بی هویتی، عمده مشکل زنان در سیستم غربی

یکی از اساسی ترین موضوعات در مباحث انسان شناسی، مسئله آزادی انسان است. در غرب، هم زمان با مدرنیسم و به دنبال آن فمینیسم، زنان برای به دست آوردن آزادی، تلاش بسیاری کردند و مدعی هستند که در این زمینه موفق بوده اند.

در دیدگاه غرب، مبانی فکری و فرهنگ آنان نه تنها موجب احیای حقوق زنان نشده، بلکه باعث خسران در زندگی خانوادگی و روابط زن و شوهر نیز شده است.

خانواده رکن اساسی جامعه انسانی است و شرط پویایی و استواری آن، وجوب روابط صحیح و پایدار میان زن، شوهر و فرزندان است.

اسلام نیز به عنوان عالی‌ترین راهنمای حیات بشری، 1400 سال پیش، بهترین هدایتگری و نظریه‏‌پردازی را در مورد خانواده انجام داده و باید گفت تمامی دستورهای اسلام به نوعی ناظر بر صیانت از خانواده است.

در همین راستا خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبر گزاری رسا، در گفت و گو با حجت الاسلام والمسلمین سید مجتبی میردامادی استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه به تفاوت دیدگاه اسلام و غرب نسبت به جایگاه زنان پرداخته است.

رسا- نگاه غرب به زن چگونه است و آیا غرب توانسته است زن را به جایگاه اصلی خود برساند؟

برای درک عدم جایگاه زن در غرب بهترین روش این است که به میزان و ملاک های ایران اسلامی بپردازیم تا وضعیت زن غربی را ارزیابی کنیم؛ قرآن کریم می‌فرماید «يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً...» این آیه شریفه به نحوی جایگاه مرد و زن را مشخص می‌کند و اینکه تقوای الهی داشته باشند.

در این آیه تنها زن و یا مرد مورد خطاب خداوند نیست؛ بلکه هر دوی زن و مرد را مورد خطاب قرار داده است و آیه بعدی قرآن کریم می فرماید «يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثي‏ وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا...» که در این آیه نیز خداوند مردان و زنان را مخلوق الهی دانسته و آنها را به شُعوب و فِرَق مختلف برای شناسانده شدن معرفی می کند و در نتیجه نیز گرامی ترین آن افراد را با تقواترین آنها می داند.

آن سوالی که در اینجا به وجود می آید این است که آیا آزادی و جایگاه زن در غرب مطلوب است و چگونه می توان آن را مورد ارزیابی قرار داد؟

در غرب زنان زیادی هستند که با تاکید بر ملاک های انسانی و دینی و مقابله با رویکرد تجدد مأبی هستند و سعی می‌کنند هویت خودشان را حفظ کنند تا در ظرف نابهنجار ملاک های غربی قرار نگیرند؛ اما بسیاری از زنان نیز وجود دارند که به بن‌بست رسیده اند و در هویت موهوم غرب گرفتار شده اند و در تمام غرب مورد توجه مردان هوسران هستند و به عنوان زن آزاده معرفی نمی شوند و حتی در سابق زنان غربی برده هایی در تملک شوهران خود بودند و اساسا نمی‌توانستند حق خودشان را ایفا کنند؛ چراکه حقی برای خود نمی دیدند.

وقتی دفاع از آزادی و کسادی حقوق آنان شنیده شد، آنان در دام و حیله های پشت پرده‌ای که برای بهره کشی از نیروی ارزان آنان در اقتصاد و کارخانجات بود، افتادند و از حریم و جایگاه امن خانه بیرون انداخته شدند و رنج‌های زیادی را برخود متحمل شدند و با این کار خانواده در غرب سقوط کرده و ساختار اجتماعی خانواده در ظاهر رو به پیشرفت ظاهری؛ اما در باطن و اندرون خود، با فروپاشی نهاد خانواده و بسیاری از رویکردهای اخلاقی روبه رو شد.

زنان در دوران فعلی دنیای غرب، همیشه به عنوان یک کالا و به عنوان یک نیروی ارزان قیمت در اقتصاد مورد استفاده قرار گرفته اند و تا الان نیز به عنوان یک وسیله تفریحی در جایگاه‌های مختلف مورد استفاده قرار می گیرند و ارزش‌های انسانی خود را از دست داده اند.

نشانه این امر وجود فیلم ها و برنامه های مختلف در جهان غرب است که استفاده از وجود زنان در آنجا امری لازم و استفاده از نقش اساسی آنان در فروش کالاها از آنان برای جذب مشتری امری غیر قابل انکار است؛ بنابراین غرب علاوه بر این که نتوانسته است جایگاه زن را تثبیت کند و برای او احترام و شخصیتی قائل شود، هر روز نیز با مشکل بی هویتی نسبت به زنان در سیستم غربی مواجه می شود.

رسا- نگاه اسلام به زن چیست؟

در این باره باید به سه نکته اشاره کرد؛ نکته اول این است که در اسلام نقش مادری و همسری بسیار مورد توجه بوده و در فقه اسلامی خصوصاً در فقه امامیه در ارتباط با نقش همسر و زوجیت مسئله ارث، رضاع، حضانت و از این نوع موضوعات که در ارتباط با نقش همسری و مادری زن بیان شده است.

نکته دوم این است که نقش زن در اسلام، هیچ وقت محدود به مادری و همسری نیست و زنان می‌توانند با انجام وظایف مربوط به همسری و مادری، در امور اقتصادی و تجارت نیز مشارکت کنند؛ چنانکه حضرت خدیجه(س)این گونه بود.

همچنین زنان می توانند در مواضع و جایگاه های سیاسی و موضع‌گیری‌ها قرار گیرند؛ چنانچه حضرت فاطمه زهرا(س) دختر پیامبر گرامی اسلام و همسر حضرت امیرالمومنین و مادر امام حسن و حسین(علیهم الاسلام) این گونه بود.

نکته سوم مسئله شئونات و حفظ جایگاه زن در جامعه است که اسلام با مسئله عدم حجاب و اختلاط زن و مرد و ارتباط های آزاد غیر شرعی مخالف است و این نوع ارتباطات را در چارچوب شرع و دستورات شرعی به درستی تعریف کرده است؛ بنابراین با لحاظ این نکته می توان به نقش و جایگاه زن در جامعه اسلامی پی برد.

رسا- انقلاب اسلامی تا چه میزان توانسته است به حقوق زنان بپردازد؟

 برای جواب به این سوال باید به سیاست کلی نظام و ایجاد قوانین و مقرراتی که در زمینه حفظ شأن و جایگاه زنان مورد توجه قرار گرفته است معطوف شویم.

در اولین مرحله سیاست های کلی برنامه پنج ساله چهارم که در سال ۱۳۸۲ اتفاق افتاد؛ دربند ۱۴ تقویت نهاد خانواده و جایگاه زن در آن و صحنه‌های اجتماعی و استیفای حقوق شرعی و قانونی در همه عرصه ها مد نظر قرار گرفته شده است؛ همچنین در منشور حقوق و مسئولیت های زنان در نظام جمهوری اسلامی به عنوان سند در حقیقت در برابر طرح کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان بوده که در این طرح کنوانسیون کاملاً به جنس زن با نگاه ابزاری و جنسیتی نگاه شده است، از دیگر کارهای انجام شده در نظام مقدس جمهوری اسلامی آماده کردن منشور حقوق و مسئولیت‌های زنان در نظام است و در شورای عالی انقلاب فرهنگی این مطلب نیز به تصویب رسیده است.

در بخش اول این منشور این چنین آمده است که ما به مسئولیت خانوادگی زنان و همچنین موضوع رفع شبهات حوزه عدالت جنسیتی، کارکرد، حقوق، تدوین قوانین حمایتی و گسترش پوشش کامل بیمه های درمانی و اجتماعی- اقتصادی برای مردان بیکار، زنان بیوه سالخورده و سرپرست خانواده توجه شده است.

در همه این قوانین منشوراتی که ما مشاهده می‌کنیم حقوق زنان مورد توجه قرار گرفته است؛ هرچند ممکن است که در مقام اجرا با مشکلاتی مواجه شده باشد؛ اما امروزه آمار حضور گسترده خانم ها در مسائل اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی نشانگر نگاه انقلاب اسلامی به جایگاه و حقوق زنان است و به آن اهمیت می‌دهد.

رسا- آیا ما توانسته ایم الگویی ایرانی اسلامی را برای جهان معرفی کنیم؟

باور من بر این است که با توجه به ۴۳ سال از عمر انقلاب اسلامی و مشارکت جدی زنان در همه عرصه ها، الگوی بسیار خوبی برای کشورهای دیگر خواهد بود که در عین مشارکت ۱۰۰ درصدی و فعالیت بسیار موثر و ارزنده بانوان در ابعاد مختلف اجتماعی، رشد و توسعه و رفاه اجتماعی در ایران و کشورهای دیگر در کنار این فعالیت نگاه شده است و توجه به حفظ حرمت و جایگاه زن و رعایت حقوق بین زن و مرد و کرامت زن و رعایت امور دینی آنان بسیار مورد توجه بوده و این یک ترکیب بسیار خوب و راهگشایی است که در جمهوری اسلامی ایران تجربه شده و از این تجربه کشورهای دیگر نیز می توانند استفاده کنند.

زنان می توانند در عین رعایت ضوابط اخلاقی و حجاب، به فعالیت ها و مشارکت های اجتماعی خود نیز رسیدگی کنند و هیچ مانع و اراده‌ای نمی‌تواند این نوع مشارکت‌های سزاوار را برای زنان مسلمان ایرانی محدود کند.

رسا- چه کارهایی برای ارتقاء سطح زنان در نظام مقدس جمهوری اسلامی باید انجام شود؟

به نظر من از لحاظ کمّی این ارتقاء صورت پذیرفته است؛ اما به لحاظ کیفی هنوز این ارتقاء عادی را باید مورد توجه قرار دهد.

مسئله توجه به ارزش های اسلامی و توجه و عنایت به دیدگاه مراجع و علما در مسئله عدم دخالت مرد و زن و رعایت شئونات اسلامی توسط خانم ها و آقایان و موضوع فقرزدایی که رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره آن تاکیدات فراوانی دارند، از دیگر موضوعاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

موضوع تولید و نقش زنان در تولید تشکیل کارگاه های خانگی برای مشارکت بهتر اقتصادی بانوان و انضباط در موضوع توزیع سرمایه و توانایی های مالی در بین زنان مواردی هستند که در ارتقاء مشارکت کیفی زنان در جمهوری اسلامی تأثیر خوبی دارد و می تواند محیط امن و مناسبی را برای مشارکت زنان در جامعه بیش از پیش فراهم کند.