نفت در خاک سیاه

به گزارش خبرگزاري رسا، طی دو ماه گذشته قیمت نفت سقوط وحشتناکی را تجربه کرده است که یکی از عوامل اصلی آن کرونا و دیگری جنگ قیمتی بود که عربستان علیه روسیه به پا و بزرگ‌ترین شوک نفتی را طی ۳۰ سال اخیر به جهان تحمیل کرد.

حالا در بازار امریکا همه چیز به‌هم ریخته است؛ در حالی که انتظار می‌رفت قیمت‌ها بهبود یابد، اما در معاملات کاغذی بورس نیویورک، بهای نفت وست تگزاس منفی ۴۰ دلار شد. هرچند که این قیمت، به معنای همه‌گیری و سرایت به همه شاخص‌های قیمت‌گذاری نیست، اما هرچه هست باید به این نکته توجه کرد که برای نخستین بار در تاریخ معاملات بورس نیویورک، قیمت نفت وست تگزاس اینترمدیت منفی شده است.

نحوه قیمت‌گذاری
در ابتدا به موضوع قیمت‌گذاری نفت می‌پردازیم. اصولاً برای قیمت‌گذاری نفت با توجه به مقاصد صادراتی چند نوع شاخص مورد استفاده قرار می‌گیرد. مثلاً برای صادرات نفت به اروپا از شاخص نفت برنت استفاده می‌شود و برای صادرات به امریکا، شاخص نفت وست تگزاس مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین صادرکنندگان خلیج‌فارس برای فروش نفت خود به شرق آسیا از شاخص عمان – دوبی استفاده می‌کنند. اتفاقی که روز دوشنبه برای نفت شاخص وست تگزاس افتاد در نوع خود عجیب و بزرگ بود. آنچه در بازار نفت رخ داده، نوسان منفی خیلی زیاد و بی‌سابقه‌ای بوده که در پی آن قیمت برخی از قرارداد‌های آتی فروش نفت خام وست تگزاس به حدود منفی ۴۰ دلار در هر بشکه رسیده است.

مکانیزم کاهش قیمت
یکی از مشکلات قیمت‌گذاری نفت در امریکا موضوع مخازن ذخیره‌سازی و انتقال نفت است. این مشکل موجب می‌شود بهای شاخص وست تگزاس تحت تأثیر قرار بگیرد و بر همین اساس، چند روز قبل شاهد بودیم که بهای نفت برنت رشد کرد و در مقابل بهای نفت وست تگزاس کاهش یافت. اینکه روز دوشنبه قیمت نفت وست تگزاس روند نزولی‌تری به خود گرفته، به این دلیل است که دیروز، یعنی ۲۰ می‌۲۰۲۰، سررسید قرارداد‌های آتی یا فیوچرز وست تگزاس بود و، چون در این قرارداد، خریدار باید نفت خود را تحویل بگیرد، چالش ذخیره‌سازی نفت موجب اتخاذ یک تصمیم سخت می‌شود که همه آن ضرر است. خریداری که باید دیروز نفت را تحویل می‌گرفت، به دلیل آنکه هیچ محلی برای ذخیره‌سازی نداشت یا هزینه انبارداری آن برایش نمی‌صرفید مجبور به فروش قرارداد خود می‌شود، هرچند که می‌داند ضرر می‌کند.

برای درک بهتر این موضوع باید بدانیم مکانیزم قرارداد‌های آتی چگونه است؛ تصور عمومی بر این است که چند بازار معامله نفت وجود دارد که به آن بازار نفت گفته می‌شود، ولی بازار نفت محل تلاقی بازار‌های مختلفی مانند بازار مالی و مبادله ارز، بازار محصولات پتروشیمی، بازار فرآورده‌های نفتی و... است؛ بیشتر معامله‌های نفت خام میان کشور‌ها صورت می‌گیرد و جایی در این بازار‌ها ندارند، مثلاً شرکت ملی نفت ایران یا آرامکو بخش اعظمی از قرارداد‌های فروش نفت خود را با پالایشگاه‌ها به طور بلندمدت منعقد می‌کنند و با توجه به قیمتی که شناور است، نفت خود را به فروش می‌رساند.

بخش اعظمی از فروش نفت از این طریق انجام می‌شود و بخشی دیگر در بورس‌های نفتی. بورس‌ها اغلب محل قرارداد‌های آتی هستند. روند قیمت‌گذاری نفت تا سال ۱۹۸۸ به صورت توافقی و مذاکره‌ای بود که از سال ۱۹۸۸ بورس بین‌المللی نفت لندن برای قیمت‌گذاری نفت برنت راه‌اندازی شد. این مهم‌ترین تحول در قیمت‌گذاری بود که شیوه‌های قدیمی را به تاریخ پیوند زد. این بورس ادامه‌دهنده بورس شیکاگو – تأسیس در سال ۱۸۶۵- و بازار پولی بین‌المللی – تأسیس در سال ۱۹۷۲- بود.

بورس کالای شیکاگو در واقع بزرگ‌ترین بورس معاملات آتی جهان است که قرارداد‌های آتی (فیوچرز) و اختیار معامله (آپشنز) را در بورس کالای نیویورک هم مدیریت می‌کند.

در این بازار، فروشندگان نفت با خریداران قرارداد امضا می‌کنند و از خریدار تعهد می‌گیرند محموله‌ای را با کیفیت و کمیت مشخص و البته قیمت ثابت دریافت کنند؛ به اینگونه قراردادها، قرارداد‌های آتی می‌گویند. دارنده قرارداد آتی متعهد است که نفت را در تاریخ مشخص خرید و فروش کند و پس از پایان معامله از بازار خارج شود؛ مثلاً یک شرکت امریکایی تصمیم می‌گیرد محموله ۵۰ هزار بشکه‌ای را برای دو ماه دیگر به خریدار تحویل دهد، لذا قرارداد آتی را منعقد می‌کند که خریدار متعهد است در سررسید قرارداد، محموله را تحویل بگیرد و پول آن را به حساب معرفی شده واریز کند.

بازیگران اصلی
اصولاً این قرارداد‌ها در دستان گروهی از افراد است که در بورس نفت فعالیت می‌کنند؛ آن‌ها با خرید و فروش قراردادها، سعی در کسب سود دارند. سفته‌بازان و آربیتراژگران دو گروه عمده در این بازار هستند که به سرعت به اخبار و اطلاعات جهان نفت واکنش نشان می‌دهند و با ایجاد «تعهد خریدی» یا «تعهد فروشی» به کسب سود می‌پردازند.

به بیان ساده‌تر، وقتی آن‌ها می‌دانند همه چیز در خطر است بلافاصله در موضع فروشنده قرارداد‌های آتی قرار می‌گیرند.

افزایش تقاضای برای فروش قرارداد‌های آتی در یک مکانیزم طبیعی موجب کاهش قیمت نفت در همان لحظه می‌شود. خرید و فروش قرارداد‌ها در چند ثانیه انجام می‌شود و به سرعت به قیمت‌ها خط می‌دهد. سفته‌بازان و آربیتراژگون‌ها نقش اصلی را در تعیین قیمت دارند، اما در بازار‌های فیوچرز.

در بازار روز دوشنبه نیویورک نیز دقیقاً همین اتفاق رخ داد، به دلیل پر بودن مخازن ذخیره‌سازی و نبود انبار‌های لازم، دارندگان قرارداد‌های آتی به سرعت وارد عمل شدند و با ایجاد «تعهد فروش» به صورت طبیعی به سقوط بیشتر نفت دامن زدند، اما این فقط برای قرارداد‌های فیوچری است که امروز روز سررسید آن بود و قیمت همین نفت برای سررسید در ۲۰ ژوئن ۲۰۲۰، یعنی یک ماه دیگر حدود ۲۱ دلار است.

بلومبرگ در این باره نوشت: قیمت نفت وست تگزاس اینترنت امریکا برای تحویل در ماه می‌به زیر صفر رسید که اساس آن ترسی است که از مالکیت نفت خام در بازار وجود دارد.

دوام شرایط موجود
اما پیر اندوراند، کارشناس ارشد بازار نفت پیش‌بینی کرد که ثبت قیمت منفی نفت با توجه به پر بودن تمام ذخایر و خط لوله‌ها امکانپذیر شده، ولی خلاف بازار سهام، قیمت زیر صفر نفت تنها مدت کوتاهی دوام خواهد آورد.

تام کلوزا، تحلیلگر سابق مسائل نفتی می‌گوید: «کاهش قیمت نفت خام لزوماً به معنای کاهش قیمت بنزین در پمپ‌بنزین‌ها نیست. درست است که قیمت بنزین دیزل و سوخت جت در ماه می‌پایین‌تر می‌آید، اما به این معنا نیست که سوخت را رایگان عرضه کنیم.»

حدود ۳۰ میلیون بشکه در روز که قبلاً معادل ۳۰ درصد از تقاضای جهانی بود، طی دو تا سه ماه گذشته به ذخایر جهان اضافه شده است. حتی اگر تقاضا به زمان قبل از ویروس کرونا بازگردد، سوزاندن تمامی نفت ذخیره شده بسیار طول خواهد کشید.

چرا تولید متوقف نمی‌شود؟
سؤالی که ممکن است ایجاد شود، این است که در چنین شرایطی چه لزومی به تولید است؟ برای پاسخ باید گفت توقف تولید ممکن است برای برخی از تولید‌کنندگان ضررده باشد. بسیاری از کشور‌های تولید‌کننده نگران هستند که بستن چاه‌های نفت ممکن است به آن‌ها آسیب دائمی برساند و باز کردن مجدد در آینده منفعت اقتصادی نداشته باشد.

اما در بازار، معامله‌گرانی نیز وجود دارند که قرارداد‌های آتی نفت را به عنوان روشی برای شرط‌بندی روی تغییر قیمت‌ها خریداری می‌کنند که قصد تحویل بشکه را هم ندارند. آن‌ها می‌توانند با افت شدید قیمت گرفتار و با انتخاب یک گزینه از بین ذخیره کردن یا فروش با ضرر مواجه شوند. افزایش شدید نفت بدون مشتری باعث شده ذخایر کمیاب و گران شود.

آخرین وضعیت بازار
رویترز درباره آخرین وضعیت بازار گزارش داده است که روز سه‌شنبه بهای نفت وست تگزاس برای تحویل در معاملات آتی مجدداً به بالای صفر رسید. بر این اساس قیمت هر بشکه نفت برای تحویل در ماه می‌به ۳۷/۱ دلار و برای تحویل در ماه ژوئن به ۳۹/ ۲۱ دلار افزایش پیدا کرد.

ادوارد مویا، تحلیلگر ارشد بازار در مؤسسه اواندا گفت: تخریب تقاضا بر اثر شیوع کرونا و روند آهسته‌تر از حد انتظار بازگشایی اقتصاد امریکا باعث شده یک دوره ضعیف برای نفت را پیش‌روی خود داشته باشیم. اصلی‌ترین قطب ذخیره نفت امریکا در اوکلاهاما اعلام کرده است که به زودی به ظرفیت اشباع خود در ذخیره‌سازی نفت می‌رسد، به همین دلیل از پذیرفتن نفت جدید معذور است. نفت برنت دریای شمال کماکان در محدوده ۱۸ تا ۲۰ دلاری در حال نوسان است، اما این شرایط پایدار نیست و احتمال نزول قیمت‌ها در بازار‌ها بیشتر شده است./1360/