافته‏ و رحمت و بركات خدا بر تو باد، سلام بر تو اى ولى خدا و فرزند اوليايش، سلام بر تو اى حجت خدا و فرزند حجت هايش (بر مخلوقات)... سلام بر تو اى پدر امامى كه انتظارش كشيده مى‏شودآن كه حجتش بر خردمندان آشكار است، و شناختش به يقين ثابت است، آن كه از ديدگان ستمگران‏ پنهان و از حكومت بدكاران ناپيداست، و پروردگار ما به وسيله او اسلام را بعد از ضعيف شدن‏ تجديد حيات كرده، و قرآن را بعد از فراموشى يادآورى مى‏كند...».[13]

آنگاه ضريح را مى‏بوسى و طرف راست صورت و سپس طرف چپ را بر روى آن مى‏گذارى و مى‏گويى‏: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ وَ صَلِّ عَلَى الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْهَادِي إِلَى دِينِكَ وَ الدَّاعِي إِلَى سَبِيلِكَ عَلَمِ الْهُدَى وَ مَنَارِ التُّقَى وَ مَعْدِنِ الْحِجَى وَ مَأْوَى النُّهَى وَ غَيْثِ الْوَرَى وَ سَحَابِ الْحِكْمَةِ...؛خدايا درود فرست بر آقا و سرور ما محمد و خاندان پاكش، و درود فرست‏ بر حسن بن على، آن راهنماى دينت و دعوت كننده به راهت، نشانه‏ هدايت و پرهيزكارى، و معدن عقل و جايگاه خرد و باران (رحمت) بر خلق‏ و ابر دانش...».[14]

آنگاه نماز زيارت بجاى مى‏آورى و پس از سلام نماز مى‏گويى: «يا دآئِمُ يا دَيْمُومُ، يا حَىُّ يا قَيُّومُ، يا كاشِفَ الْكَرْبِ وَالْهَمِّ، وَيا فارِجَ‏ الْغَمِّ، وَيا باعِثَ الرُّسُلِ، وَيا صادِقَ الْوَعْدِ، وَيا حَىُّ لا الهَ الَّا انْتَ، اتَوَسَّلُ الَيْكَ بِحَبيبِكَ مُحَمَّدٍ، وَوَصِيِّهِ عَلِىٍّ ابْنِ عَمِّهِ، وَصِهْرِهِ عَلَى ابْنَتِهِ، الَّذى‏ خَتَمْتَ بِهِمَا الشَّرايِعَ...؛ اى پاينده و اى جاودان، اى زنده ‏اى پايدار، اى برطرف كننده گرفتارى و غصه، و اى زداينده‏ اندوه، و اى مبعوث كننده رسولان، و اى كسى كه وعده‏ هايت راست است، و اى زنده ‏اى كه معبودى جز تو نيست به تو متوسل مى‏شوم به واسطه دوستدارت محمد و على جانشين و پسر عمو و همسر دخترش‏ همان بزرگوارانى كه اديان را به واسطه آن دو ختم نمودى...».[15]

آنگاه آنچه را براى خود و برادرانت دوست دارى از خدا طلب كن.[16]

زیارت وداع عسکریین (علیهما السلام)

هرگاه خواستى با امام هادى و امام عسكرى(عليهما السلام) وداع كنى نزد قبر مطهر آن دو بزرگوار بايست و بگو: «السَّلاَمُ عَلَيْكُمَا يَا وَلِيَّيِ اللَّهِ أَسْتَوْدِعُكُمَا اللَّهَ وَ أَقْرَأُ عَلَيْكُمَا السَّلاَمَ‏ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالرَّسُولِ وَ بِمَا جِئْتُمَا بِهِ وَ دَلَلْتُمَا عَلَيْهِ اللَّهُمَّ اكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ‏‏؛ سلام بر شما اى دو ولى خدا، شما را به خدا مى‏سپارم و بر شما درود مى‏فرستم، به خدا و رسولش و به آنچه شما آورده و به آن راهنمايى نموده ‏ايد ايمان داريم، خدايا ما را در زمره گواهان ثبت فرما».[17]

آنگاه از خداوند توفيق بازگشت مجدد به زيارت آن دو بزرگوار را مسألت نما و به آنچه دوست داشتى دعا كن كه ان‏شاء الله برآورده خواهد شد.[18]

صلوات خاصه امام حسن عسکری (ع)

راوى اين صلوات مى‏گويد: حضرت امام حسن عسكرى‏(علیه السلام) وقتى از ذكر صلوات بر پدرش فارغ شد و نوبت به خود آن بزرگوار رسيد ساكت شد، عرض كردم كه كيفيت صلوات بر بقيه را بفرماييد، فرمود: اگر نه اين بود كه ذكر اين صلوات از تعليمات مهم دين است و خدا به ما امر فرموده كه آن را به اهلش بياموزيم به ‏يقين دوست مى‏داشتم كه در اين ‏جا سكوت كنم؛ ولى چون در مقام تعليم دين هستم، بنويس![19]

«اَللّهُمّ صَلِّ عَلی الحَسَنِ بنِ علیِّ بنِ مُحَمَّد، اَلبَرِّ التَّقِیِّ الصّادِقِ الوَفِیِّ النُّورِ المُضیء، خازِنِ عِلمِک وَ المُذَکِّرِ بِتَوحیدِک وَ وَلیِّ اَمرِک وَ خَلَفِ اَئِمَّةِ الدّینِ الهُداةِ الرّاشِدینَ وَ الحُجَّةِ عَلی اَهلِ الدُّنیا فَصَلِّ عَلَیهِ یا رَبِّ اَفضَل ما صَلَّیتَ عَلی آَحَدٍ مِن اَصفیائِک وَ حُجَجِکَ وَ اَولادِ رُسُلِکَ یا اِلهَ العالَمین؛ خدايا بر حسن بن على بن محمد درود فرست، آن نيكوكار پرهيزكار، راستگوى وفادار نور تابان، گنجينه علمت، و يادآورنده يگانگيت، و ولى امرت، و جانشين‏ امامان دين، آن هدايت‏گران رشديافته، و حجت بر اهل دنيا، پس اى پروردگار من بر او درود فرست‏ بهترين درودى را كه بر هر يك از برگزيدگان و حجت ‏هايت و فرزندان‏ رسولانت فرستاده ‏اى، اى معبود جهانيان».[20]

نمازی برای برآورده شدن حاجت از امام حسن عسکری(ع)

نماز آن حضرت چهار ركعت است، در دو ركعت اول بعد از «حمد»، پانزده مرتبه سوره «زلزال» و در دو ركعت دوم، بعد از «حمد» پانزده مرتبه سوره «توحيد» را مى‏خواند و آنگاه اين دعا را مى‏خواند:[21] «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِأَنَّ لَكَ الْحَمْدَ لا إِلَهَ إِلّا أَنْتَ الْبَدِي ءُ قَبْلَ كُلِّ شَيْ ءٍ وَ أَنْتَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ وَ لا إِلَهَ إِلّا أَنْتَ الَّذِي لا يُذِلُّكَ شَيْ ءٌ وَ أَنْتَ كُلَّ يَوْمٍ فِي شَأْنٍ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ خَالِقُ مَا يُرَى وَ مَا لا يُرَى الْعَالِمُ بِكُلِّ شَيْ ءٍ بِغَيْرِ تَعْلِيمٍ أَسْأَلُكَ بِآلائِكَ وَ نَعْمَائِكَ بِأَنَّكَ اللَّهُ الرَّبُّ الْوَاحِدُ لا إِلَهَ إِلّا أَنْتَ الرَّحْمَنُ الرَّحِيمُ وَ أَسْأَلُكَ بِأَنَّكَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلَهَ إِلّا أَنْتَ الْوِتْرُ الْفَرْدُ الْأَحَدُ الصَّمَدُ الَّذِي لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوا أَحَدٌ؛ خدايا از تو مى‏خواهم به حق آن كه حمد و سپاس از آن توست و معبودى جز تو نيست كه پيش از هر چيز بوده ‏اى‏ و تويى زنده پاينده، و معبودى جز تو كه چيزى خوارت نكند نيست، و تو هر روز در شأن و كارى هستى، معبودى جز تو نيست كه آفريننده پيدا و ناپيدايى و به هر چيز داناى‏ بى‏تعليمى، و از تو مى‏خواهم به حق نعمت هاى نهان و آشكارت و به حق اين كه تويى خدايى كه پروردگار يگانه ‏اى كه معبودى جز تو بخشنده و مهربان نيست، و از تو مى‏خواهم به حق آن كه تويى خدايى كه معبودى جز تو يگانه يكتاى‏ تنهاى بى‏نياز نيست، خدايى كه (هرگز) نزاد و زاده نشد و براى او هيچگاه شبيه و مانندى نبوده است».

«وَ أَسْأَلُكَ بِأَنَّكَ اللَّهُ لا إِلَهَ إِلّا أَنْتَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ الْقَائِمُ عَلَى كُلِّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ الرَّقِيبُ الْحَفِيظُ وَ أَسْأَلُكَ بِأَنَّكَ اللَّهُ الْأَوَّلُ قَبْلَ كُلِّ شَيْ ءٍ وَ الْآخِرُ بَعْدَ كُلِّ شَيْ ءٍ وَ الْبَاطِنُ دُونَ كُلِّ شَيْ ءٍ الضَّارُّ النَّافِعُ الْحَكِيمُ الْعَلِيمُ وَ أَسْأَلُكَ بِأَنَّكَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ الْبَاعِثُ الْوَارِثُ الْحَنَّانُ الْمَنَّانُ بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِكْرَامِ وَ ذُو الطَّوْلِ وَ ذُو الْعِزَّةِ وَ ذُو السُّلْطَانِ لا إِلَهَ إِلّا أَنْتَ أَحَطْتَ بِكُلِّ شَيْ ءٍ عِلْماّ وَ أَحْصَيْتَ كُلَّ شَيْ ءٍ عَدَداّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ؛[22] و از تو مى‏خواهم‏ به حق آن كه تويى خدايى كه معبودى جز تو مهربان و آگاه نيست، كه بر همه احاطه داشته‏ و اعمال همه را ديده و مراقب و نگهبانى، و از تو مى‏خواهم به حق آن كه تويى خدايى كه پيش از همه چيز بوده‏ و بعد از همه چيز خواهى بود و از هر چيز نهان‏ ترى، كه زيان‏رسان و سودرسان و آگاه و دانايى، و از تو مى‏خواهم به حق آن كه تويى خدايى كه معبودى جز تو زنده و پاينده نيست، كه برانگيزنده‏ و ميراث بر خلق و غمخوار و سخاوتمندى، خدايى كه پديدآورنده آسمان و زمين و صاحب شكوه و احترام‏ و صاحب قدرت و بزرگى و فرمانروايى هستى، معبودى جز تو نيست كه دانشت بر همه چيز احاطه دارد. و تعداد همه چيز را مى‏دانى، بر محمد و خاندان پاكش درود فرست».[23]./1324/ج

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir

منبع: کلیات مفاتیح نوین

[1] كامل‏الزيارات، ب 59، ص 147، ح1 و كافى، ج 4، صفحه 579، ح1؛ (كليات مفاتيح نوين، ص481)

[2] تهذيب، ج 6، ص 79، ح 4؛ (كليات مفاتيح نوين، ص481).

[3] ر.ک: بحارالانوار، ج 97، ص 116 -124.

[4] كليات مفاتيح نوين، ص481.

[5] خوشحال شد كسي كه آن را ديد؛ (احسن التقاسيم في معرفة الاقاليم، ص 63).

[6] «شهری در میانه عراق و در استان صلاح‌الدین؛ در کرانه دجله و 125 کیلومتری شمال بغداد است؛ این شهر به ‌دستور خلیفه عباسی معتصم بالله بنیان نهاده شد تا به‌جای بغداد پایتخت شود؛ معتصم بالله خلیفه عباسی (خلافت از 218 قمری) دستور ساختن شهر را داد و پس از اتمام به آنجا نقل مکان کرد و بدین ترتیب پایتخت خلافت از شهر بغداد به سامراء منتقل شد».

[7] تهذيب، ج 6، ص 93، ح 3 و بحارالانوار، ج 99، ص 59، ح 1.

[8] عوالى اللئالى، ج 4، ص 84، ح 93؛ (كليات مفاتيح نوين، ص481).

[9] اين تعبير به اين جهت است كه آن دو بزرگوار در خانه خود دفن شده ‏اند خانه ‏اى كه گاهى از اوقات درش باز مى‏شد و شيعيان، مى‏توانستند وارد آن شوند و كنار قبر، زيارت كنند و گاهى بسته بود و شيعيان از بيرون، مقابل پنجره ‏اى كه در ديوار مقابل قبر بود، مى‏ايستادند و زيارت مى‏كردند، و از تعبير فوق به دست مى‏آيد كه اين وضعيت تا زمان ابن‏قولويه مؤلف كتاب كامل‏الزيارات متوفاى 368 هجرى قمرى، به حال خود باقى بود، بعدها به همت شيعيان و مواليان، قبه و حرم و رواق و ايوان ساخته شد؛ (كليات مفاتيح نوين، ص482).

[10] بحارالانوار، ج 99، ص 61، ح 5 و كامل‏الزيارات، ب 103، ح1 ( با اندكى تفاوت)؛ (كليات مفاتيح نوين، ص482).

[11] ر.ک: کلیات مفاتیح نوین، ص484-490

[12] كليات مفاتيح نوين، ص490.

[13] همان، ص491.

[14] همان، ص492.

[15] همان، ص493.

[16] بحارالانوار، ج 99، ص 67 و مصباح الزائر، ص 409- 413(با اندكى تفاوت)؛ (كليات مفاتيح نوين، ص497).

[17] كليات مفاتيح نوين، ص501.

[18] تهذيب الأحكام، ج 6، ص 95، ب 45 و بحارالانوار، ج 99، ص 63؛ (كليات مفاتيح نوين، ص501).

[19] كليات مفاتيح نوين، ص569.

[20] همان، ص570.

[21] همان، ص1078.

[22] جمال الاسبوع، ص 279 و بحارالانوار، ج 88، ص 190( لازم به يادآورى است كه در جمال الاسبوع آمده است: در دو ركعت اول‏پس از «حمد» پانزده مرتبه سوره‏ هاى «توحيد» و«زلزال» را بخواند).

[23] كليات مفاتيح نوين، ص1079.