گوهرهای معرفت در خطبه غدیریه

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، هجدهم ماه ذی حجه روز تاجگذاری مولای متقیان امیر مؤمنان علی علیه السلام به وسیله نبی مکرم اسلام است. در این روز سرنوشت ساز که مربوط به آینده امت اسلامی می‌شود رسول خدا صلی الله علیه و آله در آن هوای گرم و بیابان بی‌آب و علف سخنان بسیار مهمی درباره افضلیت مولای متقیانبیان داشتند. به قدری هوا گرم بود که به گفته مرحوم شیخ مفید (متوفای 413 ق) در کتاب الارشاد (ج 1، ص 175) اکثر مردم از شدت گرما ردای خود را بر قدم‌های خود می‌پیچیدند.

سبط ابن جوزی حنفی مذهب (متوفای 685 ق) در کتاب تذکرة الخواص (ص 37) تعداد حاضرین را ۱۲۰ هزار نفر ذکر کرده است. ابن عساکر دمشقی شافعی مذهب (متوفای 571 ق) در کتاب تاریخ دمشق (ج 45، ص 187) در عبارتی در وصف سخنرانی نبی مکرم اسلام می‌گوید: «فقام و قال ما شاء الله أن یقول» و این گفته دلالت می‌کند که حضرت در آن شدت گرما سخنرانی کوتاهی نداشته بلکه مطالب فراوانی را در آن حضور گسترده بیان داشته است. در این مقاله کوتاه، در صدد استخراج گوهرهایی از جنس معرفت از آن سخنرانی تاریخی رسول خدا هستیم.

مرحوم ابن جبر متوفای قرن هفتم هجری قمری در کتاب گرانسنگ نهج الایمان، خطبه‌ای نسبتاً مفصل در بیان شأن و مقام و منزلت آن حضرت بیان کرده و کلمه «معاشر الناس» را حدود ۷۰ مرتبه ذکر کرده است که این تعبیر بهترین دلیل بر بین المللی بودن سخنان آن فرستاده بزرگ الهی است؛ سخنانی که خطاب آن عمومی بود و اختصاص به قشر خاصی نداشت.

أیها الناس: ای مردم اینجا آخرین مقامی است که در آن توقف می­کنم پس گوش فرا دهید و اطاعت کنید و امر پروردگار خود را بپذیرید چرا که خداوند مولای شما و علی امام شما است.

معاشر الناس: ای مردم علی را برتر بشمارید چرا که هیچ علمی نیست مگر آنکه خداوند آن را به من عنایت کرد و هر آنچه به من آموخت به تحقیق آن را به علی نیز تعلیم کرد همان شخصیتی که بعد از من تبیین کننده علوم برای شماست.

معاشر الناس: ای مردم علی را برتر بشمارید زیرا خداوند او را برتر قرار داده است و او را بپذیرید چرا که خداوند او را منصوب نموده است.

معاشر الناس: ای مردم علی امامی از سوی خداوند است.

معاشر الناس: ای مردم علی را برتر بشمارید زیرا او برترین مردم بعد از من در میان مردان و زنان است.

معاشر الناس: ای مردم به درستی که علی و پاکان از فرزندان من همگی از صلب علی هستند؛ آنها ثقل اصغر هستد و قرآن ثقل اکبر است. این بیان حضرت اشاره به حدیث صحیح و متواتر ثقلین دارد که در منابع دست اول اهل سنت آمده است.

بدانید و آگاه باشید که من وظیفه­ام را ادا کردم و پیامی که لازم بود به شما ابلاغ کنم را به شما ابلاغ کردم و به گوش شما رساندم و برایتان توضیح دادم بدانید ... بدانید که غیر از این برادرم (علی) شخص دیگری امیر مؤمنان نیست و حکومت بر مردم بعد از من برای کسی جز علی جایز نیست.

معاشر الناس: ای مردم این علی برادر و جانشین من برای هر کسی است که به من ایمان آورده و علی تفسیر کتاب پروردگار است.

معاشر الناس: به درستی که خداوند با امامت علی دینش را بر شما کامل کرد. روشن است که این سخن رسول خدا، اشاره به آیه «الیوم اکملت لکم دینکم و أتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا» دارد.

معاشر الناس: ای مردم او (علی) دین خدا را ادا می‌کند و از رسول خدا دفاع می­کند و او پاک و پاکیزه و هدایت کننده و هدایت شده است؛ نبی او بهترین نبی و خودش بهترین وصی است.

معاشر الناس: ای مردم ذریه هر نبی از صلب اوست و ذریه من از صلب امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب است.

معاشر الناس: ای مردم نوری الهی در من و سپس در علی و پس از آن در نسل اوست تا قیام مهدی که حق خداوند و حق ما را استیفا می­کند.

معاشر الناس: ای مردم من صراط مستقیم الهی هستم که خداوند شما را امر کرد که مسیر هدایت را در آن بپیمایید و پس از من، علی و پس از علی، ائمه هدایت از صلب او شما را به حقیقت و عدالت هدایت می‌کنند.

معاشر الناس: ای مردم به درستی که من انذار دهنده و علی بشارت دهنده است. ای مردم من انذار دهنده و علی هدایتگر است. ای مردم به درستی که من نبی و علی وصی من است.

معاشر الناس: ای مردم من رسول خدا و علی امام است و ائمه پس از او فرزندان او هستند و من پدر همه آنها هستم و همه آنها از صلب او هستند و قائم مهدی که بر تمام ادیان برتری می‌یابد از ماست. به درستی که او انتقام گیرنده از ظالمان و فتح کننده و نابود کننده قلعه‌ها خواهد بود. به درستی که او یاریگر دین خداست و چراغی در دریای عمیق است و او وارث تمام علوم و دانای به تمام دانش‌هاست ... او حجت باقی خداست و پس از او حجتی نیست و حق جز با او همراه نیست و تمام نورها نزد اوست ... بدانید که او ولی خدا در زمین است.

معاشر الناس: ای مردم قرآن در بین شماست و علی و ائمه بعد از او در بین شما خواهند بود و من آنها را معرفی کردم که از من و از علی هستند. پس تا زمانی که به آنها تمسک می­کنید گمراه نخواهید شد.

معاشر الناس: ای مردم فضائل امیر مؤمنان علی بن ابی­طالب نزد خداست و خداوند آنها را در قرآن نازل کرده و تعداد آنها به اندازه­ای زیاد است که نمی­توان در مقام واحد آنها را شمرد.

معاشر الناس: ای مردم هر کس از خدا و رسول خدا و علی و سایر ائمه که بیان کردم اطاعت کند، به رستگاری عظیم دست پیدا خواهد کرد.

گوهرهای معرفتی

در این بندهای ذکر شده از خطبه غدیریه می‌توان به چند محور و بلکه چند گوهر معرفتی اشاره کرد:

اشاره به ولایت و امامت و جانشینی علی علیه السلام

اشاره به افضلیت و اعلمیت امیرالمؤمنین علیه السلام بر حاضران

هر علمی که خداوند به پیامبر تعلیم کرد، به امیر مؤمنان نیز عطا نمود

فرزندان و عترت رسول خدا صلی الله علیه و آله از نسل و صلب علی علیه السلام هستند

اشاره به حدیث صحیح و متواتر ثقلین

اتمام حجت پیامبر اکرم بر همه حاضران

کامل شدن دین خدا با ولایت و امامت امیر مؤمنان علی علیه السلام

اشاره به امامت و ولایت امام زمان علیه السلام و مسئله مهم مهدویت

امام زمان علیه السلام یاری دهنده دین خداست

امام زمان وارث تمام علوم است

امام زمان ولی خدا روی زمین است

نجات انسان‌ها در گرو اطاعت از علی علیه السلام است

در موارد متعدد از قرآن کریم به فضائل و مناقب امیر مؤمنان علی علیه السلام اشاره شده است

امامان دیگر همگی از نسل رسول خدا و از صلب امیر مؤمنان علی علیه السلام هستند.

اولین بیعت کنندگان با علی

مرحوم ابن جبر پس از اتمام سخنان رسول گرامی اسلام و خطبه غدیر می‌گوید: اولین کسی که با رسول خدا دست داد و با علی علیه السلام مصافحه کرد ابوبکر و عمر و عثمان و طلحه و زبیر و باقی صحابه از مهاجرین و انصار بودند. حال سؤالی که در اذهان همگان مطرح می‌شود این است که آیا بیعت کنندگان بر بیعت خود پایبند بودند یا بیعت خود را شکستند؟

حافظ ذهبی (متوفای 748 ق) در کتاب سیر أعلام النبلاء (ج 19، ص 328) از کتاب سرالعالمین و کشف ما فی الدارین غزالی نقل می­کند که رسول خدا صلی الله علیه وآله در روز غدیر فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه» و عمر به علی علیه السلام گفت: «بَخٍّ بَخٍّ أصبحتَ مولای ومولا کلِّ مؤمنٍ و مؤمنة» یعنی بر تو مبارک که مولای من و هر زن و مرد مسلمان شدی. ذهبی سپس می­نویسد: غزالی می­گوید که این عبارت عمر، تسلیم و رضایت به ولایت علی است اما حب ریاست و امر خلافت و حکومت سبب غلبه هوای نفس بر او شد تا جایی که آنها به مخالفت برخاستند و به حقیقت پشت کردند و خلافت را با ثمنی اندک خریدند و چه بد معامله­ای کردند (فبئس ما یشترون). روشن است که این بیان غزالی (متوفای 505 ق) نص در نقض بیعت است.

محمد جعفر طبسی