فقه، کلام، جامعه شناسی و حکمرانی جدید نیاز ضروری عصر تسلط هوش مصنوعی

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، نشست علمی «هوش مصنوعی و آینده علوم اسلامی» با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا قائمی نیا و دکتر بهروز مینائی و به دبیری حجت الاسلام و المسلمین احمد کوهی در قم برگزار شد.

در این نشست که سه شنبه شب به میزبانی طرح جامع پرورش استعداد شهید بیاضی‌زاده در ساختمان غدیر برگزار شد افراد حاضر به بیان دیدگاه خود و تضارب آراء پرداختند.

حجت الاسلام و المسلمین احمد کوهی دبیر این نشست در ابتدا با بیان اینکه این سلسله نشست‎ها به دنبال این است که تصویری از وضعیت بشر در آینده با آن روبرو خواهد بود ارائه دهد و برای اینکه برنامه ریزی بهتر و مواجهه فعال تری با اتفاقاتی که در یکی دو دهه آینده رخ می دهد داشته باشیم اجرا می‎شود.

کوهی با بیان این که برداشت ما این است که الان نسبت به این علوم در یک حالت شکننده و غیر مستقر قرار داریم و احتمالاً این حالت شکننده در آینده بیش از الان خود را نشان خواهد داد گفت: وقتی پارادایم‎های علم تغییر می‎کنند فقط در یک حیطه تغییر ایجاد نمی‎کند بلکه روی باقی حوزه‎ها نیز تاثیر می‎گذارد، علوم اسلامی از روندهای کلانی  تاثیر می‎پذیرد و هوش مصنوعی و هوشمند سازی یکی از مسائلی است که تحولات اجتماعی را به همراه دارد و علوم اسلامی را تحت تاثیر قرار می‎دهد.

وی با اشاره به اینکه علوم اسلامی در گذشته با رقابتی که با علوم انسانی داشتند کارکرد پیدا می‌کرد اگر رقیب عوض شود باید منتظره یک تحول عمیق در علوم اسلامی باشیم.

باید بررسی کنیم که این تغییرات چه امکانات جدیدی را در اختیار علم قرار خواهد داد، چرا که ممکن است هوش مصنوعی مسائل فقهی و کلامی جدیدی ایجاد کند.

 دبیر نشست گفت: در این حالت چند پرسش مطرح است، اینکه موضوع هوش مصنوعی چه موضوعات جدیدی وارد مباحث علوم خواهد کرد؟ یا اینکه علوم از چه منابع جدیدی می توانند استفاده کنند؟

مسئله دیگر این است که ممکن دسته دیگری از افراد ممکن است محورهای علوم را در دست بگیرند؟

کوهی در پایان سخنان خود تاکید کرد: به هر حال ما باید محورهای اثرگذاری هوش مصنوعی روی ابعاد مختلف علوم را بدانیم و پاسخگوی مسائل جدید باشیم. چرا که علوم جدای از محیط خودشان نیستند و حد اقل یکی از نیازهای اجتماع خودش را برطرف می‌کند و اگر نتواند پاسخگوی نیازهای اطراف خود باشد لاجرم حذف خواهد شد.

باید بدانیم که اگر هوش مصنوعی تسلط یابد آیا نیازهایی که از علوم اسلامی داریم درجه و اولویت جدیدی خواهند یافت؟

تجزی در فتاوا نیاز ضروری عصر تکنولوژی و هوش مصنوعی

در ادامه نشست دکتر بهروز مینائی به بیان دیدگاه خود پرداخت.

وی با اشاره به گستره ی مبحث هوش مصنوعی گفت: امروز هر جا که تفکر انسانی و کاربردی از تفکر انسانی وجود دارد و یا هر جا که داده ای وجود دارد بحث فناوری اطلاعات هوش مصنوعی مطرح می شود.

مینایی تاکید کرد: لبه های علم کنونی (فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی) نه تنها در علوم انسانی و اسلامی بلکه در تمام شئون راهبردی یک کشور تاثیر دارد، امروز هوش مصنوعی در بسیاری از موضوعات جواب داده و باعث پول درآوردن برای مردم شده است. مثلاً در هوش تجاری خوانش ماشینی.

وی ادامه داد: بعد از اینکه اینترنت و موبایل همراه شد و ذخیره ابری ایجاد شد و بحث بیگ دیتا و تحلیلهایی که روی آنها ایجاد می‌شود باعث شد در همه شاخه های علوم تحول ایجاد شود و علوم انسانی عقب ماندند، نه فقط علوم اسلامی بلکه کل علوم انسانی؛

مینایی گفت: این‎ علوم دیر به پاسخگویی رسیدند، بسیاری از چالش‎ها در دنیای گیم و موبایل به زندگی مردم آمد ولی بدون این که روی اثری که در زندگی مردم می گذارد فکر شده باشد. بسیاری از تحولات که هوشمندسازی ایجاد کرد ابعاد مخاطب سنجی و فضای دوم زندگی که برای مردم ایجاد شد و حتی یک نوع هویت مخفی که شکل گرفت. مسائل مختلف که حوزه های علوم انسانی باید با آن می پرداخت اما جا ماند حداقل در ایران جا ماند.

مینایی ادامه داد: در خود آمریکا برای تمام بازی ها و فیلم ها و موارد مختلف تکنولوژی و هوش مصنوعی فلسفه نوشته شده است که چه باوری دارد توسط آن تزریق می شود و چه آورده‌ای برای شما خواهد داشت.

مینایی بر تاثیر عمیق سه شاخه‎ی  اینترنت اشیا، رمز ارزها و هوش مصنوعی بر آینده تاکید کرد و گفت: این سه مورد شیوه های حکمرانی آینده را عوض خواهد کرد.

مینایی همچنین به مسئله اخلاق در موضوع هوشمندسازی و کم کاری علوم اسلامی در این مورد اشاره کرد و گفت: یونسکو در  سال 2018 سندی 108 ماده ای را برای ابلاغ به همه کشورها آماده کرده است که همه ملزم به تبعیت از آن خواهند بود.

این محقق گفت: باید به این واقف باشیم که نمی‎توان جلوی پیروی این ابزار هوشمند را گرفت و گریزی از آن نیست، بلکه باید با تسلط و سوار شدن بر آن مسائل جدید را حل کرد.

مینایی در پایان تاکید کرد: تا زمانی که فقیه این موضوعات را نشناسد نمی‌تواند نظر بدهد، باید موضوع شناسی‎های مختلف حوزوی پای کار بیاید؛ شاید لازم باشد یک استاد هوش مصنوعی بیاید در یک درس مختلط بحث کند یا حتی روانشناس‎ها و دیگر علوم. به هر حال تا فرد موضوع را نشناسند امکان بحث درست مهیا نیست، شاید تجزی در فتاوا بهتر جواب بدهد. باب های فقهی جدید باید درست شود، مثلا باب فقهی هنر و رسانه و منبرهای جدید می‌تواند ایجاد شود، همچنین باید به این بحث به شکل فرصت نگاه کرد نه تهدید.

اجتهاد در الگوریتم نمیگنجد

ادامه و بخش پایانی نشست با ارائه نظرات حجت الاسلام والمسلمین علیرضا قائمی نیا پیگیری شد.

قائمی نیا با تاکید بر اینکه خود هوش مصنوعی صرفاً پیشرفت تکنولوژی نیست بلکه تجسم یک فلسفه خاص است نگاه خود را نسبت به این مقوله نگاهی فلسفی فرهنگی معرفی کرد.

وی ادامه داد: هوش مصنوعی مباحث جامعه شناسی ،سیاست و حکمرانی جدید ایجاد می کند؛ حتی بحث آرمانشهر دیجیتال مورد بحث است، ابعاد و مدیریت سبک زندگی انسان سلطه هوش مصنوعی را خواهد داشت. قائمی نیا با ذکر اینکه با ورود هوش مصنوعی مطالعات فرهنگی دستخوش تغییر خواهد شد گفت: هوش مسنوعی مثلاً روی مد، دوستیابی و مهمانی و مباحثی از این دست تاثیر زیادی دارد و حتی بحث الهیات در عصر هوش مصنوعی نیز متفاوت است؛ حتی می‎توان ادعا کرد هوش مصنوعی صرفاً تجسم فلسفی نیست بلکه جهان بینی یک فرد را هم تحت تاثیر قرار می دهد و با ورود این مسئله ذهن و مقولات فکری انسان تغییر می کنند.

این استاد حوزه ادامه داد: مارکس گفته بود «ماشین تنها ماشین نیست اینها ایدئولوژی های ما را تغییر می دهند»! بله اینها باعث شده است عالم بشریت تغییر کرده و در نتیجه بشر جدیدی پیدا شده است. انسان صنعتی با انسان سنتی متفاوت است، انسان سرمایه داری با انسان قدیم متفاوت است، انسان اطلاعاتی با انسان سرمایه داری متفاوت است انسان مجازی با انسان اطلاعاتی و سرمایه داری متفاوت است و این انسان جدید جامعه شناسی جدیدی را می طلبد.

قائمی نیا تاکید کرد: در عصر تسلط هوش مصنوعی فلسفه کلامی متحول خواهد شد و کلام سنتی کارایی خود را از دست خواهد داد. چرا که در فضای مجازی اطلاعات حکمرانی می کند و این وضعیت کلام و الهیات خاص خود را می طلبد.

قائمی نیا در پایان گفت: اما مسئله ای که هوش مصنوعی در آن باز می ماند این است که اجتهاد به معنای واقعی کلمه، در الگوریتم نمی‎آید.

این استاد حوزه در توضیح این مسئله گفت: در پدیدارشناسی دو نوع معرفت داریم: معرفت محاسباتی که کامپیوتر بعنوان مکثال محصول این معرفت است؛ و ومعرفت عمیق یا معنوی و تاملی و هرمنوتیک که این مورد روش بردار و محاسبتی نیست.

قائمی نیا  یک پیشنهاد انتقادی هم مطرح کرد و گفت: حوزه باید به شدت روی فلسفه ی این موضوعات کار کند. البته متاسفانه تا حالا کم کاری بوده است و ما حتی فلسفه ی تکنولوژی نداریم چه برسد به فلسفه ی هوش مصنوعی.

محمد اصغری مرجانلو