در حوزه فضای مجازی ۲۷ متولی داریم اما حاکمیت نداریم

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، مدیرکل تبلیغ تخصصی دفتر تبلیغات اسلامی در نشستی با موضوع "مدیریت و راهبری فرهنگی محتوا در فضای مجازی" که از سوی اندیشکده مطالعات آینده پژوهی موسسه آموزش عالی طلوع مهر در قم برگزار شد، هدف از بررسی این موضوع را هشدار دادن نسبت به یکی از اضلاع جدی در فضای مجازی در سطح نخبگان عنوان کرد و گفت: در بحث فضای مجازی و اینترنت نسبت به این مساله بحث‌های زیادی مطرح است ولی باید به این نکته توجه داشت که فضای مجازی به مثابه اینترنت نیست و تعریف رسمی و متفق القولی برای این فضا وجود ندارد و هر کس بر اساس تصورات خود آن را تعریف می‌کند.

اباذر جعفری عنوان کرد: صحیح‌ترین تعریفی که برای فضای مجازی وجود دارد این است که به شبکه‌هایی که بتوانند در کنار هم قرار بگیرند و شیئیّت و هویتی داشته باشند اطلاق می‌شود.

وی افزود: تعریف جدی و مقبول‌تر آن این است که علاوه بر جنبه‌های فناورانه آن، نظام حاصل از تعامل کاربران بر بستر شبکه معنا می‌شود که علاوه بر دارا بودن هویت اشیا، عنصر انسانی و معنوی را در نظام اجتماعی حاصل از تعاملات این شبکه مدّنظر قرار داده است.

وی با اشاره به تاریخچه فضای مجازی گفت: این فضا از اینترنت و یارانه‌های به هم پیوسته در ارتش آمریکا شروع شد که در سال 1989 کاربرد تجاری پیدا کرد و به‌تدریج در سال 1998 به صورت یک محصول در عالم رسانه خود را نشان داد و کاربرد جدی‌تری پیدا کرد و در دسترس عموم قرار گرفت.

جعفری خاطرنشان کرد: محتوای فضای مجازی اولین چیزی بود که علاوه بر ارتباطات شبکه‌ای و یارانه‌ها در بین کاربران خود را نشان داد که در ابتدا برای اهداف و داده‌های نظامی، سپس داده‌های سازمانی و آکادمیک مورد استفاده قرار گرفت که در کشور ما نیز اتفاق افتاد و برخط کردن کتاب‌ها و مقالات و منتقل کردن بخش عظیمی از تراث علمی روی شبکه جهانی وب جزو محتواهایی بود که در دوره اولیه نمود پیدا کرد و سپس بحث عمومی نویسی و در واقع فردی شدن و گسترش وبلاگ‌ها و سپس شبکه‌های اجتماعی شکل گرفت.

وی در بیان تعریفی از چیستی محتوا در فضای مجازی تأکید کرد: هر داده‌ای که در بستر فضای مجازی تولید و ارائه می‌شود به عنوان محتوا محسوب می‌شود و بر این اساس ما می‌توانیم علاوه بر کتب، تولیدات رسمی سازمان‌ها در قالب‌های مختلف داده‌های ماشینی را به عنوان محتوا تلقی کنیم که لاگ‌ها و گزارشاتی که ابزار دیجیتال تولید می‌کنند یکی از نمونه‌های اصلی داده‌های ماشینی است.

وی یادآور شد: یعنی بر اساس هر استفاده و کاربری که در فضای مجازی وجود دارد لاگ‌ها و گزارش‌هایی تولید می‌شود که این لاگ‌ها خود به عنوان داده و محتوا ارزشمند هستند.

وی داده‌های الگوریتمی را از دیگر انواع داده‌های ماشینی عنوان کرد که در بازی‌های رایانه‌ای بدون دخالت انسان ایجاد شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد و ادامه داد: این داده‌ها بر اساس الگوریتم‌های پیش فرض ایجاد شده و آن الگوریتم‌ها هستند که محتوا را تولید کرده و حتی آن را تبدیل به داده‌های ویدئویی می‌کنند که اصطلاحا به آن PCG گفته می‌شود.

جعفری با اشاره به تنوع داده‌ها افزود: داده‌های مختلفی وجود دارد که قدیمی‌ترین آنها داده‌های عکس و تصویری است و داده‌هایی که امروز رایج است داده‌های فیلم و تصویر است که عمدتا به صورت آفلاین با آن‌ها مواجه بوده‌ایم و با گسترش شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان‌ها داده‌های زنده و آنلاین جای خود را بازکرده و بر دیگر داده غالبیت پیدا کرده‌اند.

بحث اصلی ما "محتوای فرهنگی فضای مجازی" است نه "فرهنگ در فضای مجازی"
وی این تنوع در حوزه محتوا را بسیار جدی عنوان کرد و افزود: تمام مواجهه ما با حوزه محتواست؛ چرا که این حوزه برون داد و خروجی فضای مجازی برای ما خواهد بود.

وی در خصوص فرهنگ محتوا افزود: بحث ما محتوای فرهنگی نیست؛ چرا که محتوای فرهنگی تنها برشی از محتواهای موجود در فضای مجازی است که شامل محتواهای خبری، اطلاع‌رسانی و سیاسی و ... می‌شود.

این مقام مسئول ادامه داد: موضوع مورد بحث در مورد فرهنگ فضای مجازی هم نیست بلکه بحث ما در خصوص محتوای فرهنگی فضای مجازی است نه فرهنگ در فضای مجازی؛ چرا که فرهنگ در فضای مجازی رویکرد و جزیی از برش زیست‌بوم فضای مجازی است.

جعفری تصریح کرد: آنچه ما با آن مواجهیم به صورت عام و تحت عنوان فرهنگ محتوا از آن یاد می‌شود به معنای روح حاکم بر محتوای فضای مجازی است که باید پیرامون مدیریت فرهنگ به عنوان روح حاکم بر محتواهای فضای مجازی بحث کرد.

تهیه پیوست فرهنگی برای فناوری‌ها ضروری است
وی محتوا را در سه لایه تولید، توزیع و مصرف تقسیم‌بندی کرد و افزود: در مورد فرهنگ و رابطه فرهنگ و محتوای فضای مجازی باید این نکته را در نظر گرفت که فناوری رشد بسیار سریعی دارد و اگر بخواهیم در برنامه‌ریزی‌هایی که در حوزه فضای مجازی داریم موفق شویم بدون شک باید به جنبه‌های فرهنگی آن نیز توجه کنیم.

وی با اشاره به معنای فرهنگ محتوا گفت: ما در واقع در سه‌گانه محتوا باید اهداف فرهنگی را مدنظر داشته و آن محتوا با رویکرد فرهنگی شکل گرفته باشد و نیز در نازل‌ترین این سه‌گانه باید با فرهنگ مخاطب متناسب بوده و به عبارت دیگر باید پیوست فرهنگی داشته باشد.

به گفته وی اگر در بخش محتوا بتوانیم جریان فرهنگ را جاری و ساری کنیم قاعدتا در لایه‌های زیرین بحث پلتفرم، شبکه، IP، حتی زبان‌های برنامه‌‌نویسی، داده‌کاوی، هوشمندسازی و سخت‌افزار هم می‌توانیم این روح را جاری کنیم؛ چرا که محتوا لایه خارجی و نهایی کار است و همه عوامل باید تناسب خود را با آن حفظ کنند.

مواجهه ما بافضای مجازی تک‌سویه بوده است
وی مساله مدیریت راهبری و مدیریت فرهنگ محتوا در فضای مجازی را بسیار حائز اهمیت دانست و افزود: در کشور ما مواجهه با اینترنت و فضای مجازی مواجهه فناورانه و بیشتر زیرساختی بود اعم از آنکه بخواهیم ابزارهای فضای مجازی را در کشور توسعه داده و یا آموزش‌های مبتنی بر زیرساخت‌های فناوری را توسعه دهیم و بحث آموزش سخت افزار، آموزش‌های کاربری و کل رویکردی که دولتمردان و جامعه ما به آن اقبال داشت و سپس رویکرد امنیتی و صیانتی بیشتر جلب توجه کرد و نهایتا بعد از آن بحث اقتصاد فضای مجازی و کسب و کارها پررنگ شد.

وی ادامه داد: افراد زیادی سعی کردند بازار ارتباطات را به سوی بازار اقتصادی شکل دهند که ما در فضای مجازی و پلتفرم‌های خاصی که بتوانند ابزار اقتصادی را شکل دهند را در کشور توسعه دادیم و حتی سبک زندگی مردم با توجه به پلتفرم‌ها و ابزارها تغییر کرد و این رویکرد با شیب نسبتا تند تغییرات زیادی را در زندگی مردم ایجاد کرد.

وی تصریح کرد: افراد برای آنکه بتوانند پس زمینه اقتصادی برای خودشان ایجاد کنند دست به تولیدات رسانه‌ای زده و کلیپ‌سازی می‌کنند و آن را در صفحات و کانال‌های خود با هدف کسب شهرت و جذب فالوور منتشر می‌کنند تا از عایدی و تبلیغات آن استفاده کنند.

مراقب باج‌نیوزها باشیم
این استاد سواد رسانه‌ای تصریح کرد: اگر رویکرد اقتصاد صرف را مبنا قرار دهیم شاید به تدریج باید شاهد چیزهای دیگری مانند باج‌نیوزها و گروه‌هایی که با استفاده از قدرت رسانه‌ای خود دیگران را متهم کرده و آنها را برای گرفتن باج تحت فشار قرار می‌دهند باشیم.

جعفری یادآور شد: باج‌نیوزها یکی از کارکردهای فضای مجازی است که از قدرت خود برای درآمدزایی استفاده می‌کند. وقتی محتوا و فرهنگ محتوا در کشور مورد توجه قرار نداشته باشد شاهد مشکلات بسیاری در آینده نزدیک خواهیم بود.

وی در ادامه با اشاره به این نکته که محتوا تنها بخشی است که قابلیت ارزش‌گذاری و اثرسنجی بالایی را دارد افزود: آیا اقدامات انجام شده در کشور تاکنون توانسته منجر به بهینه شدن محتوای ما شود و آیا سه لایه محتوایی ما مطابق با فرهنگی بومی کشور بوده است؟ و یا آیا روح فرهنگی دینی ما در قالب‌های مختلف بروز و ظهور دارد یا نه؟

وی پاسخ به سوالات فوق را با استناد به دیدگاه مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه فضای مجازی قتلگاه جوانان ماست توضیح داد و افزود: متاسفانه در این زمینه دستاوردهای خوبی نداشته‌ایم و یکی از موانع جدی در این زمینه فقدان فهم مشترک از فضای مجازی میان سیاستگذاران و تصمیم‌گیران دولت است و این امر باعث شده هر فردی با توجه به تصور، دیدگاه و حتی جهت‌گیری‌های سیاسی خود در این زمینه تصمیم گرفته و برنامه‌ریزی کرده و راهکار ارائه دهد.

وی ابراز تاسف کرد که تاکنون نتوانسته‌ایم از ظرفیت فضای مجازی چه به عنوان ابزاری برای توسعه فرهنگی و چه به عنوان زیست‌بوم که باید دارای فرهنگ سالم مورد نظر باشد، دست یابیم.

وی فقدان مدل فرهنگی در فضای مجازی را از دیگر مشکلات و موانع در تحقق فرهنگ محتوا عنوان کرد و افزود: ما هیچ مدل و الگویی مبتنی بر فرهنگ دینی و آموزه‌های اسلامی و قرآنی در فضای مجازی نداریم.

حاکمیت مجازی نداریم
جعفری فقدان حاکمیت سایبری را سومین مشکل در این زمینه ذکر کرد و گفت: در حوزه فضای مجازی اصلا حاکمیتی نداریم و منظور از این سخن نداشتن مسئول و متولی امر نیست و با توجه به اینکه فضای مجازی فضایی کاملا وارداتی و تهاجمی بوده که از سوی ما پذیرفته شده و بدون اینکه ما کم‌ترین دخالتی را در حاکمیت آن داشته باشیم از آن استفاده می‌کنیم.

وی خاطر نشان کرد: فقدان حاکمیت مهم‌ترین علت است که به معنای داشتن شبکه، زیرساخت و تجهیزات نیست بلکه باید با توجه به اقتضائات جامعه شبکه‌ای که در فضای مجازی حاکم است دولت‌ها و حاکمیت‌ها، قدرت دفاع از آحاد جامعه را داشته باشند و بتوانند از آنها محافظت کنند و بتوانند با هدف منفعت مردم و کاربران خود نظام‌های اجتماعی تحت قلمرو فضای مجازی را مدیریت و اعمال حاکمیت کنند که متاسفانه این حاکمیت وجود ندارد.

وی با اشاره به اینکه بحث حاکمیت بسیار جدی است که دولت‌ها نسبت خود را با فضای مجازی مشخص کنند، ادامه داد: متاسفانه ما متولی و مسئول واحدی برای این امر نداریم و فضای مجازی ما به صورت چند تکه در وزارتخانه‌های مختلف و شوراهای مختلف پخش شده که اغلب این مسئولیت‌ها متداخل است و هیچ مرجع و مسئولی برای پاسخگویی نیست و بر اساس گزارش کمیسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی 27 دستگاه در این زمینه مسئولیت دارند.

جعفری فقدان ابزار مدیریت را از دیگر مشکلات در عرصه فضای مجازی در ایران عنوان کرد و گفت: ما نه در حوزه پلتفرم و نه در ابزار داده‌ها مدیریت نداریم و پلتفرم‌هایی که در کشور استفاده می‌شود غیر از پلتفرم‌هایی است که تحت عنوان دولت الکترونیک مورد استفاده قرار می‌گیرد بقیه پلتفرم‌ها اغلب خارجی هستند و در حوزه داده‌ها و بیگ‌دیتاها و ابزارهایی که برای تحلیل و رصد وضعیت اجتماعی داریم باز دستمان خالی است.

وی با تاکید بر این حقیقت که گریزی برای استفاده از فضای مجازی در کشور نیست، افزود: ما باید سعی کنیم برای راهبری فضای مجازی و مدیریت حداقلی تا حداکثری اولویت قائل شویم چرا که میزان استفاده از اینترنت و فضای مجازی در کشور بسیار بالاست و در حال حاضر میزان مصرف حجم ترافیک سالانه در کشور نسبت به سال گذشته سه برابر شده است بنابراین ما در کاربری بسیار ظرفیت بالایی داریم ولی در حوزه مدیریت و راهبری آن دسترسی قابل قبولی نداریم.

گفتمان واحدی بین اعضای شورای ملی فضای مجازی شکل نگرفته
وی فهم و شناخت صحیح، سیاستگذاری‌ها، سرمایه‌گذاری و تصمیم‌گیری‌های بهنگام و هماهنگ را از مسائلی عنوان کرد که می‌تواند به ارتقا سیستم مدیریتی فضای مجازی در ایران بینجامد.

وی ایجاد اجماع نخبگانی را از ضرورت‌ها و راهکارهای برون رفت از وضعیت مدیریتی کنونی در عرصه فضای مجازی عنوان کرد و گفت: متاسفانه حتی در سطح شورای ملی فضای مجازی نیز این اجماع وجود ندارد و گفتمان واحدی بین اعضای آن شکل نگرفته و اگر این اجماع شکل بگیرد می‌توان برای مدیریت فضای مجازی تلاش کرد.

جعفری تاکید کرد: حاکمیت باید مرجع واحد و مشخصی را در زمینه فضای مجازی معرفی کند و تعدد مراجع کمکی به پیشبرد اهداف در این حوزه نمی‌کند بلکه مرجع واحدی باید سیاست‌های مشخص و قابل برنامه‌ریزی را تدوین کرده و جدیت لازم را در عمل به قوانین داشته باشد.

وی در ادامه از انجام اقداماتی در جهت راه اندازی شبکه ملی اطلاعات خبر داد و گفت: ایجاد این شبکه سال‌ها است که در دولت‌های مختلف مطرح شده است و با وجود تامین زیرساخت‌ها هنوز به نتیجه نرسیده است.

وی ادامه داد: در بحث حکمرانی فضای مجازی باید شبکه ملی اطلاعات را مرجع قرار دهیم ولی برای راه‌اندازی این شبکه علاوه بر تجهیزات، نرم افزارهای مدیریت شبکه و پلتفرم نیاز به نیروی انسانی داریم که بتواند فرهنگ استفاده از شبکه و سواد رسانه را عملیاتی کند و متاسفانه دانشگاه‌ها هم به سمت تربیت چنین نیروهایی نمی‌روند.

به گفته وی رقابت‌پذیری شبکه ملی اطلاعات با شبکه‌های جهانی بسیار حائز اهمیت است و تا امکان رقابت با دیگران فراهم نباشد توفیقی پیدا نخواهد شد.

جعفری در ادامه شبکه ملی را نیازمند ارائه خدمات در سطح شبکه جهانی دانست و افزود: شبکه ملی یا باید میزان خدمات‌دهی به کاربران را در سطح شبکه جهانی داشته باشد و یا قابلیت توسعه جدی در آن لحاظ شده باشد که هنوز در این زمینه ضعف داریم و برای رشد نیاز به عرضه در سطح فراملی داریم و برای این کار باید روح فرهنگ بومی و اسلامی ما در آن وجود داشته باشد و مبتنی بر فرهنگ باشد.

فضای مجازی باید مطابق فرهنگ بومی ساماندهی شود
وی در ادامه بر شناسنامه‌دار کردن محتوا تاکید کرد و گفت: بحث کپی رایت از معضلات بی‌شناسنامه بودن تولیدات است. بنابراین این کار در تولید ویژگی‌های قابل رشد بسیار موثر است.

وی در ادامه به اهمیت و ضرورت ارتقا شاخص سواد رسانه‌ای اشاره کرد و گفت: متاسفانه در این حوزه بیشتر بازگوکننده یافته‌های غربی هستیم و برای مقابله با جنگ روانی و رسانه‌ای علیه فرهنگ اسلامی باید معیارهای فرهنگی در این زمینه لحاظ شود و حداقل فرهنگ محتوا باید درنظر گرفته شود. بنابراین فضای مجازی باید حتما مطابق فرهنگ جامعه ما تنظیم شود و بازتابی از افراد جامعه ما باشد.

وی اظهار داشت: ما برای فرهنگ هیچ مدل مبتنی بر فرهنگ بومی خود نداریم و تنها با تقویت حوزه مطالعاتی نسبت به تطبیق و کاربردی‌سازی مولفه‌های عناصر فرهنگی برگرفته از حوزه‌های مختلفی چون فقه، حقوق، اخلاق، سیاست و ... می‌توان به یک مدل فرهنگی دست یافت که با گذر زمان تکمیل و بومی‌سازی شود.