فرش دستباف یکی از کهن‌ترین هنرهای ملت خوش ذوق ایران است

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از خبرگزاری فارس- مریم عباسی: گره‌های زرین قالی وقتی با تلفیقی از هنر و زیبایی‌های طبیعی طرح‌های بی‌بدیل و ماندگاری در تاریخ را به نام ایران و ایرانی در جهان به ثبت می‌رساند، ایران و ایرانی را به بالیدن به این افتخار فرامی‌خواند.

فرش تبریز به لحاظ قدمت، طرح، رنگ و نو بافت، یکی از قطب‌های ایران بوده و به تنهایی شاید الگوی نمونه‌ای از هنر ایرانی و بومی منطقه آذربایجان است.

در سال‌های اخیر، فرش ایران چه داخل و چه در خارج از مرزهای ایران دچار فراز و نشیب‌هایی شده که تسلسل و تزلزل جایگاه فرش ایران در بازارهای جهانی را رقم زده است.

فرش تبریز بهشت فرش ایران

قالی تبریز یکی از انواع قالی‌های ایرانی است. این قالی در شهر تبریز بافته می‌شود. این شهر یکی از مهم‌ترین مراکز بافت قالی در ایران است و بافت قالی‌های آن از تنوع و گوناگونی بسیاری برخوردارند.

تبریز، در حال حاضر از سوی «شورای جهانی صنایع‌دستی» به عنوان «شهر جهانی بافت فرش» انتخاب شده است.

در مورد تاریخچه فرش در تبریز چنین می‌توان گفت که با توجه به قدمت تاریخی این شهر، مسلماً هنر صنعت فرش بافی در آن به قبل از دوران صفوی بازمی‌گردد.

در نیمه دوم قرن 15 و در دوران صفوی، فرش از حالتی روستایی به هنر پیشرفته درباری تبدیل شد. یکی دیگر از تحولات مهم فرش در این دوره، طرح‌هایی بود که هنرمندان دربار تبریز و هرات ایجاد کردند.

برابر آماری که در دست داریم، در شهرستان تبریز و حومهٔ آن در سال ۱۳۶۴ شمسی بر روی 16 هزار دار قالی 32 هزار و 150 کارگر بافنده کار کرده‌اند.

علاوه بر تک‌بافی‌ها، کارگاه‌های متعددی از سالیان بسیار دور در کار فرش‌بافی بوده و هستند. در سال‌های اخیر بافنده‌های چیره‌دست تبریزی به تولید فرش‌های گل ابریشم بسیار ظریف با رج‌شمار ۵۰ و ۶۰ در مقیاس وسیع روی آورده‌اند.

این‌گونه فرش‌ها که بعضی با چله‌های ابریشمی هستند، بیشتر با طرح‌های لچک و ترنج و با رنگ‌های غالباً بژ روشن و نخودی بافته می‌شوند و در رنگ‌آمیزی گل‌ها و نگاره‌ها از رنگ‌های سرخابی، عنابی و زیتونی به فراوانی استفاده می‌شود.

فرش‌های تبریز در 70 سال اخیر اغلب با طرح‌های گلدانی، درختی، محرابی، قندیل‌دار، حیوان‌دار، شکارگاه، هراتی، شاخ و برگی، گلفرنگ، بندی خشتی یا قاب‌قابی، منظره‌بافی، قاب‌قرآنی و نقش‌های هندسی از کوچک‌ترین تا بزرگ‌ترین اندازه‌های ممکن بافته شده‌اند و این نشان از غنای اصیل این هنر صنعت این خطه از ایران زمین است.

اوج هنر قالی تبریز مربوط به سده‌های دوازدهم تا شانزدهم میلادی بوده‌است، شکل‌گیری ۲۰۰ شاهکار هنری قالی تبریز با ادغام هماهنگ هنرهای بافندگی ونگارگری ایرانی در طی ۱۴ سده، سطح بالای هنر بافندگان قالی را در این شهر به عرصهٔ نمایش گذاشته و مکتب کلاسیک تبریز بنیان نهاده شد.

سقوط ۹۰ درصدی صادرات یک صنعت قدیمی

براساس آمارهای گمرک ایران، رقم صادرات فرش دستباف ایران در سال۱۳۷۸ حدود ۶۹۰میلیون دلار بوده است. نکته جالب‌توجه اینکه در همان سال کل صادرات غیرنفتی ایران که ۳میلیارد و ۹۴۱بوده است. این به این معنی است که در سال۱۳۷۸ معادل ۱۷.۵درصد از کل صادرات غیرنفتی ایران را صادرات فرش دستباف به خود اختصاص داده بوده است. اما حالا در چند سال اخیر رقم صادرات فرش دستباف ایران به‌طور عجیبی رو به افول رفته و از ۶۹۰میلیون دلار سال۱۳۷۸ به ۶۹میلیون دلار در سال۱۳۹۸، به ۷۲میلیون دلار در سال۱۳۹۹ و ۳۰میلیون دلار در ۷ماهه نخست سال جاری رسیده است. همچنین در همین مدت زمان ارزش وزنی صادرات فرش دستباف نیز از ۲۶هزار و ۳۰۰تن در سال۱۳۷۸ به ۳هزار تن در سال۱۳۹۸، ۳.۹هزار تن در سال۱۳۹۹ و ۱/۲هزار تن در ۷ماهه نخست امسال رسیده است. همچنین حالا سهم فرش ایران از کل صادرات غیرنفتی حتی به نیم‌درصد هم نمی‌رسد.

 همه اینها به این معنی است که صادرات فرش دستباف ایران طی سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۹ به‌لحاظ وزنی سقوط ۸۵درصدی و به‌لحاظ ارزش دلاری نیز سقوط نزدیک به ۹۰درصدی را تجربه کرده است.  

این آمارها حاکی از نابسامانی و تضعیف فرش دستباف حتی در دوره‌هایی است که مشکل تحریم جدی هم وجود نداشته است. بنابر اظهار مسئولان و مشاهدات میدانی، شاغلان و میزان تولیدات این صنعت در نواحی روستایی و عشایری نیز نسبت به گذشته کاهش بسیار شدیدی را تجربه کرده است. این درحالی است که روزگاری نواحی روستایی و عشایری کانون اصلی تولید فرش‌های اصیل و صادراتی ایرانی بودند.

هند جایگزین ایران در بازار جهانی

براساس آمارهای وب‌سایت oec.world در سال۲۰۰۰ کل صادرات جهانی فرش دستباف حدود ۱.۸میلیارد دلار بوده است که ۳۲درصد آن دراختیار ایران؛ ۱۴.۷درصد دراختیار هندی‌ها، ۱۲.۸درصد دراختیار چینی‌ها، ۱۲درصد دراختیار پاکستانی‌ها، ۸درصد دراختیار نپالی‌ها، ۴/۴درصد دراختیار ترک‌ها و مابقی دراختیار سایر کشورها بوده است. اما حالا همه‌چیز برعکس شده است، به‌طوری که در سال۲۰۱۹، از ۹۰۹میلیون دلار صادرات فرش در جهان؛ هند با ۳۲۰میلیون دلار و سهم ۳۵.۴درصدی در رتبه اول، ایران با ۷۸.۵میلیون دلار و سهم ۸.۶درصدی در رتبه دوم، پاکستان با ۷۶.۵میلیون دلار و سهم ۸.۴درصدی در رتبه سوم، نپال با ۶۹.۷میلیون دلار و سهم ۷/۷درصدی در رتبه چهارم و ترکیه با ۵۷.۹میلیون دلار و سهم ۶.۴درصدی پنج صادرکننده بزرگ فرش دستباف بودند. در این رتبه چین نیز با ۵.۳درصد ششم بوده است.

تبریز پایتخت فرش دستبافت /برگزاری نمایشگاه‌هایی فرش با حضور رئیس جمهور کشورهای خارجی

رئیس مرکز ملی فرش ایران به اهمیت بافت فرش دستبافت جام جهانی ۲۰۲۲ قطر در تبریز به منظور معرفی و شناساندن این هنر صنعت به دنیا اشاره کرد و گفت: امیدواریم با حضور فرش آذربایجان شرقی در جام جهانی قطر ۲۰۲۲ نگاه ها بار دیگر به سمت فرش دستبافت جلب شود.

فرح‌ناز رافع با بیان این که فرش دستباف ایران هنوز هم در دنیا حرف اول را می زند، اظهار کرد: در سال های گذشته حوزه فرش مشکلات زیادی داشته است ولی با توجه ویژه ای که دولت به این حوزه دارد می توانیم شاهد رونق این هنر صنعت باشیم.

وی با اشاره به این که از تمام تولیدکنندگان فرش دستبافت حمایت می کنیم، افزود: همه چیز از آذربایجان شرقی شروع می شود چون این استان پایتخت فرش دستبافت ایران است. 

رافع به اهمیت بافت فرش دستبافت جام جهانی ۲۰۲۲ قطر در تبریز به منظور معرفی و شناساندن این هنر صنعت به دنیا اشاره کرد و گفت: امیدواریم با حضور فرش آذربایجان شرقی در جام جهانی قطر ۲۰۲۲ نگاه ها بار دیگر به سمت فرش دستبافت جلب شود. 

رئیس مرکز ملی فرش ایران با بیان این که از تمام تولیدکنندگان فرش دستباف حمایت می کنیم، افزود: همه چیز از آذربایجان شرقی شروع می شود چون این استان پایتخت فرش دستباف ایران است.

رافع ادامه داد: در این زمینه فعالان این حوزه باید تلاش کنند تا این هنر صنعت زیبا و ارزشمند احیا شود و به نسل های بعدی انتقال یابد. 

وی با اشاره به اعطای تسهیلات به فعالان حوزه فرش گفت: تسهیلات کارا، تسهیلات تبصره ۱۸ و تسهیلات فنی و اعتباری وزارتخانه از جمله حمایت های دولت برای رونق فعالیت این حوزه در نظر گرفته شده است همچنین در این زمینه با بانک ها هماهنگ شده ایم تا این اعتبارات را در اختیار فعالان فرش قرار دهیم. 

رئیس مرکز ملی فرش ایران افزود: یکی از اقدامات ویژه ما حضور تولیدکنندگان و صادرکنندگان در کشورهای اوراسیا و برگزاری نمایشگاه های متعدد است  تا ظرفیت های این هنر صنعت را به دنیا معرفی کنیم. 

رافع افزود: یکی از کارهای مهمی که در این حوزه انجام داده ایم ایجاد ارزش افزوده برای هر فرش است چرا که هر فرشی که بافته می شود یک اثر بی بدیل است برای همین جشنواره فرش فاخر را برگزار کردیم برای همین فرش ها در جاهای مختلف به نمایش گذاشته می شود تا ارزش افزوده برای این قالی ها ایجاد شود. 

وی اظهار کرد: امسال ۱۱۰ نفر را به عنوان برگزیدگان حوزه فرش معرفی کردیم که از بین این افراد ۵ نفر را به عنوان مشاهیر و ۵ نفر را به عنوان افراد نام آور در این حوزه انتخاب کردیم که استاد قره‌باغی طراح برجسته از این استان در بین افراد برگزیده است. 

رئیس مرکز ملی فرش ایران با اشاره به نام گذاری یک روز در تقویم رسمی کشور به نام روز فرش افزود: از دیگر اقدامات مهم این نهاد برگزاری نمایشگاه هایی در ایران با حضور رئیس جمهورهای کشورهای خارجی برای معرفی این هنر صنعت بوده است.

بستر مناسبی برای صادرات فرش دستبافت فراهم کرده‌ایم

معاون صنایع عمومی وزارت صنعت، معدن و تجارت با بیان این که بستر مناسبی برای صادرات فرش دستبافت را فراهم کرده‌ایم، گفت: اگر بتوانیم ارزش واقعی فرش دستبافت را به بازارهای خارجی معرفی کنیم بدون تردید علاوه بر تقویت چرخه فرش، تولید نیز ارتقا خواهد یافت.

محمدمهدی برادران افزود: با افزایش تولید و ایجاد اشتغال امیدواریم بتوانیم ثمرات محصولات فرش دستبافت را در بازارهای بین المللی ببنیم.
وی ادامه داد: دولت سیزدهم از هنر صنعت فرش ایران حمایت ویژه ای می کند.

وی افزود: در حال حاضر بستر مناسبی برای صادرات فرش دستبافت را فراهم کرده ایم به طوری که برای حضور در نمایشگاه قطر از تولیدکنندگان و صادرکنندگان دعوت کردیم تا در این رویداد بزرگ شرکت کرده و محصولات خود را عرضه کنند.

معاون صنایع عمومی وزارت صنعت، معدن و تجارت با بیان این که باید سهم تولیدکنندگان و بافندگان به نحو احسن پرداخت شود، گفت: به منظور توسعه اقدامات صادراتی باید در حوزه صادرات، فرش را با شناسنامه صادر کنیم.

برادران تاکید کرد: اگر بتوانیم ارزش واقعی فرش دستبافت را به بازارهای خارجی معرفی کنیم بدون تردید علاوه بر تقویت چرخه فرش، تولید نیز ارتقا خواهد یافت.

وی افزود: امیدواریم روندی که در استان ها برای توسعه حوزه فرش آغاز شده تداوم یابد و شاید پیشرفت روزافزون این هنر صنعت باشیم.

سقوط آزاد فرش ایران در بازارهای جهانی 

احد عظیم زاده رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف تبریز و صادرکننده نمونه کشور گفت : فرش دستباف ایران در سالهای اخیر به لطف بی مهری‌هایی که از سوی دولتمردان در سال های گذشته صورت گرفته در رده پنجم قرار گرفته این در حالی است که در سالهای نه چندان دور رده نخست بازارهای جهانی را داشتیم.

صادر کننده نمونه کشور با بیان اینکه پیمان سپاری از مشکلات اصلی پیش روی صادرکنندگان فرش دستباف ایرانی است ،افزود : تجار فرش وقتی فرش را از بافنده خریداری میکنند با نرخ دلار آزاد از بافنده خریداری کرده و چندین ماه سرمایه شان بر روی فرش خواب دارد و هنگام صادرات دولت تعهد پیمان ارزی از تجار می‌گیرد از این قرار که بعد از فروش ارز حاصله باید به دولت تحویل داده شده و قیمت مصوب ارز نیمایی محاسبه شود. 

عظیم زاده ادامه داد: سود حاصل از صادرات ۲۰ تا ۳۰ درصد بوده و اگر با پیمان ارزی برگردانده شود عملا سود تاجر صفر شده و صرفه اقتصادی ندارد و این باعث عدم صادرات فرش شده است. 

رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف تبریز با اشاره به روند به روز رسانی طرح ها گفت : ببینید طرح ها و دیزاین خانه ها و اماکن دچار تحولی شگرف در چند دهه گذشته شده و طرح های ۱۰۰  سال و ۵۰ سال پیش دیگر جوابگوی سلائق نسل جدید نیست بنابراین باید طرحی نو در انداخته و نسبت به تقاضای بازار تولید و عرضه کرد. 

وی کم توجهی و عدم بهره مندی از پتانسیل های رسانه ای را توسط دولت یکی دیگر از عوامل موثر بر رکود فرش دستباف دانسته و ابراز داشت:  استفاده از ظرفیت های رسانه ای برای شناساندن هر چه بیشتر هنر ملی ایران زمین می تواند کمک خوبی برای این هنر بوده و بستری برای ارایه در بازارهای داخلی و خارجی را فراهم خواهد ساخت. 

عظیم زاده حذف پیمان ارزی را یکی از راهکارهای مناسب در جهت احیای جایگاه فرش دستباف ایران در بازارهای جهانی دانسته و اضافه کرد: اگر پیمان ارزی برداشته شود خود بنده که سالیان سال صادرکننده نمونه فرش دستباف کشور بوده ام دوباره صادرات را از سر خواهم گرفت چرا که برای تاجر و بازرگانی اصل اساسی سود معقول و بازگشت امن سرمایه به کشور هست پس بنابراین اگر تسهیل در پیمان سپاری انجام شود قطعا کمک قابل توجهی به صادرات فرش دستباف ایران خواهد شد. 

وی به نمایندگی از همکاران فعال در حوزه فرش دستباف ایران از دولت مردان خواست تا با ایجاد بستری مناسب در جهت ارتقای  جایگاه فرش دستباف ایران اقدام نمایند و خود نیز از هیچ تلاشی برای احقاق این امر فروگذاری نخواهد کرد.

واسطه گری بلای جان فرش

سیدکاظم زعفرانچی‌لر، نائب رییس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر تبریز هم در این جلسه بیان کرد: در خصوص موضوع فرش به صورت مکرر تذکراتی داده ایم منتهی تاکنون به آن توجهی نشده است.

وی افزود: مشکل ما همکاری یا عدم همکاری شهرداری در خصوص حمایت از صنعت فرش نیست بلکه این امر روی دوش دولت بوده که از این صنعت مهم حمایت چندانی نمی کند.

نائب رییس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر تبریز گفت: دولت تاکنون به تولیدکنندگان فرش فرصتی در قالب فضای نمایشگاه ایجاد نکرده است و واسطه گری در این بین بیشتر به چشم می خورد.

زعفرانچی‌لر ادامه داد: برای صنعت فرش طرحی دارم که از واسطه گری جلوگیری خواهد شد تا تولیدکنندگان بتواند صنعت خود را به صورت مستقیم نمایش بگذارند.

تولید و صادرات مکمل یکدیگرند

رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف تبریز صادرات در حوزه فرش دستباف را از درآمدهای اصلی کشور دانست و افزود: جبران تحریم صادرات به کشورهای اروپایی، عربی و حاشیه خلیج فارس را باید از طریق صادرات به کشورهای همسایه از جمله کشور ترکیه جبران کرد.

اسماعیل چمنی ادامه داد: تحریم‌ها یکی از عوامل کاهش صادرات این حوزه است و در سال‌های بدون تحریم، ۴۰۰ میلیون دلار صادرات فرش انجام می‌گرفت اما متأسفانه در حال حاضر به یک هشتم یعنی ۵۰ میلیون دلار کاهش یافته است.

وی صادرات در حوزه فرش دستباف را از درآمدهای اصلی کشور دانسته و افزود: تولید و صادرات مکمل یکدیگرند بدین گونه که نبود صادرات تأثیر مستقیمی بر نبود تولید و راکد بودن آن دارد و اگر خواهان ایجاد اشتغال در کشور هستیم باید صادرات را در اولویت اصلی قرار دهیم.

رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف تبریز بیان کرد: افزایش قیمت مواد اولیه بالطبع، قیمت فرش دستباف را نیز افزایش داده است از این رو فرش دستباف باید در زمره اولویت‌های مجلس و نمایندگان قرار گیرد که در این راستا باید علاوه بر بهره‌مندی از حق بیمه، وام‌های کم بهره و سرمایه‌های در گردش نیز در اختیار آنان قرار بگیرد.

«فرش ایرانی» به جرم بی‌مهری بر دار رفت!

 فرش دستباف یکی از کهن‌ترین هنرهای ملت خوش ذوق ایران به ویژه آذربایجان است که با قدمت چند هزار ساله تمدن و هنر ایرانی را به هم گره زده است. فرش هویتی دارد و روایتگر تاریخ پر فراز و نشیب ایران است.

از روزگاران کهن دست بافته‌های ایران، زینت‌بخش کاخ‌های پادشاهان و سلاطین جهان بوده است. زنان و مردان ایرانی هنرمندانه با الهام از طبیعت و حوادث اجتماعی روزگار خود آثاری را خلق کردند که اکنون اگر اغراق نشود باید گفت، دنیا فرش را با برند ایران می‌شناسد، هنرمندانی که تصویرگر عمر و جوانی خود نیز در پای دار قالی بوده‌اند.
 
اما در گذر زمان و زمانه فعلی دیگر صدای لالایی و شعرخوانی زنان و دختران از  خانه‌ها شنیده نمی‌شود. حالا دیگر دار قالی تکیه بر دیوار دارد، ترنج‌ها، گل‌ها، حوض‌ها همه خشکیده‌اند. چیزی دیگر نمانده تا قالیبافان نقش گلبوته را به رنگ سیاه درآورند. اکنون چه بخواهیم و نخواهیم فرش ایران رخت عزا پوشیده است.

این گزارش را با این جمله از جان سینگر سارجنت، نقاش معروف آمریکایی به پایان می‌رسانیم که گفت: «تمام نقاشی‌های دوره تجدد (رنسانس) ایتالیا ارزش یک تخته فرش ایرانی را ندارد!» کاش قدر این هنر ارزنده را بیشتر بدانیم.‏

انتهای پیام/