روزه برای خداوند و جزای آن خدایی

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، ماه مبارک رمضان، ماه بندگی و میهمانی خداست؛ ماهی برتر از تمامی ماه‌ها از نظر عظمت، کرامت و فضیلت است. همان‌گونه که انتساب روح انسان به خداوند سببی برای تکریم و تعظیم است، انتساب ماه رمضان بر خالق یکتا نیز نشان از کرامت و عظمت آن است و چگونه انسان به‌جایی رسید که چنان هدیه‌ای باارزش برای او آماده شد و جزای آن به تعبیر روایات متعدد «الصّوم لی و أنا أجزی به» شد.

همچنان‌که از امام صادق علیه‌السلام نقل‌شده است، فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَقُولُ الصَّوْمُ لِي وَ أَنَا أَجْزِي عَلَيْهِ» (1)

همچنین رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله فرمودند: قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى الصَّوْمُ لِي وَ أَنَا أَجْزِي بِهِ  وَ لِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ حِينَ يُفْطِرُ وَ حِينَ يَلْقَى رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ  وَ الَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ لَخُلُوفُ فَمِ الصَّائِمِ عِنْدَ اللَّهِ أَطْيَبُ مِنْ رِيحِ الْمِسْكِ. (2)

یعنی خداى تبارك و تعالى فرموده است: روزه براى من است و من پاداش آن را مي‌دهم، و روزه‏‌دار دو شادى دارد، يكى آنگاه‌که افطار مي‌كند، و ديگر آنگاه‌که به لقاء پروردگارش عزّوجلّ نائل مى‌‏شود و به آن خدايى كه جان محمّد در قبضه قدرت او است، هرآینه بوى دهان شخص روزه‏‌دار، نزد خدا از بوى مشك خوش‌تر است.

بررسی ابعاد حدیث الصّوم لی و أنا أجزی به

اندیشمندان و محققان در توضیح حدیث «الصّوم لی و أنا أجزی به» نظرات مختلفی بیان کرده‌اند که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

1-برخی علت این اختصاص را به این دلیل می‌دانند که چون روزه عبادتی است که تمام لذت‌ها و شهوات و لذت‌های فرج و بطن در آن ترک می‌شود و این امر بزرگی است که سبب شرافت  این عبادت شده است.(3)

2-مرحوم مجلسی در مرآة العقول این وجه را نقل می‌کند «أن الاستغناء من الطعام صفة الله تعالى فإنه يطعم و لا يطعم فكأنه يقول: إن الصائم يتقرب بأمر هو صفة من صفاتي» چون انسان در صوم غذا نمی‌خورد پس با این صفت به خدا نزدیک می‌شود.(4)

3-ابن‌اثیر می‌گوید جمیع عباداتی که بندگان به خدای عزوجل تقرب پیدا می‌کنند در میان مشرکین هم بوده و از تعظیم و رکوع و سجده و دعاء و توسل و قربانی به یک نحوی برای عبادت آلهه‌ی خود استفاده می‌کردند. تنها عبادتی که در بین مشرکین رایج نبوده روزه است یعنی هیچ مشرک و بت‌پرستی، برای تقرب به بت، روزه نگرفته است. روزه را ادیان آسمانی و خدای تبارک و تعالی آورد. ازاین‌جهت خداوند می‌فرماید «الصوم لی» (5)                    

4-برخی از محققان گفته‌اند که منظور روایت این است که روزه عبادت قابل اهداء به خداوند است. توضیح این عبارت چنین است:

با توجه به روایت دوم که فرمودند: «كُلُّ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ هُوَ لَهُ غَيْرَ الصِّيَامِ هُوَ لِي وَ أَنَا أَجْزِي بِهِ» باید جمله «أَنَا أَجْزِي بِهِ» را به مجهول بخوانیم یعنی «أَنَا اُجْزي بِهِ» بخوانیم در آن صورت معنای روایت چنین می‌شود «در میان تمام عبادات آنچه قابل اهدای به خداست روزه است». به‌دلیل این که اگر معلوم خوانده شود معنایش اختصاص به روزه ندارد بلکه مثلا جزای شهید نیز فقط به دست خداوند است. بنابراین اُجزَی به (مجهول) یعنی پاداش و شکر من صوم است. اگر بنده‌ی من بخواهد هدیه‌ای به من بدهد و شکر نعمت‌های من را بجا آورد روزه جزای من است به عبارت دیگر در مقابل این همه نعمت بی‌شمار که به خداوند داده اگر بخواهیم پاداشی به او بدهیم، فقط روزه است که برای خداوند است.(6)

حضرت آیت‌الله جوادی آملی در توضیح «أَنَا اُجْزي بِهِ» می‌گوید: «از موارد فرق بين روزه و ساير عبادات همين است كه دربارهٴ اعمال ديگر، ملائكه الهي هنگام مرگ به استقبال مؤمنين مي‏‌آيند كه: سلامٌ عليكم طبْتم فادْخلوها خالدين﴾ درهاي بهشت را باز مي‏كنند و مي‏گويند از هر دري كه خواستيد بفرماييد. امّا دربارهٴروزه‌‏دار خداي سبحان فرمود: من خودم جزا مي‏دهم. اين جزء احكام و آداب روزه نيست؛ لذا نه در سلسله بحث‌هاي واجب و مستحب كه فقه عهده‏‌دار آن است آمده و نه در بحث‌هاي آداب روزه؛ بلكه جزو حكمت‌هاي عبادت است كه چگونه انسان به جايي مي‌‏رسد كه خداوند متعال مستقيماً جزاي او را به عهده مي‏‌گيرد». (7)

5-ابو حامد غزّالى نیز در شرح این حدیث، می‌گوید: روزه، سركوبى دشمن خداست؛ چون ابزار شیطان ملعون، شهوت‎‌‏ها هستند و شهوات با خوردن و آشامیدن، نیرو مى‏‌یابند؛ از این رو، پیامبر صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله فرموده است: «إنَّ الشَّیطانَ لَیَجرى مِنِ ابنِ آدَمَ مَجرَى الدَّمِ؛ فَضَیِّقوا مَجارِیَهُ بِالجوعِ» شیطان، همچون خون، در وجود آدمى جارى مى‏‌شود، پس گذرگاه‏‌هاى او را با گرسنگى، تنگ كنید.

از آن جا كه به‌خصوصِ روزه، سركوبى شیطان و بستن و تنگ ساختن گذرگاه‌‏هاى اوست، شایسته است كه ویژه خدا گردد؛ زیرا سركوبى دشمن خدا، یارى نمودن خداست، و یارى‏‌رسانىِ خداوند به بنده‌‏اش، در پىِ یارى كردن بنده به خداست. خداوند فرموده است: «إِن تَنصُرُواْ اللهَ یَنصُرْكُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ» اگر خدا را یارى كنید، خدا یارى‌‏تان مى‏‌كند و گام‏های‌تان را استوار مى‏‌سازد. پس شروع تلاش، از بنده است و پاداش دادن به هدایت، از خدا. (8) /882/ 702/

پی‌نوشت‌ها:

1. كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق‏، الكافي (ط - الإسلامية)، جلد‏4، صفحه 63.
2. ابن بابويه، محمد بن على‏، من لا يحضره الفقيه، جلد ‏2، صفحه 75.
3. الشهيد الأول، القواعد و الفوائد‌- ط دفتر تبلیغات اسلامی، جلد ،2 صفحه 37.
4. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، جلد ‏16، صفحه 200.
5. ابن اثير جزري، مبارك بن محمد، النهاية في غريب الحديث و الأثر، جلد ‏1، صفحه 270.
6. فاضل لنکرانی، محمد جواد، http://fazellankarani.com/persian/news/20464/
7. جوادی آملی، عبدالله، مقاله: روزه و جزای روزه دار، مجله الکترونیکی اسراء، ش5، سال 1388.
8. الغزالي، أبو حامد، إحياء علوم الدين، جلد 3، صفحه. 34.

رضا عطائی، دانش‌پژوه سطح چهار حوزه علمیه قم.