فواید گرسنگی از دیدگاه علمای اخلاق

به گزارش خبرگزاری رسا، نیمی از ماه مبارک رمضان امسال گذشته است. شرایط کرونایی حاکم بر کشور باعث شده است، روزه دارانی که در قرنطینه‌های خانگی هستند، فرصتی بیشتر برای مطالعه آثار مرتبط با حال و هوای ماه رمضان داشته باشند. یکی از این آثار ارزشمند، کتاب «المراقبات» آیت الله میرزا جواد ملکی تبریزی است.

میرزا جواد آقا ملکی تبریزی در کتاب المراقبات در مراقبت‌ها و اعمال ماه مبارک رمضان در بیان گرسنگی روزه داران و فواید آن آورده است:

از امیرالمؤمنین (ع) روایت شده است: «نگویید رمضان؛ زیرا نمی‌دانید رمضان چیست؛ و اگر کسی گفت، باید صدقه داده و روزه بگیرد. بلکه همانطور که خداوند فرموده است بگویید ماه رمضان»

از اعمال مهم در این ماه بزرگ شناخت حقیقت این ماه - در این ماه خداوند رهروان این ماه را با دعوت به میهمانی این ماه گرامی داشته و این ماه، ماه میهمانی خداست- و سپس فهمیدن معنی روزه و مناسبت آن با میهمانی خداست. آنگاه تلاش و کوشش برای به دست آوردن اخلاص در کردار و رفتارهایی است که مطابق با رضایت صاحب خانه است.

فواید گرسنگی

گرسنگی فواید بیشماری در جهت تکمیل نفس و شناخت خداوند برای سالک دارد. روایات زیادی در فضائل گرسنگی وارد شده است که بد نیست در اینجا اشاره‌ای به آنها و سپس به فلسفه و حکمت گرسنگی داشته باشیم:

از پیامبر اکرم (ص) روایت شده است: «با تشنگی و گرسنگی نفس‌هایتان مبارزه کنید همانا پاداش این کار همانند پاداش مبارزه و خداست. و عملی دوست داشتنی تر از گرسنگی و تشنگی در نیست. و همچنین فرمودند: برترین شما روز قیامت در نزد شد است که گرسنگی بیشتری کشیده باشد و در خداوند متعال تفکر بیشتری نموده باشد.» و به اسامه فرمودند: «اگر می‌توانی در حال گرسنگی و تشنگی ملک‌الموت را ملاقات کن تا به بالاترین مقام جاها رسیده و با پیامبران هم منزل شوی و ملائکه از دیدن روی شادمان شوند و خداوند بر تو درود فرستد.» نیز فرمودند: گرسنگی بکشید و بر بدن‌هایتان سخت بگیرد شاید دل‌هایتان خداوندی ببیند. در حدیث معراج خداوند پرسید: ای احمد! آیا آثار میدانی؟ پاسخ داد: خیر. خداوند فرمودند: نتیجه روزه کم خوری و کم گویی است. و آن حکمت را به ارمغان می‌آورد و حکمت معرفت را در پی دارد و معرفت یقین را. و وقتی که بنده‌ای به یقین رسید باک ندارد که چگونه روزگار را سپری کند.

در سختی با آسانی و این مقام ارزان خوشنودهاست. و هرکس طبق خوشنودی من رفتار کند، سه خصلت اوتاد را به او می‌دهم: شکری که نادانی همراه آن نباشد، یادی که فراموشی بر نداشته باشد و دوستی‌ای که دوستی من را بر دوستی آفریدگانم ترجیح از ندهد. هنگامی که او من را دوست داشت، من هم او را دوست خواهم داشت؛ دوستی او را در دل بندگانم انداخته و چشم قلب او را به عظمت جلالم می‌گشایم و علم آفریدگانی را در یکی شب و روشنایی روز با او مناجات می‌کنم و همنشینی او با بندگانم قطع شود و کلام خود و فرشتگانم را به گوش او می‌رسانم و اسراری را که از بندگانم پنهان کرده‌ام برای او آشکار می‌کنم.

عقل او را غرق در شناخت خود کرده و درک او را بالا می‌برم مرگ را بر او آسان می‌کنم تا وارد بهشت شود و وقتی که ملک‌الموت او را ملاقات کند، به او می‌گوید: آفرین بر تو و خوشا به حالت! خداوند مشتاق تو است. خداوند می‌گوید: این بهشت من است، در آن بخرام و خوش باش و در همسایگی‌ام ساکن شو. روح انسان می‌گوید: خدایا خود را به من شناساندی و با این شناخت از جمیع آفریدگانت بی نیاز شدم. قسم به عزت و جلالت اگر خوشنودی تو در این است که قطعه قطعه شده یا هفتاد بار به بدترین شکل کشته شوم خوشنودی تو برای من دوست داشتنی تر است.

آنگاه خدای متعال می‌فرماید: به عزت و جلالم سوگند، هیچگاه مانعی بین خود و تو قرار نمی‌دهم؛ تا هر وقت خواسته باشی بر من وارد شوی؛ که با دوستان خود چنین کنم.

فواید گرسنگی از دیدگاه علمای اخلاق

می‌توان به سخنان علمای اخلاق که برگرفته از روایات می‌باشد مراجعه نمود. آنان برای گرسنگی فواید زیادی گفته‌اند از قبیل:

الف) صفای قلب: زیرا سیری باعث ازدیاد بخار در مغز شده و مغز حالتی شبه مستی پیدا می‌کند و نمی‌تواند خوب فکر کند، سرعت انتقال او کم شده و قلب کور می‌شود. برخلاف گرسنگی و صفای قلب می‌شود. و قلب را آماده تفکری که باعث شناخت می‌شود، می‌کند و نوری آشکار پیدا می‌کند. از رسول اکرم (ص) روایت شده است: «کسی که شکم خود را گرسنه نگه دارد اندیشه‌اش تربیت می‌شود.»

ب) تواضع و از بین رفتن سرمستی و ناسپاسی که منشأ سرکشی است؛ وقتی نفس خوار شد، در مقابل پروردگارش خاضع شده سرکشی دست بر می‌دارد.

ج) شکستن شدت شهوات و نیروهایی است که باعث انجام گناهان کبیره شده و سبب هلاکت انسان می‌شوند: چون بیشتر گناهان کبیره از شهوت سخن گفتن و شهوت جنسی به وجود می‌آید و کم کردن این دو شهوت باعث مصون ماندن از خطرها می‌شود.

د) آمادگی برای انجام تمام عبادت‌ها از چند جهت است: که کمترین آنها کم احتیاجی به تخلی و به دست آوردن غذا و کمتر بیمار شدن به بیماری‌های گوناگون است. زیرا معده خانه بیماری و پرهیز سر هر دارویی است و نیز مانع به وجود آمدن مشکلاتی که از غذا خوردن انسان را محتاج مال و مقام دنیا می‌کند می‌گردد؛ مال و مقامی که عده بسیاری را هلاک کرده است.

ه) توانایی برای دادن مال: میهمانی دادن، هدیه دادن احسان و نیکی، رفتن به حج و زیارت و بالاخره انجام تمام عبادت‌های مالی است. نمی‌تواند این فایده ها را به روشنی درک کند مخصوصاً فایده اول را تفکر در عمل مانند نتیجه است و غیر آن مانند مقدمات است چون فکر حرکت است و غیر فکر مقدمه و آمادگی برای حرکت. به همین جهت درباره تفکر روایت شده است: «یک ساعت تفکر هفتاد سال عبادت است.»