امیدی به طرح های حمایت از خانواده ندارم

خانواده تنها نظام اجتماعی است که در همه جوامع، از  مذهبی  و غیر مذهبی پذیرفته شده و توسعه یافته است؛ و در جوامع مختلف دارای نقش، پایگاه و منزلت های گوناگون است؛ با این که هسته ای کوچک از اجتماع است اما در حیات اجتماعی مردم نقش و تأثیری فوق العاده دارد.

خانواده هسته اول همه سازمان ها و نهادهای اجتماعی است و تمام نقش های مربوط به ایجاد تمدن، انتقال مواریث و رشد و شکوفایی انسانیت به آن مربوط می شود.

همه سنت ها، عقاید و آداب، ویژگی های فردی و اجتماعی از طریق خانواده به نسل جدید منتقل می گردد.

جامعه متشکل از خانواده ها است، مختصات آن از طریق روابط خانوادگی قابل توصیف است.

اثر وجودی مفید و یا زیان بخش آن به جامعه هم می رسد و ساخت و مشی آن در سکون یا  اضطراب  جامعه بسیار مؤثر است و انگیزه اعضای خانواده در انگیزه های اجتماع نیز تأثیر می گذارد و چگونگی مشی و سبک زندگی آنها در اخلاق جامعه و در صحت یا بیماری آن نقشی مؤثر دارد.

از زمان اول انقلاب اسلامی تاکنون قوانینی برای حمایت از خانواده در کشور ما مطرح و تصویب شده است؛ به گونه ای که تنها احصاء آن قوانین، مدت زمان قابل توجهی را می طلبد؛ اما با این وجود آن آثار و اهدافی که از تدوین این قوانین در کشور اسلامی مورد انتظار بود و هست، قابل مشاهده و تحقق پیدا نکرده است و هر روز بدتر از دیرو و رفته رفته وضعیت خانواده و بنیان آن به سراشیبی نابودی و از هم پاشیدگی نزدیک می شود؛ چیزی که در چند سال آینده به عینه، قابل لمس و مشاهده خواهد شد؛ چنانکه درصد آمارهای طلاق نسبت به درصد آمارهای ازدواج روز به روز درحال افزایش است.

رهبرمعظم انقلاب در موضوع خانواده فرمودند: اگر در جامعه‌ای خانواده مستحکم شد و زن و شوهر حقوق یکدیگر را رعایت کردند و با هم اخلاق خوش داشته و سازگاری نمودند و با همکاری هم مشکلات را بر طرف نموده و فرزندان را تربیت کردند، جامعه‌ای که این طور خانواده‌ها را داشته باشد، به صلاح خواهد رسید و نجات پیدا خواهد کرد و اگر مصلحی در جامعه باشد می‌تواند این طور جوامع را اصلاح نماید. اگر خانواده‌ای نبود، بزرگترین مصلحین هم بیایند نمی‌توانند جامعه را اصلاح کنند.

هر کشوری که در آن بنیان خانواده مستحکم باشد، بسیاری از مشکلات آن کشور، بخصوص مشکلات اخلاقی و معنوی آن به برکت خانواده‌ی سالم و مستحکم برطرف می‌شود یا اصلاً بوجود نمی‌آید.

به همین خاطر سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، در راستای تعالی خانواده پرونده ویژه ای با نام «خانواده سالم، جامعه سالم» آماده کرده که به بررسی قوانین و عملکرد دستگاه های مختلف در حمایت از خانواده بر اساس فقه شیعه بپردازد، در همین راستا خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، با حجت‌الاسلام علی‌اکبر مظاهری، مشاور خانواده و مؤلف چندین کتاب در حوزه خانواده و فرهنگ و جامعه به گفت و گو نشسته است.

متن کامل این گفت‌وگو بدین شرح است:

رسا- به مناسبت روز خانواده بفرمایید خانواده از نظر شما چیست و چه ویژگی هایی دارد؟

خانواده متشکل از افراد است و این افراد به تدریج رشد کرده‌اند و مثل یک بذرهایی هستند که در زمین خانواده کاشته شده است که کم‌کم رشد کرده و بالنده می شوند و نهال شده و ثمر می دهند و باغبان ماهر دو نهال رشد کرده را به هم پیوند می‌دهد و یک نهال بالنده و ثمرده را به وجود می آورد؛ و این دو نهال در زمین ثالثی کاشته و نشانده می‌شوند.

خانواده در نظر عموم مردم و عموم جوامع جهانی دارای سه رکن است؛ اما بنده خانواده را متشکل از پنج رکن می دانم که عبارتند از «پدر و مادر، فرزندان، پدر بزرگ و مادر بزرگ» که رابطه عقلانی و عاطفی میان این پنج رکن برقرار است و مدیریت روابط عقلانی و عاطفی میان این پنج رکن هنر می طلبد.

اگر ارکان خانواده این هنر را داشته باشند که روابط این پنج رکن را خوب تنظیم کنند، یک خانواده خوشبختی به وجود می آید و این خانواده هسته ای برای جامعه خواهد شد و جامعه را نیز خوشبخت خواهد کرد؛ و الا خانواده بدبختی تحویل جامعه داده خواهد شد.

رسا- آیا به موضوع خانواده در فقه شیعه توجه شده است؟

 از مصادیق بسیار درست و فربه در اسلام خانواده است و اگر فقه شیعه را از اول تا آخر بررسی کنیم- اگر با این دید نگاه کنیم- در بسیاری از ابواب فقه، خانواده مطرح است که علاوه بر کتاب نکاح که از دانه درشت ترین های کتاب ها است، در خیلی از مسائل دیگری نیز وجود دارد.

بنابراین در سراسر فقه ما و در بسیاری از ابعاد فقهی ما خانواده مطرح است و هر جا که مسئله تربیت مطرح است بحث خانواده نیز مطر شده است، هرجا که مسئله پیوند باشد از خانواده نیز در آنجا وجود دارد، هرجا که مسئله روابط زن و شوهر است، خانواده نیز در آنجا وجود دارد؛ حتی در فقه که صحبت از حقوق همسران می شود منظور همان خانواده است؛ و همچنین مسائلی مثل طلاق که مربوط به خانواده است.

الحمدلله در مباحث فقهی شیعه مطالب بسیاری در بحث خانواده وجود دارد که البته نشانگر اهمیت و رکن بودن خانواده است و اگر از بالا و با یک دید عرفانی به اسلام نگاه کنیم، موضوع اسلام همان انسان است و انسان، محور خانواده است.

رسا- آیا در کشور ما قوانینی برای حمایت از خانواده وجود دارد؟

 این سوال از جمله سوال هایی است که مبتلا به جامعه و بسیار رایج است و جواب آن این است که البته که قوانینی برای حمایت از خانواده وجود دارد؛ اما مسئله این است که قوانینی که برای حمایت از خانواده است متأسفانه حمایت هایی که برای خانواده به کار برده می شود از طریق قوانین حقوقی و جزایی و این گونه چیزها است و به خانواده با این دیدگاه نگاه می شود که البته این ها نیز باید وجود داشته باشد؛ اما این نگاه خیلی پایین‌تر است و این گونه مسائل باید در ردیف پایین تر از اخلاق باشد.

باید به خانواده از بُعد اخلاق نگاه شده و قانون گذاری شود.

برخی ها به اشتباه می گویند، قانون با اخلاق جور در نمی آید؛ اما این حرف، کاملاً حرف اشتباهی است و بنده این سخن را قبول ندارم که قوانین حمایت از خانواده تنها قوانین حقوقی و کیفری باشد.

می گویند مسائل اخلاقی را در قالب های قانونی نمی‌شود درآورد و قوانین تنها باید یا حقوقی باشد یا کیفری؛ در حالی که اخلاق را می‌شود روش مند کرد و آن وقت است معنا پیدا می‌کند که حمایت از خانواده باید از بعد اخلاق باشد و اگر اخلاق پاسخ نداد، نوبت قوانین حقوقی و کیفری می شود.

حمایت از خانواده اشمل تنها خانم ها و یا تنها مردها نیست؛ بلکه همه آنها باید مورد حمایت قرار گیرند؛ چرا که در قانون اسلام هیچ تفاوتی بین مرد و زن و کوچک و بزرگ وجود ندارد.

بنابراین قبل از اینکه به قوانین حقوقی و کیفری برسیم، باید قوانین اخلاقی را در جامعه اجرا کنیم و نگذاریم نوبت به قوانین مدنی و دادگاه برسد.

رسا- اگر قوانینی در زمینه خانواده وجود دارد چرا اجرایی نمی شود؟

مشکل ما در کشور مشکل کمبود قانون نیست؛ بلکه مشکل، اجرا است.

در بحث حمایت از خانواده قانون های زیادی تصویب شده است, اما متأسفانه  همه در جایی انبار شده است که حد ندارد؛ و در بایگانی آنقدر قوانینی وجود دارد که گاهی اوقات پیدا کردن آن برای آنها مشکل می‌شود.

البته می توان گفت که هرچند در برخی از موارد کمبود قانون نیز داریم؛ اما به صورت کلی می‌توان گفت که نه تنها کمبود قانون نداریم؛ بلکه قانون زیادی هم داریم و مشکل این است که امروزه در سطح کلان کشوری به خیلی از قوانین مربوط به خانواده عمل و اجرا نمی شود.

بنده در ۱۵ سال پیش به مناسبت تشکیل وزارت ورزش و جوانان یک پیشنهادی کردم که وزارتی با نام وزارت خانواده تشکیل شود و یکی از معاونت های قوی آن، معاونت ازدواج باشد؛ اما به پیشنهاد من تا به حال عمل نشده است؛ وزارتی که می‌توانست به بسیاری از نیازهای جوانان جامه عمل بپوشاند.

رسا- شما برای وضعیت کنونی چه راهکاری را پیشنهاد می کنید؟

به نظر من راهکار آن این است که قوانین مربوط به خانواده را باید افراد متخصص در امر خانواده و افراد خبره به مسائل خانواده، قوانین موجود را اصلاح و کمبودهای قانونی مربوط به مباحث خانواده را جبران کنند و ضمانت های اجرایی آن را فراهم کنند.

رسا- چرا بعد از این همه تاکیدات رهبر معظم انقلاب، فکری اساسی برای حمایت از خانواده صورت نمی گیرد؟

علت اصلی آن این است که متولیان امر آن چنان که باید مشخص باشند، مشخص نیستند؛ چیزی که یکی از ضعف‌های اصلی جامعه ما است؛ چرا که متولیان امر به صورت پراکنده و جزء به جزء هستند و هر کدام از آنها می‌توانند با توجه به خلأ عدم مشخص بودن متولی اصلی، مسوولیت خود را بر عهده دیگری اندازد و از مسئولیت خود شانه خالی کرده و خود را کنار بکشد.

از دیگر دلایل آن این است که متأسفانه مسئولین بعدی که می آیند، غالباً قوانین مسئولین سابق را فسخ می کنند و یا اعتقادی به قوانین آنها نداشته و آنها را ادامه نمی دهند و این سبب در جا زدن و عدم پیشرفت جامعه در مباحث مربوط به خانواده و دیگر مسائل می‌شود.

این مشکل باید به صورت سراسری حل و فصل شود و قوانین ثابتی مشخص و معین گردند تا از تغییر و دگرگونی قوانین جلوگیری شود.

رسا- نگاه شما به آینده طرح های حمایت از خانواده چیست؟ آیا این طرح ها می تواند به نتیجه قابل توجهی برسد؟

 هر چند باید امیدوار بود و من نیز امیدوار هستم؛ اما به نظر من این طرح ها تا زمانی که اجرا کننده ای قوی نداشته باشد، به نتیجه نخواهد رسید.

باید از طرح های مناسب و قوی در زمینه خانواده استقبال و حمایت کرده و آنها را اجرایی کنند.

بنده قوانین موجود در حمایت از خانواده را به هیچ وجه قوانین مفیدی نمی دانم و خیلی از این قوانین را به منزله بازی می دانم.

این چگونه حمایتی است که آمار طلاق در برخی از شهرها به ازای ۳ ازدواج ۱ طلاق رسیده است و اگر به همین روال حرکت کنیم، بعد از گذشت مدت زمانی کوتاه درصد ازدواج با درصد طلاق مساوی خواهند شد و به ازای هر ازدواج یک طلاق هم خواهیم داشت و آن وقت است که فاجعه ای خواهد آفرید که غیر قابل جبران خواهد بود.

باید عقلای قوم بنشینند و قبل از اینکه نتوان چاره ای برای آن اندیشه کرد، بدون برگزاری سمینارهای متعدد صوری، بی فایده و مختلف برای مشکلات خانواده در کشور چاره اندیشی کنند.