ادب اسلامی؛‌ گوهر مکتب علوی و فاطمی

در نیمه بهمن 99 و دهه فجر، مصادف با میلاد پرسرور حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها، مقام معظم رهبری گفتاری داشتند با جامعه مداحان کشور.

در این گفتار که از طریق رسانه‌ها و فضای مجازی پخش گردید، معظم‌له مطالب مهم و متعددی ایراد فرمودند؛ لکن بخشی از مطلب که در انتهای سخن بیان شد، نکته‌ای نغز و محتوایی، ناظر به اخلاق در جامعه امروز بود.

در واقع رهبر حکیم انقلاب، با نظرداشت مسائل روز و جاری کشور، صلاح دیدند در چنین روز مبارکی و در جمع مجازی مخاطبانی که به سِمت مداحی اهل بیت علیهم السلام مشهور و مشغولند این نکته اخلاقی را مطرح سازند.

وقتی ایشان از گسترش مداحی ابراز خرسندی می‌فرمایند و از جامعه مداحان می‌خواهند باتوجه به هنر و محتوای مداحی؛ فرهنگ‌سازی، ترویج و گستردن مبانی فکری و فرهنگی اسلام را جدی بگیرند، نشان می‌دهد هیئت و مداحی چه نقش مهمی در تربیت عمومی و اجتماعی دارد و چه توقع و انتظار بالایی از این قشر وجود دارد.

در اینجا گذرا و کوتاه، نگاهی داریم به فرازهای این بخش از بیانات حکیمانه حضرت آیت الله خامنه‌ای.

بدزبانی و بدگویی در سخن  

«متأسّفانه امروز با گسترش فضای مجازی بتدریج این ادب اسلامی دارد کم‌رنگ می‌شود»، «امروز بعضی سعی می‌کنند یا بی‌توجّهی می‌کنند و این در جامعه، بخصوص در بعضی از رسانه‌های صوتی تصویری و بخصوص در فضای مجازی رو به گسترش است».

روشن است که این آسیب اخلاقی، اگرچه ممکن است سابقه تاریخی داشته باشد، اما گسترش ابزارهای جدید رسانه‌ای و فضای مجازی، شیوع و افزایش آن را درپی داشته است. چه بسا تاثیر این ناهنجاری‌ها در فضای مجازی دوچندان و چندبرابر شده است. دیگر مانند گذشته نیست که یک سخن ناروا در مجلس و محفلی بماند و فراموش شود. با هر بازپخش سخن نیک و بد در هر زمان و مکان، اثرات آن ادامه می‌یابد. از این رو است که باید بیش از گذشته مراقب بود و آسیب‌های اخلاقی به ویژه در حوزه رسانه‌های صوتی و تصویری را کاهش داد.

نقش منحصربفرد هیئت و مداحان در فرهنگ‌سازی

«مدّاحی یک پدیده‌ هنری ویژه و منحصربفرد است که ما هیچ جا شبیه این نداریم ... خوشبختانه نمونه‌ عالی آن در کشور ما است. این جامعیّت، این نفوذ رسانه‌ای، این رواج اجتماعی و مردمی که این هنر ویژه دارد، در هیچ جای دیگر به این شکل وجود ندارد»، « توصیه‌ اوّل این است که این وظیفه‌ فرهنگ‌سازی، ترویج و گستردن مبانی فکری و فرهنگی اسلام را جدّی بگیرید؛ این بسیار مهم است؛ اساس کار شما این است؛ محور کار را این قرار بدهید. فکر و پند و معرفت و بصیرت را با همین ابزارِ هنریِ برجسته منتشر کنید».

نگاه مثبت به پدیده‌های مثبت اجتماعی در کنار اهمیت دادن به نقاط ضعف و تبدیل تهدیدها به فرصت‌ها، را می‌توان از ویژگی‌های حکیمانه رهبر انقلاب دانست. در واقع نفسِ بکارگیری ظرفیت‌های مذهبی، فرهنگی و اجتماعی در حل معضلات عمومی، خود باعث تربیت و ورزیدگی نیروهای انقلابی می‌شود. این که مداحان، خطاب توصیه رهبر انقلاب قرار گرفته‌اند خود به نوعی تربیت نسلی مؤثر و کارآمد است که امام امت در پی آن است.

«در اظهارات، در صحبتها، قول به غیر علم نباید باشد، غیبت نباید باشد، تهمت نباید باشد و بدگویی و بدزبانی نباید باشد. اینها را به مردم یاد بدهید، تعلیم بدهید؛ هم در زبان تعلیم بدهید، هم در عمل تعلیم بدهید».

مکتب اخلاقی علوی و فاطمی

رهبر معظم انقلاب، در بیان الگوی مکتبی برای جامعه مداحان کشور، دقیقا به شخصیت‌هایی اشاره می‌کنند که همه سرمایه و آبروی مداحان و همه آرزو و محبت آنان به سوی آن بزرگوران است.

به دیگر سخن، حضرت آیت الله خامنه‌ای، می‌خواهند بفرمایند که اگر آمال مداحی و هیئت‌ها و مراسم و آیین‌ها، نوکری و خدمت به دستگاه اهل بیت علیهم السلام است پس در شیوه رفتار و گفتار نیز این محبت باید به پیروی برسد نه آن که در شعار باقی بماند و در عمل به روش دیگری رفتار شود. « مکتب علوی و فاطمی از این چیزها مبرّا است. شما نگاه کنید فاطمه‌ زهرا (سلام الله علیها) دو خطبه‌ طوفانی ایراد کرده؛ یکی در مسجد در میان انبوه متراکم مردان، یکی هم خطاب به زنان مدینه که پُر است از مطالب بسیار مهم و اعتراضی ... لکن در این دو خطبه‌ مهم و بزرگ و پُرشور، یک کلمه‌ هتک و زشت و توهین‌آمیز وجود ندارد؛ همه ‌کلمات، محکم و مستحکم،‌ بیاناتِ متین و متقن است».  همچنین

« وقتی که در لشکر امیرالمؤمنین خطاب به لشکریان معاویه بعضی‌ها یک مقداری بدزبانی کردند، حضرت فرمود نه، بدزبانی نکنید، بدگویی نکنید، من دوست ندارم شما این جوری باشید. این اخلاقِ فاطمی و علوی است».

ظرفیت‌های مثبت برای تکامل اخلاقی

هرچند مداحان در صف و پیشگام هیئت هستند و رفتار و گفتارشان بسیار مؤثر است اما روشن است که یک هیئت بمثابه یک رسانه، پشت پرده و پشتیبانی گسترده‌ای دارد که به اتکای آن می‌تواند اثرگذاری بیشتر و حرفه‌ای‌تری داشته باشد. از مبانی علمی و مطالعات تاریخی گرفته تا مهارت‌های ادبی و موسیقایی. جالب این است که مقام معظم رهبری از این بابت نیز اظهار خرسندی می‌کنند: «خوشبختانه امروز دستگاه‌های تبلیغی کشور به سمت تکامل و تعالی دارند حرکت می‌کنند؛ این را من به شما عرض بکنم. هم در حوزه‌های عمیق و فکری و علمی در حوزه‌های علمیّه، هم در میدانهای دیگر، کارهای خوبی دارد انجام می‌گیرد در این زمینه و خوشبختانه ما انعکاس این را در بخش‌های مدّاحی هم مشاهده کردیم و می‌بینیم؛ در محرّم گذشته که محرّم کرونایی بود و در ماه رمضان که ماه رمضان کرونایی بود، دیدیم که چه جور شما خوب حرکت کردید، با ابتکار حرکت کردید و کارهای زیبایی از شماها سر زد».

سخن آخر:

تمسک به ائمه اطهار علیهم السلام و حرکت در مسیر اهل بیت، به ویژه در کسوت مداحی که اثر رسانه‌ای بالایی دارد، باید در گفتار و رفتار، نمود داشته باشد. آسیب این است که ما به بهانه محبت حضرات معصومین و جفاهایی که بر ایشان رفته‌ است، راه را گم کنیم و به بدزبانی و بدگویی مبتلا گردیم. باید ضمن آن که محبت اهل بیت را دل خود و نسل جوان، تقویت و ترویج می‌کنیم، از برائت و بغض دشمنان ایشان نیز غافل نشویم؛ لکن خطای راهبردی این است که حق‌خواهی و ظلم‌ستیزی را با بدگویی و بدزبانی اشتباه بگیریم و ناخواسته از مکتب انسان‌ساز علوی و فاطمی خارج شویم.