مفهوم سلامت معنوی و کاربردهای آن

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، اولین نشست مفهوم سلامت معنوی و کاربردهای آن برگزار شد که در این نشست حجت الاسلام والمسلمین مظاهری سیف رئیس پژوهشکده مطالعات معنوی گفت: این اولین نشستی است که با موضوع سلامت معنوی از سوی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس و مرکز پژوهشهای مجلس با همکاری چند نهاد حوزوی از جمله ستاد راهبری سلامت مرکز مدیریت حوزه علمیه قم پژوهشکده مطالعات معنوی و موسسه سلامت نوید نیایش برگزار شد و امیدواریم که سرآغاز یک تحول سازنده در گسترش معنویت و ارتقاء نظام سلامت کشور باشد.

محور اول مباحث اساتید محترم تعریف کاربردی از سلامت معنوی است. تعاریف نظری که مبتنی بر مبانی است بسیار متعدد بوده و در طول سالهای گذشته دهها تعریف ارائه شده است. این مباحث باید ادامه داشته باشد و در جای خود بسیار ارزشمند است. اما از سوی دیگر بیرون از محیط دانشگاه و حوزه و مراکز پژوهشی مردمی هستند که به خدمات سلامت معنوی نیاز دارند و لذا باید با رویکرد کاربردی و عملیاتی  سلامت معنوی را تعریف کنیم و اقدامات لازم برای پاسخ به مسائل جاری در جامعه را داشته باشیم. سازمان جهانی بهداشت از کشورهای عضو خواسته تا متناسب فرهنگ خود به تلفیق سلامت معنوی در خدمات سلامت اقدام کنند و این حرکت مدتی است مورد توجه  حوزه های علمیه، دانشگاه های علوم پزشکی و مراکز درمانی  شده است.

در ادامه این نشست احمدی فراز عضو هیأت علمی پژوهشکده مطالعات معنوی ابراز داشت: تعریف کاربردی سلامت معنوی ناظر به فرایند های خدمات سلامت معنوی است. این فرایند را در بخش درمان و در بخش پیشگیری می توان در نظر گرفت. دریافت کنندگان این خدمات سلامت معنوی تنها بیماران بستری در بیمارستانها نیستند، بلکه خانواده های آنها، معتادان و اقشار مختلف مردم هستند. سلامت معنوی در عمل به صورت مراقبت معنوی ارائه می شود. تا زمانی که از کلیات این موضوع بحث می کنیم سلامت معنوی است اما در عمل که وارد فرایندها می شود و نیاز معنوی اقشار مختلف را در نظر می گیریم و تکنیک ها و روش های ارائه خدمات سلامت معنوی به میان می آید به قلمرو ای وارد می شویم که آن را مراقبت معنوی می گویند.

در مراقبت معنوی دو مقوله مطرح است. معنویت در مراقبت های سلامت که به تمام کادر سلامت از جمله پزشک، پرستار، روانشناس، روانپزشک و متخصص معنوی مربوط می شود.

اما مراقبت در معنویت به متخصص مراقبت معنوی مربوط است و دانش آموخته های علوم دینی و آگاه از اندیشه های معنوی باید این کار را انجام دهند.

در ادامه موسوی زاده عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان اظهار داشت: به تعداد صاحب نظران این بحث تعریف از سلامت معنوی ارائه شده است و ما نباید خدمات سلامت و مراقبت معنوی را به یافتن تعریفی مورد توافق همه منوط کنیم.

خانم معماریان عضو هیأت علمی انستیتوی روانپزشکی ایران افزود: تفاوت روشنی بین روانشناسی و سلامت معنوی وجود دارد. روانشناسی دارای چند حوزه است که شاید مرتبط با سلامت معنوی به نظر آید. روانشناسی سلامت به آسیب های روانی و درمان آسیب ها مربوط است. روانشناسی بالینی که به بالینگری می پردازد و سلامت روان که به بهبود وضعیت روانی جامعه می پردازد. سلامت روانی به افکار روزمره و ارتباط انسان به افراد دیگر می پردازد. اما سلامت معنوی محیط بر سایر ابعاد سلامت است و به اعتقادات و نگرش های هستی شناختی و باورهای بنیادین مربوط می شود.

در دور دوم گفتگوهای این نشست علمی دکتر مظاهری سیف گفت: وقتی با رویکرد کاربردی به  سلامت معنوی نگاه می کنیم، موانعی که در این میان وجود دارد برجسته می شود به ویژه اینکه تا کنون سلامت و مراقبت معنوی مورد  اجرا نبوده است.

موسوی زاده چالش‌های عملیاتی شدن خدمات سلامت و مراقبت معنوی را در سه محور برشمرد و گفت:

 1- مشکلات محتوای علمی است. ابهام در مبانی، گستردگی و تکثر تعاریف که دستیابی به تعریف مورد وفاق همه را غیرممکن نموده است، بین رشته ای بودن موضوع سلامت معنوی از یکسو با علوم دینی از سوی دیگر با علوم انسانی و از سوی دیگر با علوم تجربی سامان دهی این دانش‌ را در قلمرو مسائل سلامت معنوی با دشواری های روبرو ساخته است.

2- چالش‌ها مداخله ای  مراقبتی است. مواردی از این چالش ها: ارائه دهنده اصلی سلامت و مراقبت معنوی مشخص نیست، پزشک یا پرستار یا متخصصان این موضوع.

در این حوزه  نیاز به نقش آفرینی روحانیون در میدان است.

 مورد دیگر اینکه نیاز سنجی جامعی از تمام قلمروئی که خدمات سلامت و مراقبت معنوی ارائه شود، صورت نگرفته است. در نتیجه بسته های مداخله ای مورد نیاز هم در بسیاری از موارد تهیه نشده است.

3- چالش ها سازمانی و مدیریتی است. با وجود تاکید بسیاری از مسولان و متخصصان در رابطه با اهمیت و ضرورت سلامت معنوی هنوز جایگاه مشخصی برای این موضوع تعیین نشده است. سازمان‌ها و نهادهای مختلف خود را متصدی این کار می دانند اما شرح وظایف روشن، بودجه مشخص و کادر لازم را ندارند.

دکتر احمدی فراز ضمن تایید این موارد افزود مورد سوم سرمنشا سایر چالش‌هاست و اگر حل شود روال مشخصی برای برطرف شدن موانع شکل می گیرد. ایشان تاکید کردند که این چالش‌ها یافته هایی است که در طول بیش از یک دهه تجربه و کار بالینی به دست آمده است. برخی از مشکلاتی که هنوز در سطح نظری باقی است در عرصه عمل حل شده است برای نمونه: برخی درگیر این مسائله هستند که چطور سلامت معنوی برمبنای فرهنگ اسلامی را می توان عملیاتی کرد بدون اینکه به علوم و اندیشه های غربی آلوده شود. ما در عمل اندیشه های دینی و معنویت اسلامی را برای محتوا سازی بسته های معنوی بکار بردیم و از روانشناسی در سطح روش و تکنیک ارائه خدمات استفاده کردیم.

دکتر معماریان نیز با تاکید برموانع و مشکلات مذکور بیان کردند که بدون حمایت سازمانی مشخص در نظام سلامت تا کنون کارهایی انجام شده و تجربه هایی انداخته شده که با استفاده از آنها می توان چالش‌ها را بر طرف کرد.

جناب آقای مظاهری سیف در جمع بندی نهایی گفتند از مرکز تحقیقات اسلامی مجلس و مرکز پژوهش‌ها می خواهیم پروژه بزرگ و جدی برای تعیین جایگاه حقوقی و تعریف نقش و کارکرد سازمان های مربوط به سلامت معنوی تعریف کند تا مجلس شورای اسلامی بتواند مقرارت لازم را برای ادغام خدمات سلامت و مراقبت معنوی در نظام سلام به تصویب برساند.