معضلی که هم ریشه اقتصادی دارد و هم فرهنگی

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، در هفته ای که گذشت، در بسیاری از رسانه ها از جمله روزنامه ها و خبرگزاری ها، به مناسبت فرارسیدن هفته جمعیت، آمارهایی از وضعیت جمعیت کشور به مخاطبان ارایه شد که حقیقتاً مایه نگرانی بود.

بنابرگفته" دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت کشور"، نرخ رشد جمعیت هم اکنون حدود ۷ دهم درصد است که این پایین ترین نرخ رشد در طول تاریخ ایران محسوب می شود، ضمن آن که نرخ باروری به ۱/۶ فرزند به ازای هر زن رسیده که این مسأله نیز کمترین نرخ باروری ثبت شده در طول تاریخ ایران به شمار می رود.

از سوی دیگر نباید از یاد ببریم که نرخ سالمندی نیز به ۱۱ درصد رسیده که بالاترین نرخ سالمندی در طول تاریخ کشور است و علاوه بر این، شیب تعداد تولدها نیز کاهش یافته به طوری که بنابرآمار مستند، تنها در بازه زمانی ۵ ساله از ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ حدود نیم میلیون تولد را از دست داده ایم!

قبل از هر چیز باید دانست که تأثیر و تأثرات هیچ پدیده اجتماعی را نمی توان تنها به یک عامل تقلیل داد، چه آن که از جنبه ها و ابعاد مختلف باید آن را مورد تحلیل و بررسی عالمانه و کارشناسانه قرار داد.

در شرایط فعلی هر چند به زعم بسیاری از مردم و گروه کثیری از کارشناسان و صاحب نظران، مسایل و مشکلات اقتصادی، عامل اصلی کاهش ازدواج و به تبع آن کاهش میزان جمعیت است، اما از آن سو نباید از ابعاد فرهنگی و اجتماعی قضیه غافل شد.

در سال ۹۴ بر اساس پژوهش و پیمایشی که صورت گرفت مشخص شد، بیش از ۳۱ درصد جوانان در آستانه‌ ازدواج و همچنین حدود ۴۳ درصد زنان همسردار معتقد بودند اگر بیش از دو فرزند داشته باشند، مردم آنها را سرزنش می‌کنند، ضمن آن که بین رفتار فرزندآوری جوانان و زنان ۱۵-۴۹ ساله و وضعیت اقتصادی آنها رابطه معکوس وجود دارد به نحوی که افراد دارای پایگاه اقتصادی بالا، متقاضی فرزند کمتری بوده و برعکس، افراد با پایگاه اقتصادی پایین متقاضی فرزند بیشتری هستند و لذا متوجه می شویم که به علت تغییرات فرهنگی در سبک زندگی جامعه، افراد دارای پایگاه اقتصادی بالاتر، تمایل کمتری به فرزندآوری دارند.

البته کسی منکر تأثیر قابل توجه شرایط اقتصادی بر پدید آمدن این معضل به ویژه در سال های اخیر نیست اما به گفته ی بسیاری از کارشناسان واقع گرا و تحلیلگر، کاهش تمایل به فرزندآوری ریشه فرهنگی هم دارد که به هیچ وجه نباید از آن غافل شد.

به دیگر سخن، عامل اقتصادی نقش پررنگی ایفا می کند اما بخشی از جامعه به لحاظ مالی در مضیقه نیستند و با این وجود تن به فرزندآوری نمی دهند و یا به داشتن یک فرزند بسنده می کنند.

به گفته یکی از مسئولان امر، شاید ۲۰ درصد از جمعیت کشور به دلیل مسائل مادی تمایلی به فرزندآوری نداشته باشند اما جمعیت بیشتری به خاطر مسائل فرهنگی و نگرشی تمایل ندارند فرزندی داشته باشند، از این رو باید دانست که هر چند مشوق های اقتصادی بسیار مهم است اما نمی تواند صددرصد در این قضیه موثر واقع شود و لذا برای علاج معضل کاهش جمعیت و فرزندآوری باید به طور همه جانبه ابعاد اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ... را مورد توجه قرار داد.

سید محمدمهدی موسوی