بررسی مزایای فرزندآوری در قرآن و روایات

به گزارش گروه جمعیت و تعالی خانواده خبرگزاری رسا، وجود فرزندان در خانواده آثار و فواید جسمانی و روحی روان شناختی فراوانی برای والدین به دنبال دارد، خانواده هایی که از نعمت فرزند برخوردارند، بیش از خانواده های بدون فرزند از زندگی لذت می برند؛ توصیه به فرزندآوری و تبیین برکات آن در زندگی از نگاه اسلام، فرهنگ ایران و یافته های دانش تجربی، اشاره به بخش مهمی از جنبه های کیفیت زندگی افراد در خانواده دارد.

وجود فرزندان در خانواده بر ساحت های مختلف زندگی اثر می گذارد، ازجمله مشکلات و ناهمواری ها، عامل قدرت والدین، سلامت جسمی و شادکامی والدین، استحکام بنیان خانواده، ارتقای شخصیت انسانی و... که در ادامه به بررسی برخی آثار و برکات فرزندآوری می پردازیم.

عامل اقتدار و نیرومندی والدین

از قدیم در جامعه ایرانی، فرزند نماد قدرت خانواده محسوب می شد و خانواده هایی که فرزند نداشتند و یا تعداد فرزندان آنان کم بود، خانواده ضعیف تلقی می شدند، روایات اسلامی و سبک زندگی ایرانی نشان می دهد که فرزند، عامل اقتدار و بازوی توانای والدین در شرایط سخت زندگی است، امام رضا(ع) فرمود:«...توفیر الولد لنوائب‏ الدهر و حوادث الامور...؛ (از برکات ازدواج) اندوختن فرزند برای (رویارویی با) سختی های روزگار و پیامدهای زمانه است». (الکافی، چاپ اول، ج10، ص700، ح9620)

امام زین العابدین(ع) نیز در این مورد فرمود: «من سعاده الرجل ان یکون له ولد یستعین بهم؛ از سعادت مرد این است که فرزندانی داشته باشد تا در مشکلات به یاری ا ش برخیزند؛ (وسائل ‏الشیعه،‏ ج21، ص356، ح27286)

روزی امام حسن عسکری(ع) که به دستور معتمد عباسی در زندان به سر می برد به یکی از یاران خود در زندان فرمود: آیا فرزند داری؟ عرض کرد: خیر! امام درباره او دعا فرمود: «اللهم ارزقه ولدا یکون له عضدا فنعم العضد الولد؛ خدایا! به او فرزندی روزی کن که بازوی توانایی برای وی باشد؛ چرا که فرزند چه خوب بازویی است!» سپس حضرت این شعر را خواندند: «من کان ذا عضد یدرک ظلامته/إن الذلیل الذی لیست له عضد؛«هر کس که بازویی (فرزندی) دارد، اگر ستمی بر او رود، فرزندش انتقام آن را می ستاند. ذلیل و خوار کسی است که بازو (فرزند) ندارد».» (بحار‏الانوار، ج‏50، ص275، ح482).

همچنین قرآن کریم نیز داشتن مال و فرزندان را نشانه امداد الهی و وسیله قدرتمندی و اقتدار می داند: «سپس غلبه و تسلط بر آنها را به شما بازمی گردانیم و شما را به وسیله اموال و فرزندانی یاری می کنیم و از حیث نفرات، بیشتر (از آنها) قرار می دهیم». (سوره اسراء/ 6)

بنابراین، نه تنها یکی از پایه های اصلی قدرتمندی هر خانواده، جمعیت آن است بلکه جمعیت ، عامل قدرت جامعه نیز می باشد، جمعیت اندک، در روابط خارجی، قدرت مانور در مقابل دشمنان را کاهش خواهد داد، کشوری با جمعیت پیر و اندک، مورد طمع قدرت ها و مستکبرین خواهد بود، لذا موفقیت در سطوح ملی و بین المللی و ایستادگی جوامع در برابر ظلم و تجاوز قدرت های استکباری، وابسته به گوهر ایمان و عمل جوانان فداکار است، ازاین رو، هر کشوری که از جوانان غیور و پرانرژی برخوردار است، دشمنان را از حمله نظامی بازمی دارد.

از طرف دیگر، جمعیت جوان، مومن، اهل کار و خلاق می تواند با نیروی فکری و قوت بدنی خود گام های موثری در رشد و تعالی خود، خانواده و جامعه بردارد، به همین دلیل «اقتدار ملی» به عنوان سیاست راهبردی کشور از سوی رهبر معظم انقلاب، به این شکل اعلام شده است که فرمودند: «امروز سیاست جمهوری اسلامی، عبارت است از اینکه ملت ایران باید خود را قوی کند، اگر ملتی قوی نباشد و ضعیف باشد، به او زور می گویند، اگر ملتی قوی نباشد، باج گیران عالم از او باج می گیرند، اگر بتوانند به او اهانت می کنند، اگر بتوانند، زیر پا او را لگد می کنند، طبیعت دنیایی که با افکار مادی اداره می شود، همین است؛ هر که احساس قدرت بکند، نسبت به کسانی که در آنها احساس ضعف می کند، زورگویی خواهد کرد». (1/1/1393)

ایشان در جای دیگر «افزایش نسل جوان» را یکی از راه های ایجاد اقتدار دانسته و فرمودند: «افزایش نسل جوان و بزرگ بودن کشور از لحاظ جمعیت، در ایجاد اقتدار خیلی تاثیر دارد.» (13/6/1393)

و: «کشور بدون جمعیت جوان؛ یعنی کشور بدون ابتکار و پیشرفت و هیجان و شور و شوق؛ بنابراین، برنامه حیاتی تکثیر نسل باید به طورجدی دنبال و پیگیری شود.» (15/2/1393)

سلامت و شادکامی والدین

داشتن فرزند و نگاه به او می تواند موجب نشاط والدین و سلامت روانی آنها شود، پژوهش ها نشان داده است که یکی از بزرگ ترین عوامل شادی آفرین برای والدین، اولین ملاقات آنها با فرزندان سالم خویش پس از تولد بوده است. همزمان با تولد فرزند، به زن و شوهری که صاحب فرزند شده اند، پدر و مادر خطاب می شود و لذا آنها زندگی خود را معنادارتر از گذشته می یابند و بعدها نیز شنیدن الفاظ «مامان» و «بابا» از کودک برای آنها لذت بخش است. تولد فرزندان، هم فی نفسه موجب نشاط والدین می شود و هم زوجین از دیدن فعالیت های شیرین و دل انگیز آنها و نگاه به چهره های بشاش و تبسم آفرین فرزندان احساس شادمانی می کنند.

در دعایی از امام صادق(ع) ، وجود فرزند، باعث آرامش و عاملی برای دوری از وحشت و تنهایی شمرده شده است. آن حضرت در سفارش به فردی که پس از سال ها ازدواج ، صاحب فرزند نشده بود، فرمود: زمانی که یکی از شما فرزنددار شدنش دیر شود، باید بگوید: «اللهم لاتذرنی‏ فردا وحیدا وحشا، فیقصر شکری عن‏ تفکری، بل هب لی انسا و عاقبه صدق ذکورا و إناثا، اسکن إلیهم من الوحشه و آنس بهم من الوحده و اشکرک علی‏ تمام النعمه. خدایا! مرا تنها و وحشت زده نگذار تا سپاسگزاری ام از تدبیرم کمتر شود؛ بلکه محل انس و جانشینی درست از پسران و دختران را به من ببخش که از وحشت با اینان انس گیرم و از وحدت با آنان آرامش یابم و به هنگام کامل شدن نعمت، تو را سپاس گویم». (الکافی، چاپ اول، ‏1429ق، ج11، ص346، ح 10445)

به این دلیل، برخی از اندیشمندان در تبیین کارکرد فرزند در کانون خانواده معتقدند که: «زناشویی بدون فرزند، پژمردگی است و پس از آوردن فرزند، کانون زندگی به شکوفایی می رسد؛ بلکه پس از بچه دار شدن، زندگی دارای معنای حقیقی می شود و خانه به وسیله فرزند، پر از خنده و نشاط می گردد».(تاریخ فلسفه، ویل دورانت، ترجمه عباس زریاب، صص 178-179)

محققان و پژوهشگران غربی نیز معتقد هستند که فرزندآوری آثار و برکات فراوانی دارد که در این مجال به برخی از آنها اشاره می کنیم.

پژوهشی که «برتراند راسل» انجام داده است، نشاط و شادمانی حاصل از تولد فرزند در خانواده را تایید می کند. گذراندن وقت با کودک و بازی با او یکی از بهترین لحظاتی است که می تواند به پدر و مادر انرژی و نشاط ببخشد.(دانش خانواده و جمعیت، ص 187)

تحقیقات «فیلدمن» نیز درباره پدر و مادران جوانی که فرزند اولشان به دنیا آمده، حاکی از آن است که لذت پدر و مادر شدن و احساس شادی و نشاط حاصل از آن در ایجاد آرامش و آسایش زندگی زناشویی بسیار موثر است.(همان)

اهمیت این موضوع زمانی بیشتر می شود که پدر و مادر به سنین پیری می رسند و محیط خانه به آشیانه ای ساکت و بی فروغ تبدیل می شود و به دلیل نداشتن فرزند، مجبورند در خانه سالمندان یا گوشه خانه ای خاموش، عمر خود را در تنهایی و رنج سپری کنند.

نتایج تحقیقات پژوهشگران دانشگاه «بریگهام یانگ» آمریکا بر 200 هزار خانواده از 86 کشور جهان، بین سال های 1981 تا 2005م نشان می دهد که داشتن فرزند، موجب کاهش فشارخون والدین، افزایش تمایل به یادگیری، استفاده بیشتر از قدرت تعقل، افزایش اعتمادبه نفس، امکان بهتر درک زیبایی ها، دقت بیشتر در کارهای جزئی و افزایش شادی والدین می شود.(دانش خانواده و جمعیت، زهرا آیت اللهی و همکاران، نشر معارف، ص185)

عامل امنیت و استحکام خانواده

یکی از مواردی که اهمیت و ارزش فرزند را نشان می دهد، امنیت آفرینی فرزندان در کانون خانواده و سطح جامعه است و فرزندآوری در تامین نیروی امنیتی خانه و جامعه، نقش چشمگیری دارد؛ چراکه حفظ و حراست از خانه و کشور در برابر خطر تهاجم دشمنان و بدخواهان، توسط نیروهای جوان و نیرومند، امری بدیهی است. هنگامی که در خانه ای چند جوان برومند باشد، دزدان مال و ناموس، کمتر جرات ورود به حریم آن خانه را خواهند داشت. افزون بر این، وجود فرزندان در خانه موجب امنیت بنیان خانواده از فروپاشی است؛ چون وجود فرزند در کانون خانواده تا حد زیادی مانع از بروز ناسازگاری ها و طلاق می شود. هنگامی که زن و مرد دارای فرزند باشند، فرزندان، سپر حمایتی را در برابر طلاق برای آنها فراهم می کنند. این سپر حمایتی، موجب حفظ و تداوم زندگی زناشویی می شود.(آسیب های اخلاقی کاهش جمعیت فرزندان، علی ملکوتی نیا، مجله مبلغان، شماره 181)

مطالعات جامعه شناسی و علوم اجتماعی نیز نشان می دهد که: «طلاق میان افراد متاهل بدون فرزند، بیشتر از متاهلین دارای فرزند است.»؛(مقاله بازدارنده ها و تسهیل کننده های اقتصادی و اجتماعی طلاق، دکتر محمد قدسی، دکتر اسماعیل بلالی و دکتر سعید عیسی‏ زاده، نشریه جامعه شناسی و علوم اجتماعی، مطالعات راهبردی زنان، پاییز1390 ش، شماره53) یعنی فرزندان با حضور خود به عنوان سدی محکم در مقابل سیل ویرانگر حوادث، از حریم کانون خانواده محافظت می کنند.

براساس تحقیقات و مطالعات، امروزه یکی از علت های طلاق زوجین، نداشتن فرزند است. فرزند، به ویژه فرزند خردسال، به منزله پیوند بین پدر و مادر است. ازاین رو، بی فرزندی باعث تزلزل خانواده می شود؛ چراکه زندگی کم کم عادی می شود و مشکلات نمایان تر می شود و درنتیجه، علاقه همسران به زندگی مشترک کم خواهد شد؛ ولی حضور فرزند در کانون خانواده، جاذبه ها و دل مشغولی های تازه ای را برای والدین به ارمغان می آورد که همین امر، در کنار مشاهده ناتوانایی های نوزاد و حس مسئولیت و شفقت از سوی پدر و مادر، باعث می شود تمام نیرو و احساسات آنها در جهت حمایت از کودک متمرکز شود.

بنابراین، از فرزند در آموزه های دینی به عنوان«جگرگوشه والدین» و «گل خوشبوی بهشتی» یاد شده است که والدین حاضر نیستند به راحتی آن را از دست بدهند، لذا حضور فرزند در زندگی مشترک، نقش مثبتی در استحکام و تداوم حیات خانواده دارد.

پیامبر خدا(ص): «اولادنا اکبادنا...»؛ فرزندان ما جگر گوشه های ما هستند... (جامع الاخبار، ص283، ح755)

رشد شخصیت والدین

وجود تجربه فرزندآوری، مجموعه کاملی از ارزش ها را به ساختار شخصیت والدین اضافه می کند. مطالعات تجربی نشان می دهد که سازمان روانی انسان با پذیرفتن نقش پدر و مادری به کمال می رسد(دانش خانواده و جمعیت، ص188)؛ چراکه پذیرفتن این نقش، تعهد، فعالیت، مسئولیت و خلاقیت را در انسان به بار می نشاند.

در میان اندیشمندان غربی، «بیل مک کیبن» معتقد است: «ازدواج، داشتن فرزند زیاد و تشکیل خانواده های بزرگ، برای رشد والدین و ساخته شدن شخصیت فرزندان مفید است.»

وی در این راستا می نویسد: «تنها ریشه عمومی رشد و پختگی انسان، در پرورش فرزندان قرار دارد. هرچه تعداد فرزندان بیشتر، کودکی کردن، کمتر؛ یعنی وقتی شما زندگی خود را صرف خوب شدن و رشد دیگران کنید، آدم دیگری خواهید بود؛ ولی با داشتن بچه های کم، رشد شما کند خواهد بود.» (مقاله تاملی درباره خانواده تک فرزندی، بیل مک کیبن، ماهنامه سیاحت غرب، ش15، ص112.)

«جان رایان» دین شناس کاتولیک آمریکایی در نیمه اول قرن بیستم نیز از زنان می خواست بچه های زیادی داشته باشند؛ چون اعتقاد داشت: اداره و رشد خانواده های بزرگ، انسان های آدم تری می سازد. وی بر ادعای خود این گونه استدلال می کرد که: «تامین خانواده های بزرگ به انواعی از نظم نیاز دارد که حاصلش زندگی های موفق است.» رایان که خانواده ای یازده نفره داشت، بر این باور بود: «کارشناسانی که به کنترل موالید معتقدند، به نوع شخصیت هایی که لازم است درست بشود تا جامعه به صورت متعادل رشد کند و به حیات خود ادامه دهد، فکر نکرده اند. نکته دیگر اینکه خانواده های کم جمعیت ممکن است ثروتمند شوند که ثروتمند شدن آنها از فقیر ماندنشان خطرناک تر است.»(همان.)

افزایش رزق و روزی

در آیات و روایات، ازدواج و فرزندآوری، عامل و زمینه بی‏نیازی و منبع خیر و برکت در خانواده معرفی شده است؛ چنان که پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) فرموده اند: «اتخذوا الاهل؛ فإنه ارزق لکم؛زن بگیرید؛ زیرا این کار روزی شما را بیشتر می کند».(بحارالانوار، ج1، ص217)

صحبت های نسل گذشته نیز موید همین موضوع است. بسیار شنیده ایم که در خانواده های خودمان وقتی پای خاطرات گذشته پدر و مادر ها بنشینید، از این صحبت می کنند که با تولد فلان فرزند، خانه دار شدیم، مشغول به کار شدیم، اتومبیل خریدیم و...؛ اینها همه نشانه الطاف الهی به زوج هایی است که فرزندآوری را منشا برکت می دانند. از طرف دیگر، هر انسانی روی این کره خاکی برایش روزی و رزق در نظر گرفته شده است؛ در قرآن در این باره آمده است: «فرزندانتان را از بیم فقر نکشید، ما شما و آنها را روزی می دهیم».(سوره اسرا/31)

قرآن کریم همچنین در بسیاری از آیات، مردم را به خوش بینی به خداوند متعال و اعتماد و توکل به او فرامی خواند؛ به ویژه کسانی که به دلیل بیم از روزی، از فرزندآوری جلوگیری می کنند. درآیات 22 و23 سوره ذاریات، درباره حق بودن وعده الهی آمده است: «روزی شما و چیزهایی که به شما وعده داده شده ، در آسمان است. پس قسم به پروردگار آسمان و زمین ، آن حق است به مثل همین گفتار و سخنی که بر سر زبانتان دارید!». بر اساس این آیه، روزی و جمیع وعده های الهی ، همه در آسمان به طور حتم و یقین وجود دارد و در آن شک و تردیدی نیست، بمثابه همین عباراتی که بر زبان جاری می کنید! همان طور که کسی در این گفت وگوهای شما به خود شک راه نمی دهد، همین طور نباید ابدا در روزی کسی تردید کرد.

پیشگیری از طلاق

بی تردید فرزند یکی از عوامل مهم در پایداری ازدواج است. فرزند، مخصوصا فرزند خردسال به منزله پیوندی است بین مادر و پدر؛ و از این رو، بی فرزندی و حتی کم فرزندی باعث تزلزل خانواده می شود. نداشتن فرزند در خانواده ها فضای خالی به وجود می آورد و باعث تضاد و بی علاقگی به زندگی مشترک می شود. ازدواج های بی فرزند مانند طی کردن مسیرهایی است که مقصدی برای آن تعیین نشده است و بالاخره یک جایی مسافران این مسیر بی مقصد، درمانده و خسته می شوند. این ملالت ، سرآغاز اختلاف ها بین زوجین می شود. در نهایت، کار به جایی می رسد که زوجین از هم خسته می شوند و اختلاف هایی بین آنها به وجود می آید. به عبارت دیگر، خانواده هایی که میلی به زاد و ولد ندارند، بیش از هر نوع خانواده دیگری در معرض گسست قرار دارند.

همچنین بین تعداد اولاد و میل مادر به طلاق، رابطه معکوسی وجود دارد؛ یعنی پایبندی به زندگی در مادری که دارای چند فرزند است و به هر دلیلی به دنبال طلاق است، بیشتر از مادری است که فرزندان کمتری دارد. در بحث مذکور، می توان این جمله را چنین بیان کرد که آمار طلاق در خانواده های تک فرزند بیشتر از خانواده های چندفرزند است؛ و هرچه تعداد فرزندان بیشتر باشد، رغبت پدر و مادر به گرفتن طلاق، کمتر است.

مطالعات جامعه شناسی و علوم اجتماعی نیز نشان می دهد که: «طلاق میان افراد متاهل بدون فرزند، بیشتر از متاهلین دارای فرزند است.» یعنی فرزندان با حضور خود به عنوان سدی محکم در مقابل سیل ویرانگر حوادث، از حریم کانون خانواده محافظت می کنند.

سرمایه معنوی والدین

در این بخش به چند روایت نورانی از ائمه معصومین(ع) که در متون اسلامی به آنها اشاره شده بسنده می کنیم.

در متون اسلامی، از فرزند به عنوان وسیله آمرزش پدر و مادر یاد شده است؛ «إذا حملت‏ المراه کانت‏ بمنزله الصائم القائم المجاهد بنفسه و ماله فی سبیل الله فإذا وضعت کان لها من الاجر ما لا یدری احد ما هو لعظمه فإذا ارضعت کان لها بکل مصه کعدل عتق محرر من ولد إسماعیل، فإذا فرغت من رضاعه ضرب ملک کریم علی جنبها و قال: استانفی العمل؛ فقد غفر لک‏»؛ پیامبر گرامی اسلام(ص) به ام‏ سلمه فرمود: زن باردار مانند روزه دار شب بیدار و سربازی است که جان و مال را در راه پیشرفت اسلام نثار کند. چون کودک متولد شود، چندان اجر به مادر دهند که جز خدا کسی نداند و چون به او شیر دهد، برای هر مکیدن، ثواب آزاد کردن بنده ای از نسل اسماعیل دارد و چون دوران شیرخوارگی کودک پایان یابد، فرشته ای بزرگوار دست به پهلوی مادر زند و گوید: عملت را از سر بگیر که تمام گناهان تو آمرزیده شد. (وسائل ‏الشیعه، ج 21، ص 451، ح 27557)

امام علی(ع) نیز درباره بیماری فرزند می فرماید: «فی المرض یصیب الصبی، کفاره لوالدیه»؛ مریضی کودک، کفاره گناهان پدر و مادرش می باشد. (بحار الانوار، ج 5، ص 317، ح 16)؛ نقل شده است که «حسن بصری» می گفت: «فرزند بدچیزی است؛ حیاتش رنج می دهد و مرگش استخوان می شکند.» این سخن به سمع مبارک حضرت سجاد(ع) رسید، حضرت فرمود: کذب والله! نعم الشی‏ء الولد؛ إن عاش فدعاء حاضر و إن مات فشفیع سابق؛ به خدا دروغ گفته! فرزند، خوب چیزی است. اگر بماند، دعای نقد است و اگر بمیرد، شفاعتگری است که پیش از پدر رفته است. (مستدرک‏ الوسائل، ج15، ص112، ح17687)

همچنین، پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمود: «الولد کبد المومن إن مات قبله صار شفیعا و إن مات بعده یستغفر الله له فیغفر له» «فرزند، [پاره‏] جگرگوشه مومن است. اگر زودتر از پدر بمیرد، شفیع پدر شود و اگر دیرتر بمیرد، برای پدر طلب آمرزش کند و خدا او را (به واسطه دعای فرزند) بیامرزد». (همان، ح17688)

دریافت حمایت معنوی پس از مرگ

وجود فرزندان نه تنها شالوده زندگی دنیوی را استحکام می بخشد، بلکه عامل موثری در رشد و تعالی معنوی والدین بعد از مرگ نیز خواهد بود. شواهد نشان می دهد که افراد بهره مند از حمایت معنوی، از سلامت روانی بهتری برخوردارند. حمایت معنوی از سوی دوستان، بستگان، همسایگان، همکاران و آشنایان به صورت های حمایت ملموس یا مادی (مثل پول قرض دادن)، حمایت اطاعتی (ارائه پیشنهادهای مفید و سودمند) و حمایت عاطفی (همدردی، همدلی، محبت) اعمال می گردد. حمایت معنوی نقش بسزایی در بهداشت روانی افراد دارد. تعالیم اسلام در این قسمت بسیار گسترده و قابل توجه است. از توصیه های موکد در آموزه های دینی؛ احسان، محبت، انفاق، صله رحم و دعا در حق همدیگر است. یکی از مواردی که فرزندان می توانند در تقویت بهداشت روانی والدین نقش داشته باشند، حمایت معنوی از والدین است.

اسحاق ابن عمار از امام صادق(ع) نقل می کند که شخصی گفت: در داشتن فرزند بی رغبت بودم، تا توفیق وقوف در عرفات نصیبم شد. در کنارم جوانی را دیدم که دعا می کرد و اشک می ریخت و می گفت: «والدی، والدی. فرغبنی فی الولد حین سمعت ذلک»؛ پدر جان!پدرجان! وقتی این عمل را از آن جوان دیدم ، به فرزند دار شدن اشتیاق پیدا کردم. (الکافی،ج 6، ص3)

پدران و مادران از دنیا رفته، از عبادت و مناجات و کار خوب (خیر) فرزندانشان بهره می برند.

رسول خدا(ص) می فرماید: «سبعه اسباب یکتب للعبد ثوابها بعد وفاته، رجل غرس نخلا او حفر بئرا او اجری نهرا او بنی مسجدا او کتب مصحفا او ورث علما او خلف ولدا صالحا یستغفر له بعد وفاته؛ هفت سبب [از اسباب خیر] است که ثوابش برای بنده خدا بعد از مرگ او نوشته می شود: کسی که نخلی بکارد یا چاه آبی حفر کند یا نهری به جریان اندازد یا مسجدی بنا کند یا قرآنی بنویسد یا علمی از خود به یادگار بگذارد یا فرزند صالحی بعد ازاو بماند که پس از درگذشت وی برایش استغفار کند». (تنبیه الخواطر و نزهه النواظر(مجموعه ورام)‏، ورام بن ابی فراس، مکتبه فقیه‏، قم‏، 1410 ق، ج ‏2، ص 110)

انسانی را تصور کنید با کوله باری از گناه و معصیت از دنیا رفته و هیچ گونه احساس لذت و دل خوشی ندارد. در چنین وضعی احساس یک بیگانه متافزیکی را خواهد داشت. حال اگر این شخص فرزندی داشته باشد که مدام در حق او دعا کند و خیری برساند، بدون شک برای او اتفاقی لذت بخش و اشتیاق آور خواهد بود. این یک الگو و انگاره دینی در رابطه با بهداشت روانی است که گستره آن را به این دنیا و حال حاضرمحدود نمی کند بلکه به زمان پس از مرگ نیز گسترش می دهد.