طرحی نو در اندازیم
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، فرمان بنیانگذار انقلاب اسلامی برای تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی در خرداد سال 59 با هدف تغییر فضا و اصلاح و ایجاد تحول در نظام دانشگاهی و زدودن عناصر و افکار وابسته به غرب و شرق یکی از نخستین گامهای عملی برای تغییر در روند نامطلوب گذشته و ایجاد بستر مناسب برای پرورش درست دانشجویان آیندهساز انقلاب اسلامی بود.
در ادامه لزوم تداوم نظارت بر شرایط فرهنگی جامعه و نیاز به بسط این تغییرات به سایر جنبههای زیست فرهنگی باعث شد امام خمینی(ره) در چنین روزی یعنی 19 آذرماه سال 63 فرمان تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی و افزوده شدن سران قوا به این مجموعه را صادر فرمایند.
نیاز به تلاش بیشتر در حوزه فرهنگ
در طی این سالها شورای عالی انقلاب فرهنگی متاثر از دیدگاههای دولتهای مختلف، کم و بیش در حوزههای تعریف شده خود گامهایی برداشته است اما اگر این فعالیت را در بوته نقد قرار دهیم باید گفت انتظاری که از چنین مجموعهای با پتانسیلی قابل اتکا و متشکل از سران قوا و برخی دیگر از مسئولان ارشد کشور و چهرههای علمی و فرهنگی و اندیشهای توانمند میرفته بهطور کامل و مطلوب محقق نشده است.
تأکیدات مقام معظم رهبری درحوزه فرهنگ
شاید دقیقاً به همین دلیل است که رهبر انقلاب بهکرّات و در مناسبات مختلف از جمله در بیانیهی «گام دوم انقلاب»، سخنرانی اوّل فروردین ۱۴۰۰ و همچنین در مراسم تنفیذ حکم ریاستجمهوری و دیدار اعضای دولت سیزدهم، بر خروج از محاصرهی تبلیغاتی و بازسازی انقلابی فرهنگ و رسانه تصریح و تأکید کردهاند. ایشان در بیانیهی «گام دوم» از تلاش چهلسالهی رسانههای دشمن برای مأیوسسازی مردم و مسئولان و تلاش همیشگی آنها برای تولید و انتشار اخبار دروغ، تحلیلهای مغرضانه، وارونه نشاندادن واقعیات، پنهانکردن جلوههای امیدبخش، بزرگکردن عیوب کوچک و کوچک نشاندادن یا انکار محسنات بزرگ فرمودند و از جوانان خواستند در شکستن محاصرهی تبلیغاتی پیشگام شوند.
همچنین ایشان در سخنرانی نوروز ۱۴۰۰ از «ولبودن فضای مجازی» و استفادهی دشمن از این وضع برای توطئه علیه ملّت و بیتوجّهی مسئولان امر فرمودند و بر ضرورت مدیریت فضای مجازی تأکید کردند. رهبر انقلاب در مراسم تنفید نیز تصریح کردند: امروز بیشترین تحرّک دشمنان ما علیه ما بیش از تحرّکات امنیّتی و اقتصادی، تحرّکات تبلیغاتی و جنگ نرم و تبلیغات رسانهای است. کار تبلیغاتی کار مهمّی است؛ ما در این زمینه ضعف داریم. ما کمکاری داریم. در زمینهی کار تبلیغاتی و حرکت تبلیغاتی درست و تمهیدات رسانهای باید قویتر و هوشمندانهتر عمل بکنیم.
بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی کشور
رهبر انقلاب همچنین در دیدار با اعضای دولت در ششم شهریور ۱۴۰۰ با تأکید بر ضرورت «احیای اعتماد مردم» در مورد فرهنگ و رسانه فرمودند ما مشکل در ساختار فرهنگی کشور داریم و به «بازسازی انقلابی»؛ یعنی خردمندانه، عاقلانه و برخاسته از اندیشه و حکمت نیازمندیم.
ایشان مجددا در دیدار اخیر خود یعنی در تاریخ پانزدهم آذر ۱۴۰۱ با اشاره به سخنان سال گذشته خود در دیدار با هیأت دولت مبنی بر لزوم بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی کشور گفتند: منظور از ساختار، ساختار فرهنگی جامعه و ذهنیت و فرهنگ حاکم بر آن و در یک کلام نرمافزاری است که افراد جامعه بر اساس آن در زندگی فردی و جمعی خود عمل میکنند. حضرت آیتالله خامنهای افزودند: اینکه ساختار باید بازسازی انقلابی شود به این علت است که انقلاب اسلامی بواسطه رهبری امام(ره) و حرکت مردم، معجزهگر بود و با روحیه تهاجمی خود بنیانهای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و گزارههای غلط حاکم بر اذهان مردم را تغییر داد.
معنا و مفهوم بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی
«بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی کشور» از نظر ادبیات و لغت، معنا و مفهوم مشخصی دارد؛ اول اینکه «بازسازی» را نباید با اصلاح، تصحیح یا ویرایش ساده اشتباه گرفت بلکه بازسازی به معنای تغییر بنیانی و ریشهای در روند و الگوها به منظور ایجاد جریانسازی جدید در فرهنگ کشور است. به عبارت دیگر، مطالبه رهبر انقلاب، نوسازی و ساختن دوباره فرهنگ، منطبق بر مبانی معرفتی، اصول و عقاید اسلامی، سبک زندگی اصیل ایرانی به دور از غربزدگی است. نباید فراموش کنیم که اکنون زمان جراحی بزرگ برای فرهنگ اسلامی ایرانیمان فرارسیده است. این فرصت تا ابد پابرجا نیست و مسئولان، دستگاههای فرهنگی و متولیان امر فرهنگ باید هرچه سریعتر آستین بالا بزنند.
از سویی دیگر، رهبر فرزانه انقلاب در توصیف بازسازی ساختار فرهنگی از صفت «انقلابی» استفاده کردهاند. انقلابی بودن دارای معنی و مفهوم مشخصی است که خود ایشان در همین سخنرانی توصیفی دقیق از آن داشتند. جایی که فرمودند: «حرکت انقلابی، یعنی خردمندانه و عاقلانه. معنای «انقلابی بودن» بیهوا حرکت کردن و بیحساب حرکت کردن نیست. [حرکت] انقلابی باید باشد، بنیانی باید حرکت بشود، در عین حال برخاستهی از اندیشه و حکمت باشد.» مروری بر همین بخش از بیانات ایشان نشان میدهد که بازسازی انقلابی نه تنها به معنای معنای بازسازی بدون حساب و کتاب نیست، بلکه بسیار هوشمندانه و اندیشمندانه است. به عبارت دیگر، در جراحی بزرگ فرهنگ، چراغ راه عقلانیت است.
از سویی دیگر باید دقت داشت که انقلابی بودن صرف احساس، عاطفه و محبت خالی نسبت به مظاهر دین و انقلاب نبوده و قطعاً نگاه رهبر فرزانه انقلاب به بازسازی انقلابی اینچنین نیست. بدیهی است که با توجه به حجم آتش دشمن در تهاجم فرهنگی، سطحی بودن و عامیانه رفتار کردنها با فرهنگ و انقلاب اسلامی کار بسیار اشتباهی است. با این حال، هم اکنون نیز چنین برخوردی بدون توجه به مبانی معرفتی دینی مخاطب و عدم عمق بخشیدن به ارزشها و باورها از سوی دستگاههای فرهنگی دیده میشود.
ساختار در افقی بازتر
در گام بعدی اشاره میشود که وقتی سخن از «ساختار» میشود، یعنی آنکه بازسازی فرهنگ با تغییر و تحول در یک سازمان و چند دستگاه فرهنگی رخ نمیدهد، حتی با تغییر وزیر، چند مدیر و معاون نیز شدنی نیست، بلکه باید در سطحی کلانتر و با افقی بازتر به این مقوله نگاه کرد. با چنین رویکردی، باید در کل نظام فرهنگی کشور اعم از صدا و سیما به عنوان رسانه فرهنگساز مردمی، وزارت ارشاد به عنوان تنظیمکننده رشتههای مختلف هنر، سازمانهای فرهنگی هنری شهرداریها خصوصاً سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، جهاد دانشگاهی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و ... تغییر و تحول رخ دهد.
علاوه براین، لازم است که آرایش دستگاههای فرهنگی از نظر ساختار، فرآیند و روالها و همچنین تعیین وظایف و مأموریتها به منظور تقسیم کار، تعیین ساز و کارها، رفع شلختگی، تشتت، آشفتگی، تعارض و موازیکاریهای بیهوده تنظیم شود تا انسجام لازم در این مسیر فراهم شود. بعضاً دیده میشود که سازمانهای فرهنگی اسیر نظامهای دیوانسالار بروکراتیک شده و فعالیتشان محصور به قواعد اداری و گزارشنویسیها میشود. این موضوع در شرایطی است که یک نهاد فرهنگی باید در پویاترین حالت ممکن فعالیت کند.
نباید فراموش کنیم که انجام کارهای احساسی، هیجانی و سطحی که تنها کارکرد آن راهانداختن سر و صدا و ایجاد جوّ رسانهای بدون توجه به مبانی معرفت دینی و عمقبخشی به مخاطب است، هیچ گرهی از مشکلات را باز نمیکند. متأسفانه در سیاستهای فرهنگی نسبت به این اصل که برای جلوگیری از انحراف باید به تقویت مبانی معرفتی و دینی در مخاطب پرداخت، بیتوجهی شده و اقدامی برای تعمیق باورهای مخاطب به دور از احساسزدگی صورت نمیگیرد.
الزامات عملیاتی در بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی
در زمینه عملیاتی شدن بازسازی ساختار فرهنگی چندین الزام مهم وجود دارد که بدون توجه به آنها نمیتوان تحول و دگرگونی چندانی را در حوزه فرهنگ و ساختار فرهنگی کشور شاهد بود. یکی از این موارد، فهم خود حقیقت فرهنگ است که به مثابه امری فعال و پویا، ظهور معنایی عقلانیت یک قوم در بستر تاریخ و در گذر زمان است. در این زمینه باید بصیرت دقیقی نسبت به امر فرهنگ و کنشگران فرهنگ داشت.
یکی دیگر از الزامات، فهم مسئله عینیتیابی فرهنگی و لزوم برخورداری از نگرش فرهنگی است که زیست جهان انسانها را نشان میدهد. مسلماً بدون درک فرهنگی نمیتوان انتظاری از هیچ طرح سیاسی، امنیتی، اقتصادی و غیره که منجر به پیشرفت شود داشت. الزام دیگر، حفظ، صیانت و پرورش فرهنگ در چارچوب هدایت دینی است. کنشگر فرهنگی باید تمام مسیر و کنشهایش نه صرفاً به شکل تنزیهی بلکه بهصورت ایجابی و تاسیسی در قالب شریعت و قانون اسلامی شکل بگیرد.
بازسازی نظام عادلانه فرهنگی در کشور مهمترین اولویت
وقتی از بازسازی فرهنگی صحبت میکنیم نخستین دغدغهای که ایجاد میشود مربوط به عادلانه بودن آن است. عدالت فرهنگی ارزش بنیادینی است که با فراگیرشدن آن تمام شهروندان بهطور بایسته و شایسته میتوانند به امتیازات فرهنگی دسترسی پیدا کنند. در این زمینه به نظر میرسد یکی از اساسیترین عواملی که بهطور جدی و عمیق دارای منشاء اثر است قدرتها هستند.
تمرکز بیش از حد قدرت در همه ابعاد حتی در نقشآفرینی حوزه فرهنگ، جامعه را دچار آسیبهای جدی میکند؛ لذا باید توجه داشت دولتها با تمام قدرتی که دارند، ولی مردم نقشی اثرگذار در ساخت فرهنگ ایفا میکنند و تصور اینکه همه چیز باید دست دولت باشد صحیح نیست و مردم نیز چنین تصوری را برنتافته و تمرکز زیاد بر آن نظام عادلانه فرهنگی را دچار آسیب میکند.
محمدحسین جلال الدینی