تحریم جامعة المصطفی؛ تحریم خط مقدم دیپلماسی عمومی ایران

حضرت امام رضا (ع) به یکی از یاران خود فرمودند: «رحم اللَّه عبدا احیا امرنا» رحمت خدا بر آن کسی که امر ما را، مطلب ما را زنده کند. این راوی می‌گوید: «فقلت له کیف یحیی امرکم» چه جوری می‌­شود که امر شما، مطلب شما، موضوع مورد اهتمام شما زنده شود؟ «قال یتعلّم علومنا و یعلّمها النّاس»؛ علوم ما را فرا بگیرند، معارف اهل‌بیت را فرا بگیرند، آن را به مردم، به دلهای مشتاق، به ذهن‌های جستجوگر منتقل کنند.

یکى از ابعاد مهم انقلاب اسلامى ایران به رهبرى حضرت امام خمینى(ره) رویکرد خاص ایشان نسبت به مسائل جهانى است. حضرت امام (ره) هیچ گاه هدف مبارزاتى خود را به از بین بردن استبداد داخلى و مبارزه با استعمار خارجى در کشور محدود نکرد بلکه هدف نهایى وى نجات مستضعفین و گسترش حاکمیت اسلام در سراسر جهان بود.

طبق آیه شریفه »هُوَ الَّذي أَرسَلَ رَسولَهُ بِالهُدى وَ دينِ الحَقِّ لِيُظهِرَهُ عَلَى الدّينِ كُلِّهِ وَلَو كَرِهَ المُشرِكونَ» دین اسلام یک دین جهان شمول است که باید بر تمام گیتی حکم‌فرمایی کند بنابراین، این رویکرد امام خمینی(ره) نسبت به مسائل و روابط بین الملل، بر اساس آموزه های دین اسلام است.

سه شنبه 18 آذر ماه بود که وزارت خزانه داری آمریکا با صدور بیانیه ای تحریم های جدیدی علیه چند نهاد و فرد را وضع کرد. دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه(ص) از جمله نهادی بود که مورد تحریم آمریکا قرار گرفت. این نهاد آموزشی علمی از سال 1387 توسط رهبر معظم انقلاب با ادغام 2 ارگان "سازمان حوزه‌ها و مدارس علمیه خارج از کشور" و "مرکز علوم اسلامی" تشکیل شد. جامعه المصطفی میزبان دانش پژوهانی از 120 ملیت است که در 250 رشته و گرایش در مقطع کارشناسی تا دکتری و سطح یک تا پنج در ایران و بخش های خارج از کشور مشغول تحصیل هستند.

آنچه حائز اهمیت است علت ورود ایالت متحده آمریکا به تحریم چنین مجموعه علمی و فرهنگی و راهکار مناسب برای بی اثر کردن تحریم خواهد بود. آمریکا بعد از خروج از برجام راهبرد فشار حداکثری علیه دولت و ملت ایران اعمال می کند. این سیاست در حوزه های مختلف اقتصادی، سیاسی نمود بیشتری داشت. تحریم های نفتی، بانکی، پتروشیمی، سازمان فضایی، حمل و نقل هوایی و کشتیرانی، فلزات و همچنین تحریم اشخاص حقیقی و حقوقی از جمله وزرا، نیروهای ارشد نظامی، قضات، اعضای شورای نگهبان و حتی رهبر انقلاب، بیانگر جنگ اقتصادی و سیاسی است و تبعات ناشی از آن در معیشت مردم و وجهه سیاسی مسئولان در عرصه بین الملل مشاهده می شود.

اما تحریم یک نهاد علمی ـ فرهنگی چون جامعه المصطفی را باید با نگاهی دقیق تر تحلیل و بررسی کرد. از آنجا که اصولا انقلاب پدیده ای نیست که بتوان آن را با ابزارهای سیاسی، نظامی صادر کرد به همین علت جمهوری اسلامی برداشت غلط از مفهوم صدور انقلاب و لشکرکشی را رد کرده است. در حقیقت نگرانی آمریکا و ایادی آنان در منطقه، از رسالت و کارنامه مجموعه هایی نظیر جامعه المصطفی است. نتایج آموزش، تربیت و ساماندهی افراد جهت گسترش مبانی و فرهنگ اسلام حامی مظلومان و مخالف مستکبران موجب تضعیف سیاست های استعماری و تولید محققان و متخصصانی خواهد شد که سبب توسعه نظریه های اسلامی در زمینه های گوناگون می شود.

اگرچه دولت ها بازیگران اصلی عرصه دیپلماسی محسوب می شوند اما پیشرفت در حوزه فناورهای ارتباطات و اطلاعات و نیز افزایش جایگاه افکار عمومی در پیدایش تحولات داخلی و خارجی دولت ها را می توان از دلائل ظهور دیپلماسی عمومی دانست. بی شک فعالیت های مجموعه هایی نظیر جامعه المصطفی ذیل دیپلماسی عمومی ایران قرار دارند و دشمن با فهم این موضوع که گستردگی و سرعت قدرت نرم حاصل از چنین دیپلماسی عمومی، تهدیدی برای منافع مادی و معنوی جبهه باطل خواهد بود از هیچ تلاشی جهت ایجاد موانع در جذب و تربیت و به کارگیری افراد علاقه مند به اندیشه و آگاهی اسلامی دریغ نمی کند.

تعدد کنشگران، شفافیت و آشکار بودن، ساختار شبکه ای و آتش به اختیار و دستور کار متنوع از ویژگی ها و مزایای دیپلماسی عمومی است. نظام و دولت ایران با درک صحیح از نظام جهانی و منطقه ای به ویژه سیاست عادی سازی روابط اسرائیل با کشورهای عربی، می باید در کنار دیپلماسی رسمی، توجه خاصی به دیپلماسی عمومی در سیاست های خارجی کلان داشته باشد تا با استفاده از ظرفیت های این نوع از دیپلماسی، مسیر غلبه بر تحریم را طی نموده و موازنه قدرت در جهان اسلام را به نفع جریان حق تغییر دهد.

بنابراین می توان کارکرد جامعه المصطفی را به عنوان سربازان خط مقدم دیپلماسی عمومی ایران در چند محور توصیف کرد. هویت علمی و بین المللی جامعه با تربیت افراد مستعد موجب تأثیرگذاری بر جوامع بشری و ترویج اهداف کشور مبدأ می تواند دیپلماسی نخبگانی را شکل دهد. محور دیگر کارکرد این نهاد، انتقال فرهنگ، تاریخ و تمدن ایران و آشنایی با منابع اسلامی و آموزه های انقلاب اسلامی از طریق گسترش زبان فارسی به مخاطبان است به نحوی که به زبان دوم جهان اسلام تبدیل شده است.

بی شک هر گونه تضعیف نهادهای مرتبط با دیپلماسی عمومی که از نقش مهمی در تأثیر گذاری متقابل دولت ها و ملت برخوردارند، ضربه به قدرت هوشمندانه کشورمان لحاظ می شود. طرح مسائل حاشیه ای و کذب نظیر مقایسه میزان بودجه جامعه المصطفی با دیگر ردیف های بودجه سالیانه کشور و عاملیت طلاب این نهاد در شیوع ویروس کرونا بازی باخته در زمین دشمنان است.

زمانی که افرادی نظیر ابراهیم زکزاکی، شیخ عیسی قاسم و ... در ایران و تحت تربیت چنین مراکز علمی  ـ‌ فرهنگی حوزه های علمیه مشغول تحصیل و تهذیب بودند شاید کمتر کسی توجه به ثمرات حاصل از سرمایه گذاری انسانی در روابط بین الملل داشت. به نظر می رسد تمامی مسئولان ذیربط باید با تدبیر نسبت به تحریم خارجی و بی توجهی به طعنه های داخلی تمامی سعی خود را در جهت ارتقای کیفی و کمی این نهاد مهم و تأثیرگذار بگمارند./841/ی702/ف

محمد حسین فلاح

کارشناس مسائل سیاسی و دانشجوی ارشد مطالعات منطقه ای