چهار شاخصه مهم بصیرت‌افزایی

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، ۹دی روز بصیرت و میثاق مردم با ولایت نماد عزّت، استقلال و بصیرت مردمی است که تا پای جان برای حفظ اصول اسلام و آرمان‌های انقلاب ایستاده اند و با صدای رسا اعلام کردند که اگر دشمن در برابر دین آنها بایستد در برابرتمام دنیای آنها خواهند ایستاد.

ملت همیشه در صحنه در روز ۹ دی با پشتیبانی به موقع از اسلام و ولایت ضمن خنثی کردن توطئه‌های دشمنان نشان دادند که بصیرت بالایی دارند و این اقدام به موقع آنها تحسین رهبر معظم انقلاب را برانگیخت و اینگونه 9 دی روز بصیرت نام‌گذاری شد.

به همین مناسبت با حجت‌الاسلام عبدالحمید فاطمی‌تبار کارشناس مذهبی به گفت‌وگو نشستیم و ابعاد و شاخصه‌های بصیرت‌افزایی و بصیرت بخشی را مرور کردیم.

فاطمی‌تبار بصیرت را اساس زندگی انسان‌ها دانست و گفت: بصیرت نوری است که موجب شناخت مسیر حق می‌شود تا انسان‌ها با پیمودن آن، به قرب الهی و کامیابی و سعادت هر دو جهان نائل شوند و ارزش و عظمت انسانی خودشان را پیدا کنند و هرگز در سختی‌ها و فتنه‌ها راه را گم نکنند. به خصوص این که در روایات، تعابیر فوق‌العاده‌ای درباره بصیرت و بینش درونی وارد شده است. به عنوان نمونه، حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله فرموده‌اند: «لَیْسَ الْاَعْمَی مَنْ یَعْمَی بَصَرُهُ اِنَّمَا الْاَعْمَی مَنْ تَعْمَی بَصِیرَتُهُ؛[میزان الحکمه، ج۱، ص۵۵۸] کور آن نیست که چشم او کور است، کور آن است که بصیرت او کورباشد.»

وی ادامه داد: از منظر قرآن کریم نیز سعادت و خوشبختی انسان در گرو بصیرت اوست و بینای واقعی کسی است که دارای بصیرت درونی باشد، در غیر این صورت کوری بیش نیست. از این‌ رو در این کوتاه‌نوشت تلاش داریم به برخی از شاخصه‌هایی که در بصیرت بخشی و بصیرت افزایی نقش دارند اشاره کنیم.

چهار شاخصه بصیرت افزایی و بصیرت بخشی

ایمان

این کارشناس مذهبی ایمان را نخستین‌شاخص بصیرت‌افزایی دانست و گفت: ایمان یکی از عوامل مهم و اساسی بصیرت‌بخش به شمار می‌آید، آن هم ایمانی که خالص و از روی شناخت باشد. اگر کسی از این لطف سعادت‌بخش الهی بهره‌مند باشد، درجه و مرتبه‌ای از بصیرت را می‌توان در او جست‌وجو کرد و هر چه کمال ایمانش افزوده شود به درجه و نورانیت دلش نیز افزوده گشته و از بصیرت والایی برخوردار خواهد شد.

فاطمی‌تبار ادامه داد: قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «وَإِذَا لَمْ تَأْتِهِمْ بِآیَةٍ قَالُوا لَوْلَا اجْتَبَیْتَهَا قُلْ إِنَّمَا أَتَّبِعُ مَا یُوحَى إِلَیَّ مِنْ رَبِّی هَذَا بَصَائِرُ مِنْ رَبِّکُمْ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ؛ (سوره اعراف: آیه ۲۰۳) هنگامی که (در نزول وحی تاخیر افتد، و) آیه‌ای برای آنان نیاوری، می‌گویند: «چرا خودت (از پیش خود) آن را برنگزیدی؟!» بگو: «من تنها از چیزی پیروی می‌کنم که بر من وحی می‌شود؛ این وسیله بینایی از طرف پروردگارتان و مایه هدایت و رحمت است برای جمعیّتی که ایمان می‌آورند.» در این آیه وحی را «بَصَائِرُ مِنْ رَبِّکُمْ» قلمداد می‌شود. یعنی این بصائر آسمانی برای کسانی بصیرت می‌بخشد که اهل ایمان باشند و اگر کسی اهل ایمان نباشد آیات بصیرت آفرین برایش روشنی دل به ارمغان نمی‌آورد.

ذکر و یاد خدا

وی ذکر و یاد خداوند متعال را عامل دیگری دانست که تقویت بینایی دل و درون را به همراه دارد و در این خصوص اظهار داشت: شاهد بر این ادعا آیه ذیل است: «إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّیْطَانِ تَذَکَّرُوا فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ؛ (سوره اعراف: آیه ۲۰۱) پرهیزگاران هنگامی که گرفتار وسوسه‌های شیطان شوند، به یاد (خدا و پاداش و کیفر او) می‌افتند؛ و (در پرتو یاد او، راه حق را می‌بینند و) ناگهان بینا می‌گردند.»

این کارشناس مذهبی افزود: اهل تقوا در مواجهه با تحرکات و وسوسه‌های شیطانی، خدا را به یاد آورده و در برخورد با گناهان ترمز کرده و هوشیار می‌شوند. در واقع ذکر و یاد الهی سبب بصیرتشان شده و به خواسته‌های شیطانی پشت می‌کنند. وسوسه‌های نفس و شیطان همانند میکروب‌های بیماری‌زا است، که در همه وجود دارند، ولی به دنبال بنیه‌های ضعیف و جسم‌های ناتوان می‌شوند، تا در آن جا نفوذ کنند اما آن ها که بنیه‌ سالم و نیرومند و قوی دارند، این میکروب‌ها را از خود دفع می‌کنند. در حقیقت، وسوسه‌های شیطانی پرده بر دید باطنی انسان می‌افکند، آن چنان که راه را از چاه و دوست را از دشمن و نیک را از بد نمی‌شناسد، ولی یاد خدا به انسان بینایی و روشنایی می‌بخشد و قدرت شناخت واقعیت‌ها به او می‌دهد، شناختی که نتیجه‌اش نجات از چنگال وسوسه‌ها است.

تقوا

فاطمی‌تبار تقوا را عامل مهم و اساسی در بصیرت‌بخشی و بصیرت‌افزایی اهل ایمان دانست و گفت: برای تبیین موضوع از آیات نورانی قرآن استمداد می‌طلبیم: «وَاتَّقُوا اللَّهَ وَیُعَلِّمُکُمُ اللَّهُ؛ (سوره بقره: آیه ۲۸۲) و از خدا بترسید و خداوند هم به شما تعلیم مصالح امور می‌کند.» تقوا و پرهیزکاری اثر عمیقی در آگاهی و روشن‌بینی و فزونی علم و دانش دارد. هنگامی که قلب انسان به وسیله تقوا صیقل یابد، همچون آیینه حقایق را درمی‌یابد و منعکس می‌‌کند.

وی درباره تقوا ادامه داد: صفات زشت و اعمال ناپاک، حجاب‌هایی بر فکر انسان‌می‌اندازد و به او اجازه نمی‌دهد چهره حقیقت را آن چنان که هست ببیند. هنگامی که به وسیله تقوا حجاب‌ها کنار رفت، چهره حق آشکار می‌شود. وقتی که نور تقوا پیدا شد، راه از چاه تمییز داده می‌شود و انسان کمتر گرفتار می‌شود و اگر گرفتار شد در روشنی تقوا، بهتر روزنه‌ی بیرون رفتن را پیدا می‌کند: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقَانًا؛ (سوره انفال: آیه ۲۹) ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اگر از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، برای شما وسیله‌ای جهت جدا ساختن حق از باطل قرارمی‌دهد.» بنابراین اگر اهل ایمان تقوای الهی را رعایت کنند و به خاطر دستورات الهی از گناهان پرهیز نمایند، از طرف خداوند فرقان به آنان داده می‌شود که به وسیله آن قلب‌شان منور شده و قدرت آگاهی و تشخیص حق از باطل را خواهند داشت.

دعا و نیایش

این کارشناس مذهبی به دعا و نیایش به عنوان دیگر عنصر بصیرت اشاره کرد و گفت: دعا نیز زمینه‌ساز و سبب بصیرت‌افزایی است. بر اهل توحید ضرورت دارد دائماً آگاهی و بصیرت خودشان را به روزرسانی کنند، تا در دام شیاطین و غفلت‌ها گرفتار نشوند و این، به وسیله دعا میسر می‌گردد. امام سجاد علیه السلام در یکی از دعاهایش، ضمن ترسیم وسوسه‌ها و نفوذهای شیطان، راه نجات از تسلط او را، قرار گرفتن در سایه قدرت الهی و کثرت دعا معرفی فرموده است: «اللَّهُمَّ فَاقْهَرْ سُلْطَانَهُ عَنَّا بِسُلْطَانِک حَتَّی تَحْبِسَهُ عَنَّا بِکثْرَةِ الدُّعَاءِ لَک فَنُصْبِحَ مِنْ کیدِهِ فِی الْمَعْصُومِینَ بِک؛ (صحیفه سجادیه، دعای۲۵، ص۱۴۱) خداوندا زبردستی او را به زبردستی خودت از ما دور کن، تا به سبب کثرت دعایمان او را از ما بازداری، تا در پناهت از نیرنگ او در طایفه بی‌گناهان قرار گیریم.»

وی ادامه داد: بنابراین دعای فراوان، سدّ راه وسوسه‌های شیطانی بوده و باعث نورانیت دل و رهایی از غفلت و انحراف خواهد بود. قرآن کریم نیز از زبان راسخون در علم و اندیشمندان با ایمان، این گونه بیان می‌دارد: «رَبَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ؛ (سوره آل‌عمران: آیه ۸) پروردگارا! دل‌هایمان را، بعد از آن که ما را هدایت کردی، (از راه حق) منحرف مگردان! و از سوی خود، رحمتی بر ما ببخش، زیرا تو بخشنده‌ای!»

فاطمی‌تبار در پایان گفت: راسخون در علم از خداوند متعال طلب می‌کنند که دل‌هایشان را از راه حق منحرف نگرداند. از این معلوم می‌شود که حتی اندیشمندان والا مرتبه نیز در خطر انحراف هستند و کسانی که صاحبان قلب‌های روشن‌بین و با بصیرت بودند، از غفلت دل و کور شدن آن نگران هستند و برای غلبه بر این نگرانی، با جان و دل به درگاه پروردگارشان استغاثه می‌کنند که مواظب دل‌های آنان باشد تا مبادا از راه حقّ گمراه شوند.