شماره ۳۰ فصلنامه علمی «پژوهشهای علوم تاریخی» منتشر شد
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، شماره 30 فصلنامه علمی «پژوهش های علوم تاریخی» صاحب امتیازی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران با مدیرمسئولی عبدالرضا صیف و سردبیری منصور صفت گل منتشر شد.
این فصلنامه در 6 مقاله منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:
«ایادگار زریران»، یادگاری حماسی از نبرد یزدگرد دوم(439-457 م.) با خیونی ها
حمیدرضا پاشازانوس
چکیده: یادگار زریران از جمله کهنترین متون حماسی به جا مانده از زمان ساسانیان است که شرحی حماسی از نبرد ایرانیان با اقوام مهاجم به شمال شرق ایران دارد. اگرچه این کتاب در زمان ساسانیان و به زبان پهلوی ساسانی نگاشته شده اما برخی از محققان بر این باورند که یادگار زریران با توجه به در برداشتن کلمات پارتی، متعلق به دوره اشکانی بوده که توسط گوسانها نقل شده و به دیگر متون ادبی و تاریخی مانند شاهنامه فردوسی نیز راه یافته است. با اینکه نامهای افراد در این داستان متعلق به ادواری بسیار کهن است اما نام منصبها و اقوام خیونی به وضوح به دورۀ ساسانی ارتباط دارد. نویسنده در نوشتار حاضر سعی دارد تا با بررسی تطبیقی محتوای یادگار زریران با گزارشهای التنبیه و الاشراف مسعودی و اثر چینی ویشو، زمان تالیف یا تلفیق موضوع یادگار زریران با وقایع دورۀ ساسانی را روشن سازد. بررسی تطبیقی اطلاعات مربوط به ساختار سیاسی منقول در یادگار زریران با اطلاعات کتاب مسعودی و ویشو گویای آن است که متن یادگار زریران جزئیاتی از ساختار سیاسی دربار یزدگرد دوم ساسانی را در خود حفظ کردهاست. به احتمال بسیار این اثر در دوره این پادشاه بازنویسی شده و حوادث مربوط به هجوم خیونیها را با زبان اساطیری بیان کردهاست. حضور یزدگرد دوم در شمال شرق ایران به دلیل مقابله با هونهای ایرانی و البته استفاده این شاه از لقب شاهان کیانی، خود حکایت از شرایط خاص شرق ایران دارد که شاید انگیزۀ اصلی برای تالیف یا تحول ساختاری یادگار زریران بوده است.
بررسی نقش شیخ حسین یزدی در تبیین و تثبیت اصل دوم متمم قانون اساسی مشروطیت
علی اکبر جعفری ندوشن
چکیده :تلاش برخی علمای عضو مجلس شورای ملی در حاکمیت مبانی شرع بر نظام قانونگذاری که به تصویب و اجرای اصل دوم متمم قانون اساسی مشروطه تحت عنوان اصل طراز، انجامید از حیث آثار حقوقی در نظام حکمرانی یکی از نقاط عطف تاریخ حقوق اساسی ایران است . در این میان شیخ حسین یزدی که در زمره فقهای مشروطه خواه مکتب سامرا و نجف و از نمایندگان نخستین ادوار مجلس شورای ملی است و در تاسیس فقهی و حقوقی نظام سیاسی برآمده از جنبش مشروطیت نقش موثری ایفا کرد در تدوین اولین قانون اساسی و متمم آن در مجلس اول همراه با تصویب نخستین قوانین نهادساز حقوقی نظیر قوانین عدلیه و بلدیه و... که با تاکید به نظارت شرعی علمای طراز اول بر روند قانونگذاری است، بمثابه فقیه ای قانونگذار، نظام قانونگذاری مشروطه را از مجرای فقه و اصول امامیه می گذراند و ضمن صیانت از موازین شرع در امر قانونگذاری، سازه های نظام حقوقی نوین را نیز بر پایه سنت حقوقی هزارساله این قوم استوار می کند. از این رو، او علاوه بر نقش موثری که در تدوین و تصویب اصل طراز در مجلس اول دارد به جهت پیگیری مداوم در اجرای مفاد آن و سرانجام تهیه لایحه اجرایی-تفسیری اصل مذکور نقش ممتازی را در تبیین و تثبیت آن ایفا نموده است که بنظر می رسد علاوه بر اعتقاد دینی، تجربه عملی این نماینده ادوار نخستین مجلس در استواری قوانین شریعت محور موجب اهتمام وی جهت تثبیت و اجرای اصل دوم متمم قانون اساسی بوده است.
ارزیابی و تحلیل نبرد ادسا و پیامدهای آن در خاور نزدیک
پرویز حسین طلائی
چکیده: ساسانیان از همان ابتدا برخلاف اشکانیان در قبال امپراتوری روم سیاست تهاجمی را درپیشگرفتند. درواقع آنها در پی بازپسگیری سرزمینهای اجدادشان تا سواحل مدیترانه بودند. به خاطر همین سیاست بود که اردشیر بابکان توانست سرزمینهایی از خاور نزدیک را در اواخر حکومتش به ایران ضمیمه کند. با رویکار آمدن شاپور اول، رومیها حملاتی را به خاطر بازپسگیری مناطق ازدسترفته به شرق ترتیب دادند که منجر به نبرد ادسا گردید. یافتههای این پژوهش که براساس اسناد و گزارشهای تاریخی و با روش توصیفی- تحلیلی صورتگرفته، نشان از آن دارد که در این آوردگاه، امپراتور روم به اسارت ساسانیان درآمد و به خاطر خلاء قدرتی که در خاور نزدیک به وجود آمده بود، مدعیانی مانند ماکریانوس و پسرانش و همینطور اذینه حاکم پالمیرا در این منطقه سر برآوردند. امپراتوران رومی با توجه به اغتشاشاتی که پس از اسارت والرین در غرب و خاور نزدیک به وجود آمده بود، در ابتدا با حمایتی که از حاکمان پالمیرا انجام دادند توانستند اوضاع را در این منطقه به قبل از نبرد ادسا بازگردانند، اما در ادامه حکومت پالمیرا را نیز سرکوب نموده و قدرتشان را در این منطقه احیا کردند.
تأملی در سیر تحول القاب و عناوین فرمانده کل سپاه، درعصر ساسانی
ابوالفضل محمد کریمی؛ جواد هروی؛ میرزا محمد حسنی
چکیده :از جمله مناصب درجه اول در دربار شاهنشاهی ساسانی، فرمانده کل سپاه بود. فرمانده کل سپاه توسط پادشاه انتخاب، و اغلب یکی از اعضای خاندانهای اشرافی بود. به عقیده برخی از پژوهشگران تا پیش از سلطنت خسرو انوشیروان، فرمانده کل سپاه برعهده ایرانسپاهبذ بود، و پس از اصلاحات نظامی خسرو اول این عنوان منسوخ و چهار سپهبد جایگزین آن شد. این در حالی است که این باور مغایر با برخی گزارشهای برجای مانده از متون تاریخی و شواهد باستانشناختی است. از این روی در مقاله حاضر کوشش شده با رویکردی توصیفی و تحلیلی، و بهرهگیری از منابع تاریخی و باستانشناختی، القاب و عناوین فرمانده کل سپاه در ادوار مختلف عصر ساسانی مورد بررسی قرار گیرد. یافتههای این پژوهش بیانگر این است که، عنوان ایرانسپاهبذ در دورهی نخستین و میانی شاهنشاهی ساسانی مرسوم نبوده، و به نظر میرسد در سالهای نخستین، هزاربد و در دوره میانی ارتشتارانسالار، لقب فرمانده کل سپاه بوده است. همچنین در سالهای پایانی شاهنشاهی ساسانی و با انجام اصلاحات نظامی توسط خسرو انوشیروان، لقب ارتشتارانسالار منسوخ و به جای آن چهار سپاهبد با لقب ایران-سپاهبذ جایگزین شد. علاوه بر این خواهیم دید که، قدرت ایرانسپاهبذها پس از اصلاحات خسرو اول، نه تنها کاهش نیافت بلکه به دلیل برخورداری از اختیارات کشوری و لشگری افزایش هم یافت.
هویت کوروش بزرگ در تاریخنگاری ساسانیان ؛ شخصیتهایی با این نام در مرزهای ایرانشهر
سورنا فیروزی؛ آرزو رسولی طالقانی
چکیده: پیرو محتوای متون پهلوی ساسانی (فارسی میانه) و بازتاب میراث اطلاعات آنها در تاریخنگاری دوره اسلامی، امروزه این اتفاق نظر وجود دارد که دستکم از روزگار ساسانی تا عصر مطالعات نوین، کوروش بزرگ هخامنشی آنگونه که هویت تاریخیاش مطابق با سندهای باستانشناختی و منابع مکتوب وصف شده، مورد شناخت دربار و جامعه ساسانی نبوده است. این که آیا علت این مساله جریان طبیعی گذشت زمان و از میان رفتن قدرت قرائت خطوط پیشین و یا از دست رفتن دادههای مکتوب بوده است یا یک تصمیم قهری، یکی از بحثهای مقاله پیشرو است. این پژوهش، ابتدا به بررسی بعدی ممکن و مستند از تحولات اطلاعات تاریخی پیشین به دوره ساسانی میپردازد و سپس، به این مسئله میپردازد که چه نشانههایی از شناخت و نبود شناخت از کوروش بزرگ در روزگار ساسانیان قابل پیگیری است. در این نوشته دیده شد که از حدود مرزهای غربی شاهنشاهی ساسانی، شواهدی در دستاند که نشان میدهند شناخت مستند از سیما و هویت کوروش به همان شکل تاریخیاش وجود داشته است. این که به چه علت و به چه نحوی بخشی از اطلاعات تاریخی مرتبط با روزگار هخامنشی و به ویژه عصر کوروش بزرگ، از روند تاریخنگاری درباری در روزگار اولیه ساسانی کنار گذاشته شد، پایه بنیادین مطالعه پیشروست.
جریان شناسی و تحلیل تحولات موسیقی ایران در دوره قاجار
مجید اخشابی
چکیده :تحولات و رخدادهای متعددی، دوران قاجار را به نقطه عطف و چرخشگاهی طلایی در موسیقی ایران بدل نموده که وقوع آنها منجر به شکلگیری جریانات مهم و موثری شدهاست که بر پایه آنها حفظ، رشد، انتقال و درنهایت تعالی موسیقی ایران صورت-گرفته است. این مقاله با هدف واکاوی هرچه بیشتر نقش، جایگاه و اهمیت دورة قاجار در موسیقی ایران، درپی آن است که به روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به منابع و کتب دست اول تاریخی، عوامل و مصادیق زمینه ساز و شکل دهندة جریانات مهم و موثر در پیشرفت موسیقی ایران را در این دوره مورد شناسایی، معرفی و تحلیل قراردهد. این پژوهش منتج به ارائه مدلی تحلیلی شدهاست که در آن ارتباط میان 10 رخداد مهم (مانند ورود دستههای موزیک نظامی، تأسیس مدرسه موزیک و...) با 4 جریان اصلی شکل گرفته در موسیقی دوره قاجار (مانند ارتقاء علم و فناوری موسیقی، جلوگیری از اضمحلال موسیقی و...) ترسیم، تبیین و نمایان شدهاست. بی شک آثار موسیقایی برجای مانده از دورة قاجار، همواره به عنوان مرجعی قابل توجه و انکارناپذیر، برای رجعت به اصالتها، سنتها و معیارهای کیفی و ارزشی موسیقی اصیل ایران، راهگشای نسل فعلی و آیندگان خواهدبود.
علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه علمی «پژوهش های علوم تاریخی» می توانند به تهران-خیابان انقلاب اسلامی- خیبابان قدس- کوچه آذین- ساختمان شماره دو2 ادبیات- پلاک10- دفتر مجله با شماره تلفن: 61113051-021 یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس jhss.ut.ac.ir مراجعه کنند یا تماس بگیرند.