طرح انتقال آب، مهم ترین گام در احیای دریاچه ارومیه

بهار سال ۹۹ بود که وعده افتتاح پروژه تونل انتقال آب از رودخانه زاب به دریاچه ارومیه به عنوان شاخص‌ترین پروژه احیای این دریاچه داده شد و پس از چند سال تعویق چندباره وعده، این پروژه روز گذشته در دولت سیزدهم و با حضور رئیس جمهور و وزیر نیرو افتتاح شد. سامانه انتقال آب به دریاچه ارومیه به عنوان بزرگترین پروژه زیست محیطی خاورمیانه در راستای کمک به احیای این دریاچه محسوب می‌شود.

فیروز قاسم زاده سخنگوی صنعت آب در آخرین وضعیت از تراز دریاچه ارومیه در نشست خبری اعلام کرده بود که تراز دریاچه ۱۲۷۰.۱۸ متر است و ۱.۳۶۰ میلیارد متر مکعب نیز موجودی آب دارد. آماری که نشان می دهد وضعیت دریاچه از سال ۹۴ که تراز آن در حدود یک میلیارد متر مکعب بوده در شرایط بهتری قرار دارد.

گفتنی است که تراز اکولوژیک دریاچه ۶ میلیارد متر مکعب است و قرار بود در قالب طرح‌های ستاد احیا از سال ۹۴، ظرف مدت ۱۰ سال به تراز اکولوژیک خود برسد.

سامانه انتقال آب به دریاچه ارومیه، متشکل از تونل انتقال ۳۶ کیلومتری و کانال ۱۱ کیلومتری است که آب را از پروژه‌های بالادست به بستر رودخانه گدار می‌رساند و قابلیت آبرسانی حدود ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب مازاد به دریاچه ارومیه را در سال دارد. با توجه به اهمیت آبرسانی هرچه سریع تر به دریاچه ارومیه، وزیر نیرو در تابستان امسال هم از نزدیک از قسمت‌های مختلف این سامانه بازدید کرده بود. همچنین به دستور رئیس جمهور و به صورت ویدئو کنفرانسی عملیات انتقال همزمان آب از سد شهید کاظمی به دریاچه ارومیه آغاز شد. با باز شدن دریچه‌های این سد تا پایان سال آبی ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب دیگر به دریاچه ارومیه انتقال خواهد یافت.

وزیر نیرو، علی اکبر محرابیان  در خصوص میزان تاثیرگذاری این طرح در احیای دریاچه ارومیه گفت: پاسخ روشن است، برای احیای دریاچه ارومیه ۲۶ برنامه تصمیم گیری شده است، هر چند بهره‌برداری از این سامانه انتقال آب، سنگین‌ترین برنامه بود و بیشترین اعتبار را نیز به خود اختصاص داد. طبیعتا اگر دیگر برنامه‌ها از جمله رعایت الگوی کشت و مصرف آب بخش کشاورزی به درستی انجام نشود، شاید نتوانیم به اهداف کامل طرح دست یابیم. بارش‌ها نیز شرط اصلی احیای دریاچه ارومیه است و اگر بارش مناسب در حوضه آبریز منطقه نداشته باشیم، چالش جدی بر سر راه احیای دریاچه ارومیه وجود خواهد اشت.

حبیب الله علی اصغری مجری طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان، در خصوص انتقال آب شیرین رودخانه به سمت دریاچه ارومیه گفت: تاریخچه دریاچه ارومیه نشان می‌دهد که آب همیشه از کوه‌ها سرچشمه گرفته و در انتها به حوضه آبریز ارومیه منتقل می‌شد، به همین خاطر نمی‌توان گفت که انتقال آب شیرین رودخانه به دریاچه شور ارومیه اقدام نادرستی است. اگر انتقال آب به دریاچه ارومیه صورت نگیرد، شرایط دریاچه در وضعیت بدتری قرار می‌گرفت اتفاقات زیست محیطی مثل طوفان نمک رخ می‌داد که می‌تواند باعث معضلاتی برای ساکنان مناطق اطراف شود.

نقش رشد بی رویه کشاورزی در کاهش تراز دریاچه ارومیه

او ادامه داد: در کنار مسائلی مانند کم بارشی یکی از دلایلی که در بحرانی شدن شرایط دریاچه ارومیه نقش داشته، رشد بی رویه کشاورزی بوده است. می‌توان گفت اراضی کشاورزی که در این منطقه بوده اند، طی بیست سال اخیر حدود سه برابر شده اند و آب شیرین یا صرف شرب و کشاورزی  یا صنایع شده است و باقی مانده آن که میزان ناچیزی است به دریاچه ارومیه رسیده است.

علی اصغری با اشاره به میزان آبی که به تونل انتقال آب تخصیص داده می‌شود، گفت: در تخصیص‌هایی که داده می‌شود بازه بلند مدت را در نظر می‌گیرند و میزان آب تخصیصی به تونل ممکن است نوسان داشته باشد و شاید به ۶۵۰ میلیون متر مکعب هم برسد. در این طرح از حوضه مجاور دریاچه ارومیه آب را منتقل می‌کند که بلامصرف از کشور خارج می‌شود.

مجری طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه در پاسخ به این سوال که تاثیرگذاری این طرح در احیای دریاچه چگونه خواهد بود، گفت: وزارت نیرو یکی از دستگاه‌هایی است که در ستاد احیای دریاچه حضور دارند. در این ستاد چندین راهکار برای احیا وجود دارد که سامانه انتقال آب یکی از آن‌ها بوده است. در انتقال ۶۰۰ میلیون متر مکعبی آبی حداقل چیزی که می توان انتظار داشت این است که وضعیت دریاچه از وضعیت فعلی بدتر نشود. البته این تونل ظرفیتی حدود ۳۸ متر مکعب بر ثانیه دارد که اگر آبی در بالادست وجود داشته باشد و ۲۴ ساعته فعال باشد، در یک ماه ۱۰۰ میلیون مترمکعب و در یک سال بالای یک میلیارد متر مکعب توانایی انتقال دارد.

آقای کیاست امیریان معاون حفاظت، بهره برداری و امور اجتماعی حوضه آبریز دریاچه ارومیه در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان، گفت: شرایط اسفبار فعلی دریاچه ارومیه نتیجه‌ی عوامل انسانی مختلفی از جمله تغییر الگوی کشت، افزایش شدید سطح زیرکشت، افزایش بی‌رویه مصرف آب، احداث پل شهید کلانتری و عوامل طبیعی مانند تغییر اقلیم و کمبود بارش در سطح حوضه آبریز دریاچه است.

امیریان ادامه داد: در مطالعات متعدد انجام شده، یکی از نتایج خشک شدن دریاچه ارومیه بروز گردوغبار نمکی است و این تهدیدی برای زیست انسان و معیشت منطقه تلقی می‌شود. از این رو هدف اصلی از نجات دریاچه ارومیه علاوه بر احیای طبیعت و محیط زیست حوضه دریاچه، حفظ تمدن و معیشت منطقه بوده است.

۳ میلیارد مترمکعب آب در سال برای احیای دریاچه ارومیه نیاز است

این مقام مسئول عنوان کرد: براساس مطالعات انجام شده برای احیای دریاچه ارومیه باید سالانه حداقل ۳۱۰۰ میلیون مترمکعب آب (علاوه بر بارندگی مستقیم بر سطح دریاچه) وارد دریاچه شود. تامین این میزان آب برای احیای دریاچه از منابع داخلی حوضه آبریز دریاچه جز از طریق کاهش شدید مصرف کشاورزی به عنوان بزرگترین مصرف کننده آب در سطح حوضه امکان‌پذیر نیست، اما در نقشه راه احیای دریاچه ارومیه مقرر شده برای جلوگیری از فشار مضاعف بر کشاورزان و حفظ معیشت بهره برداران، کاهش مصارف کشاورزی از سد‌ها تنها به ۴۰ درصد محدود گردیده و باقی مانده آب مورد نیاز دریاچه به میزان ۶۰۰ میلیون مترمکعب با انتقال از حوضه آبریز مجاور به دریاچه از طریق سامانه کانی‌سیب تامین شود.

به گفته امیریان، اساسا یکی از اهداف انتقال آب از حوضه آبریز زاب به دریاچه ارومیه با وجود پیچیدگی فنی وسختی در اجرا، کاهش فشار به بخش کشاورزی حوضه آبریز دریاچه ارومیه در فرایند احیای آن بوده است.

معاون حفاظت، بهره برداری و امور اجتماعی حوضه آبریز دریاچه ارومیه در ادامه گفت: بنابراین طرح مذکور در کوتاه مدت و با انتقال سالیانه ۳۰۰ میلیون مترمکعب مهمترین عامل در جلوگیری از خشک شدن کامل دریاچه خواهد بود و امیدواریم با بهبود وضعیت بارش‌ها و آغاز برنامه رهاسازی از سدها، احتمال خشک شدن کامل دریاچه کاملا منتفی شود و در سال‌های آینده نیز با اجرای فاز دوم و افزایش میزان انتقال آب به ۶۰۰ میلیون به تحقق اهداف نقشه راه احیای دریاچه کمک شود.

امیریان همچنین به برنامه و اهداف وزارت نیرو در خصوص تامین آب شرب اشاره کرد و گفت: وزارت نیرو طبق سیاست‌های بالادستی تامین نیاز شرب و بهداشت منطقه را به عنوان الویت اول خود قرار داده و همانند سنوات گذشته براساس پیش‌بینی میزان ورودی به سدها، تامین کامل این نیاز را در برنامه منابع و مصارف سد‌ها با ضریب اطمینان بالا لحاظ می‌کند. علاوه بر طرح انتقال آب از حوضه زاب، وزارت نیرو در طی سال‌های اجرای مصوبات کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه از طریق اجرای تصفیه‌خانه‌های شهر‌های تبریز و ارومیه، رهاسازی بیش از ۶ میلیارد مترمکعب آب از سدها، انسداد انهار و سردهنه‌ها در فصول غیرزراعی، توقف طرح‌های توسعه منابع آب در سطح حوضه، ادامه طرح احیای و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی، لایروبی رودخانه‌ها جهت تسهیل ورود آب به دریاچه، پروزه اتصال سیمینه به زرینه رود و موارد دیگر در راستای اجرای مصوبات کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه اقدام کرده است.

آب در فصول غیر زراعی رهاسازی خواهد شد

همچنین در خصوص نگرانی‌ها برای معیشت کشاورزان محمدصادق معتمدیان دببر کارگروه ملی ستاد احیای دریاچه ارومیه گفت: رهاسازی آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه در فصول غیر زراعی و با رعایت همه جوانب و میزان حق آبه انجام می‌شود. در فصول زراعی هم اولویت تامین آب شرب و بعد از آن آب کشاورزی است و در صورت داشتن شرایط مطلوب و وضعیت منابع آبی، رهاسازی انجام خواهد شد.