پویانمایی و اثرات اجتماعی آن

از جمله مدیوم های مدرن هنری که با توجه به جذابیت های بصری و عمق تاثیر بر مخاطب کودکان و نوجوانان رواج و طرفداران بسیاری یافت مدیوم انیمیشن است که البته تولید آن هزینه بالایی را می طلبد این ژانر از منظر مبانی نظری عمومی نسبت به سایر مدیوم های پرمخاطب و هنری مورد تأمل کمتر و بررسی‌های تئوریک قرار گرفته است و بر حسب تداول به شکل رو گرفتی، از تکنیک ها و سبک های تولید در انیمیشن های هالیوودی ساخته می شود.

 این نکته که آثار تولید شده پویانمایی در داخل کشور در سال های اخیر به وسیله برنامه‌سازهای مومن و معتقد به مبانی دینی صورت گرفته است از آنجا اهمیت ویژه ای می یابد که با الگوگیری از ساختار و فضای انیمیشن های پرفروش غربی پیشرفته و البته گاه در گیشه نیز موفق بودند لذا همواره این سوال مطرح است که بین این تولیدات با مبانی حکمی و دینی چه نسبتی برقرار است. البته این نسبت لزوماً نباید از جنبه محتوایی باشد بلکه مهمتر از آن از حیث فرم و ساختار است در اینجا بد نیست به چند انیمیشن ساخته شده در کشور خودمان در سال‌های اخیر نگاهی بیندازیم تا بحث روشن تر شده و بتوانیم میزان توجه به رویکرد حکمی در تولید آثار پویانمایی را بهتر بررسی کنیم.

انیمیشن فیلشاه

 از جمله آثار موفق پویانمایی داخل کشور در سال‌های اخیر انیمیشن فیلشاه است که با هزینه‌ای بالغ بر ۳ میلیارد تومان ساخته شد و در گیشه فروشی در حدود ۸ میلیارد تومان داشت این در حالی است که فروش خارجی آن در برخی کشورهای عربی نیز بسیار چشمگیر بود. فیلشاه را از حیث تجاری و جذابیت برای مخاطب کودک می توان نمونه قابل مطالعه برشمرد شخصیت اصلی فیلم یک بچه فیل است که از حیث استعداد و ویژگی‌های رفتاری با سایر همنوعانش تفاوت دارد این بچه فیل در پی ماجراهایی به لشکر فیل های ابرهه در می‌آید و در مسابقه رقابت برای تبدیل شدن به فیل ویژه قرار می‌گیرد در این بین خوش قلبی، دلسوزی و سیر زندگی او را دستخوش تغییر قرار داده و زمان رسیدن به مراتب عالیه زندگی به لحاظ اخلاقی و شخصیتی هم به فیل دیگری تبدیل می شود.

 خلق موقعیت و داستان فانتزی در حاشیه یک ماجرای تاریخی دینی استراتژی است که در برخی انیمیشن های دیگر مانند شاهزاده روم هم استفاده شده بود داستان به خودی خود در فضا و زمان مادی گذر می کند یک حادثه تاریخی و واقعی را بازنمایی می‌کند اما زبان و گفتگوی حیوان ها و ظاهر غیر انسانی سپاه ابرهه و اجرای فیلم‌نامه در قالبی رئال را ناممکن و مسیری به جز مدیوم انیمیشن را پیش پا نمی گذارد.

 هر چند که به طور کلی خبری از نمادسازی یا پشتوانه فلسفی برای داستان وجود ندارد اما سازندگان انیمیشن های این چنینی ترجیح می دهند پیام دینی اخلاقی را در بستر زمانی مکانی داستان و جذابیت کودکانه را در شخصیت سازی های فانتزی بگنجانند تا ماجرای تخیلی و سرگرم کننده را در این بستر تاریخی مذهبی پشت سر گذارند.

البته یکی از خطرات جدی در این سنخ آثار نمایشی دو پاره شدن بخش جذاب و فانتزی از بخش دینی و پیام محور است بدین صورت که بخش مربوط به شخصیت ها و ماجراهای فانتزی به خط سیر دینی اخلاقی داستان سنجاق می شود و یک فیلم دو تکه را خلق می‌کند که به دنبال القای یک مفهوم معنوی و گاه تا سر حد و و مستقیم گویی پیش می‌رود و کسی که تولید سرگرمی های بصری و دراماتیک را برای مخاطب خردسال و کودک بر عهده دارد این دوپارگی می تواند معیار هنری اثر را به شدت تقلیل دهد و حتی تأثیرگذاری بخش محتوا محور را بر روی مخاطب به حداقل برساند.

باید بر این مسئله توجه داشت که قدسی بودن هنر تنها در گرو نمادسازی و تمثیل است بلکه میلیون ها تمثیل وجود دارد که مانند رمان و سینما با توجه به این نکته که ظرفیت و قابلیت تمثیل ایده‌های فلسفی را ندارند و تمایل آنها در شخصیت پردازی های جزئی و ماجرا های زمانی مکانی نهفته است امکان و بازنمایی مسیر حقائق قدسی در آن ها بر اساس مبانی حکمت متعالیه وجود دارد. نماد پردازی و تمثیل در ژانر انیمیشن مثل دیگر مدیوم های سنتی راهبردی مشابه دارد که باید رعایت شود در نهایت با وجود ظرافت بسیار و امکانات فراوانی که برای تولید آثار تمثیلی در این مدیوم وجود دارد و متاسفانه هنوز نمونه‌ها و بلکه نمونه درخوری با این راهبرد در کشور تولید نشده است و جای آن است که تولید کنندگان آثار پویانمایی و انیمیشن در کشور توجهات لازم را به زمینه های فلسفی و اقتضائات حکمی معطوف کنند تا بتوان در بخشی از تولیدات انیمیشن معاصر کشور امتداد هنر های تمثیلی سنتی را مشاهده کرد این راهبرد افزون بر امتداد اصالت بومی به آثار مدرن داخلی زمینه‌ی توانمند برای ساخت محصولات تاثیرگذار از حیث معنوی و دینی و اخلاقی را فراهم می کند.