اربعین پدیده‌ای فراتر از اراده بشری

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا و به نقل از تسنیم،مراسم رونمایی از کتاب «حرکت الهی؛ تحلیل تمدنی راهپیمایی و زیارت اربعین» با حضور  سیدمجید امامی، دبیر اندیشکده راهبردی اربعین، سیدمجید مطهری‌نژاد،‌ عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع)، محمدمهدی ذوالفقارزاده،‌ استادیار دانشکده مدیریت دانشگاه تهران و هادی غیاثی، مؤلف کتاب و با حضور مجازیِ رئیس گروه مطالعات فرهنگ و تمدنی فرهنگ و علوم اسلامی حجت‌الاسلام حبیب‌الله بابایی برگزار شد. این کتاب که به اهتمام اساتید دانشگاه امام صادق (ع) و اندیشکده راهبردی اربعین منتشر شد، مجموعه‌ای از مقالات اساتید حوزه تمدنی درباره «تحلیل تمدنی راهپیمایی و زیارت اربعین» است. 

حجت‌الاسلام بابایی که مقاله خود را با عنوان «راه اربعین، راهی به آن سوی تمدن» در این کتاب منتشر کرد، گفت: فرهنگ اربعین، فرهنگ دست‌ساخت خداست نه انسان. ما با دو گونه فرهنگی که از یک سو ساخته انسان و فرهنگی که ساخته خود خداست، مواجهیم. در اینجا فرهنگ انسانی مغلوب فرهنگِ خدایی قرار می‌گیرد. در چنین شرایطی دست خدا را می‌توان بر رقم زدن تدبیر زندگی انسان امروزی مشاهده کرد. از این منظر جهانی شدن فرهنگ اربعین نه از تراکم فرهنگ‌های مختلف و نه از شباهت‌های فرهنگ‌های متنوع بلکه از غایت متعالیِ مشترک در فرهنگ‌ها به وجود می‌آید. فرهنگ جهانیِ مدرن حاکم در جهان اسلام،‌ فرهنگ بیگانه،‌ تحمیلی و التقاطی است، در حالی که فرهنگ جهانی اربعین، امری درون‌زا و برآمده از باورهای اشراقی است.

سید مجید امامی در این نشست با اشاره به اینکه مسئله امت اسلامی و هویت شیعی، مسئله‌ای نیست که ما با تعارفات روزمره بین‌الملل بتوانیم حلش کنیم، گفت: اگر در تراز خود ماجرای زیارت بنشینیم، اصلاً عراقی و ایرانی و سوری معنا ندارد؛ تمام این جغرافیا، جغرافیای محبان اهل بیت و مغناطیس زیارت اهل‌بیت است. پس هر جا که جای پای زائر اهل بیت است، یک وطن معنوی است. بنابراین از مشهد تا دمشق،‌ از دمشق تا عتبات، از عتبات تا بقیع، جغرافیای زوار است. اگر می‌شد متولیان فعلی این اعتاب و حرم‌های اهل بیت، حول محور زیارت، تعاملات میان‌سازمانی انجام می‌دادند، ما با یک سازمان یا شبه‌سازمان قدرتمند مواجه بودیم که در تراز مسائل معنوی جهان اسلام گام برمی‌دارد.

مطهری‌نژاد با ارائه مقاله «جایگاه و ظرفیت‌های تمدنی پدیده آیاتی اربعین» در کتاب «حرکت الهی»، گفت: فهمی که تاکنون از پدیده اربعین حاصل شده، گویای آن است که این رویداد پدیده‌ای فراتر از اراده بشری به شمار می‌آید؛ اربعین پدیده‌ای است که شاید یک جنبه تاریخی داشته باشد، اما اینکه چرا این پدیده به یک باره تبدیل به ماجرای عظیمی می‌شود که همه ملت‌ها و جوامع انسانی را با خود همراه می‌کند، جای سؤال و تفحص دارد. کاملاً مشخص است که اربعین نه می‌تواند پدیده‌ای سیاسی باشد و نه آن را پدیده‌ای تاریخی و مناسکی دانست بلکه دست اراده الهی در آن وجود داشته است که طی آن، خداوند جوامع را در راستای اهداف خود به حرکت در آورده است. 

محمدمهدی ذوالفقارزاده که مقاله خود را با عنوان «مؤلفه‌های کلیدی چشم‌اندازپردازی در جریان اربعین حسینی» منتشر کرد، در این نشست گفت: با توجه به اینکه اربعین را باید حرکتی الهی و دست‌ساز خداوند بدانیم،‌ باید نتیجه گرفت فضایی است که خدا طی این سال‌ها ایجاد کرده و شواهد هم تماماً حاکی از این است که قدرت بشر قابلیت و ظرفیت ایجاد چنین رویدادی را با این ابعاد ندارد. بنابراین می‌طلبد ما هم اندیشه و هم دستگاه نظری خود را هرچه زودتر برای شناخت این پدیده به کار بگیریم. آنچه تا به حال در دستگاه‌های نظریِ علوم اجتماعی به طور عام مطرح کرده‌اند، خیلی با نگاه الهیاتی همسو نیست؛ یعنی عمدتاً عادت کردیم همه چیز را در سطح مادی و زمینی تحلیل کنیم و اگر هم برای یک پدیده ابعاد فرامادی وجود داشته باشد، دستگاه‌های نظری ما خیلی این قابلیت را نداشته که آسمان و زمین را به هم متصل کنند و تحلیلی که ارائه می‌دهند، اینچنین نیست که هم بُعد آسمانی و هم بُعد زمینی آن را تبیین کند. 

هادی غیاثی، گردآورنده کتاب حرکت الهی، گفت: وقتی زیارت اربعین و ابعاد تمدنی آن را بررسی می‌کنیم، به این نتیجه می‌رسیم برای فهم صحیح آن، نیاز به آن دست چارچوبه مفهومی داریم که در سطح این رویداد باشد. هر حرکتی در راستای هدفش معنا می‌یابد؛ وقتی هدف انقلاب اسلامی، تمدنی شد، ما باید سعی کنیم ابعاد مختلف آن را برای خود روشن کنیم تا بتوانیم تمام حرکت‌هایی که ذیل انقلاب اسلامی تعریف می‌شود، بازخوانی و ارزیابی کنیم تا فهم صحیحی از حرکت خود داشته باشیم. بنابراین بینش تمدنی برای ما به صورت مستقل دارای اصالت است.