به دنبال ایجاد زیست‌بوم فضایی برای نخبگان هستیم

حسن سالاریه،  رئیس سازمان فضایی ایران در گفتگو با خبرگزاری فارس به نقش کلیدی توسعه زیست بوم فناوری فضایی برای ایجاد انگیزه و نگه‌داشت نیروهای جوان نخبه حوزه فضایی در کشور اشاره و از برنامه‌های این سازمان صحبت کرده است.
فارس: توسعه صنعت فضایی نیاز به نیروی انسانی نخبه و تحصیل کرده دارد، برای نگه داشتن نخبگان در کشور چه برنامه‌ای دارید؟

سالاریه: نگه داشتن نخبه‌ها در کشور یا برگرداندن نخبگان به ایران در درجه‌ی اول نیازمند ایجاد یک زیست‌بوم پایدار در صنعت فضایی است، این موضوع نه با دستور و نه با وعده و وعید به نتیجه نمی‌رسد و کسی را هم نمی‌توان با این روش‌ها نگه داشت در نتیجه ما به یک زیست بوم پویا و پایدار نیاز داریم یعنی شرایط به گونه‌ای باشد که امکان فعالیت برای فعالین این حوزه به صورت پایدار ایجاد شود در این صورت همان‌هایی هم که مهاجرت کرده‌اند به کشور باز خواهند گشت زیرا هر فردی خصوصا نخبگان به دنبال اثرگذاری مثبت پیرامون خود هستند و می‌خواهند که یک اثر ماندگار، مناسب و متناسب با استعدادها و توانایی‌هایشان از خود به جا گذارند.

یک فرد نخبه زمانی که ببیند امکان چنین اثرگذاری مثبتی در کشور خودش وجود دارد انگیزه پیدا کرده و خواهد ماند. بنابراین ما در صنعت فضایی بیش از هر چیزی نیاز مبرم داریم به ایجاد یک زیست بوم پایدار و پایا برای حوزه‌ی کسب و کار اقتصاد فضایی و ایجاد بازار برای صنعت فضایی؛ ایجاد صنعتی که بتواند نیازهای جامعه خود را رفع کند؛ این اتفاق اگر رخ دهد دیگر نیازی به تشویق و ترغیب نیست، جوانان نخبه ما خودشان پای کار خواهند آمد.

ما در سازمان فضایی و پژوهشگاه فضایی به دنبال چنین رویکردی هستیم، یعنی در کنار رشد صنعت فضایی به دنبال ایجاد زیست بوم فضایی به ویژه در بخش خصوصی و مردمی، در کشور هستیم که شامل اجزای مختلف همچون دانشگاه، صنعت و بخش خصوصی می‌شود.

زیست بوم پویا، موجب پویایی مراکز تحقیقاتی، صنایع دولتی و بخش خصوصی می‌شود؛ در همین راستا نیز صنعت فضایی تمام تلاش خود را برای رسیدن به این نقطه کرده است و اگر ما اصرار داریم ماهواره‌های ساخت پژوهشگاه فضایی در مدار قرار گیرند به این خاطر است که طراحی‌ها چک شده و نمونه‌های جدیدتر بدون نقص یا نقص کمتر ایجاد شوند؛ همچنین، محصولات توسعه پیدا کرده توسط بخش خصوصی  که با پژوهشگاه همکاری می‌کنند، در مدار و در شرایط واقعی تست شده و اشکالاتشان پیدا و رفع شود. چنین رویکردی باعث ایجاد اعتماد به نفس و کسب سابقه فضایی می‌شود، از سوی دیگر مسیر فروش محصولات فضایی تضمین شده در داخل و خارج کشور هم باز خواهد شد.

در این شرایط است که صنعت فضایی یک صنعت قابل اعتماد در کشور ایجاد می‌شود و خودبه‌خود زیست بوم هم شکل می‌گیرد زیرا با ساخت هر ماهواره‌ تعداد زیادی شرکت خصوصی برای تامین تجهیزات مختلف این ماهواره ایجاد می‌شود تا زیر سیستم‌های مختلف آن را بسازند.

از سوی دیگر به هر میزان پروژه‌ها افزایش یابد یعنی رونق فضایی در حال ایجاد و توسعه است، وقتی بخش خصوصی فضایی رونق بگیرد بازار متقاضی در کشور برای خرید محصولات فضاییِ ساخت شرکت‌های خصوصی بیشتر می‌شود.

بدون شک توسعه صنعت فضایی در کشور موجب جذب نیروی خلاق دانشگاهی می‌شود، از آنجا که بخش خصوصی فضای کافی برای ابتکار عمل را دارد می‌تواند نیروی انسانی بیشتری را جذب کرده و به اقتصاد کشور و اقتصاد حوزه فضایی کمک کند.

فارس: فکر می‌کنید چقدر زمان می‌برد تا این زیست بوم پایدار به ثبات برسد؟

سالاریه: گام‌های اولیه را برای رسیدن به این هدف برداشته‌ایم، البته در ابتدا باید ماهواره‌های متعددی که در پژوهشگاه فضایی و یا توسط سایر بخش‌های دولتی ساخته یا در حال ساخت است، در مدار قرار دهیم تا تست عملیات شوند، بعد از تست و بررسی نتایج، طراحی‌های جدید و به روز انجام شده و پروژه‌های جدید تعریف خواهند شد تا بتوانند به کمک صنعت فضایی بومی با کیفیت بهتر نیازهای روز جامعه و بخش‌های مختلف کشور را برآورده کنند.

در این راستا لازم است که بخش خصوصی هم در حوزه‌های مختلف همچون ساخت سامانه زیرسیستم‌ها فعال‌تر شود هر چند همین حالا نیز همکاری سازمان فضایی با بخش خصوصی در حال انجام است اما ما به دنبال انعقاد قراردادهای مستقیم با بخش‌های خصوصی برای تعریف پروژه‌های متعدد فضایی هستیم.

البته باید تاکید کنم که در سال 1402 تعداد مناقصات برگزار شده، رشد چندین برابری داشته و به لحاظ کمی بزرگتر از طول دوران صنعت فضایی کشور پیش از آن بوده است.

بخش خصوصی قسمت مهمی از زیست بوم فضایی به حساب می‌آید و زمانی که محصولات تولید شده توسط این شرکت‌ها در فضا تست شده و عملکرد آنها مورد سنجش قرار گیرد قطعا متقاضیان بیشتری برای ورود به عرصه فضایی کشور به وجود می‌آید، بخش خصوصی توانایی بازاریابی برای محصولات خود دارد و داده‌ها به دست آمده از بخش‌های مختلف صنعت فضایی کشور مشتری‌های داخلی و خارجی خواهد داشت.

نکته مهم دیگر این است که امروزه نیاز به فضا و استفاده از ماهواره‌ها و فضا روز به روز بیشتر می‌شود و اصلا قابل قیاس با سال‌های قبل نیست. امروزه، استفاده از منظومه‌های ماهواره‌ای در حال رشد بوده و به صورت گروهی در مدار قرار می‌گیرند.

دنیای امروز به سمتی حرکت می‌کند که استفاده از منابع فضایی و روش‌های فضایی در حوزه‌های مختلف ارتباطی و مدیریت اشراف از فضا بر روی زمین جایگزین استفاده از روش‌های زمینی شده‌اند؛ از سوی دیگر این داده‌های فضایی در کنار ابزارها و روش‌های زمینی در حال توسعه و رونق است و با این اوصاف صنعت آینده نیازمند اطلاعات فضایی خواهد بود و ما برای ماندن در این چرخه و جذب مشتری برای محصولات ساخت ایران باید از بخش خصوصی کمک بگیریم.

فارس: سرریز صنعت فضایی در زندگی مردم چگونه رخ خواهد داد؟

سالاریه: همین الان خیلی از موضوعات صنعت فضایی قابلیت سرریز شدن در بخش‌های مختلف کشور را دارد؛ غیر از استفاده مستقیم از تصاویر ماهواره‌ای که در حوزه‌های مختلف اعم از محیط زیست، شرایط بحران، کشاورزی و غیره در دسترس است یا ماهواره‌های مخابراتی که داده‌های آن در حوزه‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد، به صورت غیرمستقیم نیز در زندگی روزانه مردم تاثیرگذار خواهد بود.

دتکتورها (برای شناسایی مواد در حوزه‌های امنیتی و غیره) و استفاده از روش‌های و تکنیک‌های کنترل حرارت (که در صنعت ماهواره برای بالانس یا متوازن کردن حرارت استفاده می‌شود) که در صنایع پزشکی کاربرد دارد، نمونه‌هایی از سرریز فناوری فضایی هستند؛ این دانش، محصولات و توانمندی‌ها حاصل تلاشی است که در پژوهشگاه فضایی ایران توسعه یافته و به صورت غیرمستقیم وارد زندگی مردم ایران شده است.

در همین راستا هم قراردادهایی با صنایع مختلف برای استفاده از دانش مواد پیشرفته‌ای که در صنعت فضایی استفاده می‌شود و همچنین روش‌هایی که برای ساخت مواد، تجهیزات و سازه‌های ماهواره مورد استفاده قرار می‌گیرد، منعقد کرده‌ایم. همچنین، از سیستم کامپیوتر پرواز، الگوریتم‌های کنترلی و الگوریتم‌های تعیین وضعیتی که در ماهواره استفاده می‌شود، در صنایع پهبادی استفاده می‌کنیم.

یک اتفاق مهم دیگر در حوزه استفاده از محصولات فضایی، صنعت ساخت باتری‌ است که در ماهواره از آن استفاده می‌شود، این باتری‌ها تست‌های خود را  در شرایط شبیه سازی شده فضایی پشت سر گذاشته‌اند و می‌توان از آن در خودروهای برقی که نسل آینده صنعت خودروسازی خواهد بود و البته بسیاری دیگر از صنایع استفاده کرد، هر چند این باتری‌ها به صورت پایلوت همین حالا هم مورد استفاده قرار گرفته اما نیاز به سرمایه گذاری بیشتر دارد تا به تولید انبوه برسد.

این موارد به صورت غیر مستقیم از صنعت فضایی در سایر صنایع ورود پیدا می‌کند و امیدوار هستیم که با یک سرمایه‌گذاری خوب خصوصا در صنعت باتری سرعت توسعه این فناوری‌ها شتاب بیشتری بگیرد زیرا موارد ذکر شده یکی از حوزه‌های بسیار مهم در آینده‌ی صنایع مختلف کشور محسوب می‌شوند.