عناصر اساسی مشارکت در نظام مردم‌سالاری دینی

به گزارش سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، پانزدهمین نشست از دوازدهمین دوره کرسی‌های آزاداندیشی با عنوان «نظریه مشارکت در نظام مردم‌سالاری دینی»، به همت مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم و اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر در دانشگاه طلوع مهر قم برگزار شد. این نشست به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.

حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا در این نشست گفت: مشارکت در اندیشه اسلامی به معنای حضوری فعال و مؤمنانه در تمامی عرصه‌های زندگی اجتماعی است. این مشارکت نه‌تنها در مسائل دینی و عبادی، بلکه در عرصه‌های سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی نیز دیده می‌شود. از دیدگاه اسلامی، مشارکت یکی از مهم‌ترین ابزارها برای تحقق اهداف اجتماعی و دینی است و به‌عنوان یک مسئولیت جمعی و فردی در جامعه اسلامی مطرح می‌شود.

وی افزود: مشارکت اسلامی با سایر انواع مشارکت در نظام‌های غیر دینی تفاوت‌های عمده‌ای دارد. برخلاف مشارکت در نظام‌های سکولار که ممکن است بر اساس منافع فردی یا گروهی شکل بگیرد، مشارکت اسلامی مبتنی بر ایمان، اخلاص و مسئولیت‌شناسی اجتماعی است. در این نوع مشارکت، هدف نهایی نه‌تنها بهبود شرایط دنیوی، بلکه دستیابی به کمال معنوی نیز هست.

استاد فلسفه سیاسی حوزه و دانشگاه سپس گفت: مشارکت اسلامی تنها یک فعالیت سیاسی یا اجتماعی نیست، بلکه یک سبک زندگی است که تمامی ابعاد زندگی فردی و جمعی را در بر می‌گیرد. این مشارکت بر اساس ایمان به خدا، اخلاص، صبر، استقامت و اتحاد شکل می‌گیرد و به‌دنبال تحقق عدالت و حق در جامعه اسلامی است.

وی با اشاره به آیه «قُلْ إِنَّمَا أَعِظُكُم بِوَاحِدَةٍ أَن تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَى وَفُرَادَی» اظهار داشت که قرآن از مؤمنان می‌خواهد قیام کنند و دسته‌جمعی پای کار بیایند. همچنین، وی به استفاده از واژه "قوّام" در قرآن اشاره کرد و گفت: این کلمه برای توصیف مشارکت جدی‌تر و گسترده‌تر به کار می‌رود و به معنای حضور فعال و جدی در تعیین سرنوشت جامعه است.

رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر سپس گفت: هویت مشارکت در نظام مردم‌سالاری دینی شامل مجموعه‌ای از عناصر است که در چارچوب دین تعریف می‌شوند؛ عناصری مانند«ایمان و اعتقاد به خداوند و اصول دین»، «صبر و استقامت»، «اخلاص و معنویت»، «اتحاد و همبستگی میان افراد جامعه»، «نقش رهبران دینی و مذهبی»، «عدالت»، «حق‌گرایی»، «توجه به فطرت انسانی» و «مسئولیت‌شناسی اجتماعی و حضور فعال و آگاهانه». اینها مؤلفه‌های اساسی مشارکت در نظام مردم‌سالاری دینی هستند. ترکیب این عناصر، هویتی را شکل می‌دهد که از نظر معرفتی با تمام نظریه‌های مشارکت در علوم سیاسی مدرن تفاوت اساسی دارد.

وی در ادامه به بررسی ماهیت و عناصر مشارکت در اندیشه اسلامی و تفاوت‌های آن را با دیگر نظام‌های فکری و سیاسی پرداخت و گفت: اولین و مهم‌ترین عنصر مشارکت اسلامی، «ایمان و اعتقاد به خداوند و اصول دین» است. در قرآن کریم، همواره مشارکت دینی با ایمان آغاز می‌شود و آیات زیادی وجود دارند که مشارکت را به مؤمنان خطاب می‌کنند. بعنوان مثال در سوره نساء که چندین بار «یا ایهاالذین آمنوا» تکرار شده به معنای آن است که مشارکت، قبل از هر چیز نیازمند ایمان و تعهد قلبی به خداوند و آموزه‌های دینی است.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: در مشارکت اسلامی، فرد باید به یک باور عمیق دست یافته باشد که اقدامات او نه‌تنها در دنیای مادی‌اش تأثیرگذار باشد بلکه در سرنوشت اخروی او نیز نقش داشته باشد. این ایمان به خدا و آگاهی از حضور الهی باعث می‌شود که مشارکت در جامعه با اخلاص و نیّت خالص همراه باشد. اگر ایمان و اعتقاد به خداوند و پیامبر اسلام (ص) وجود نداشته باشد، مشارکت اسلامی بی‌معنا خواهد بود.

وی افزود: یکی از عناصر مهم مشارکت اسلامی که در قرآن کریم نیز به آن اشاره شده، «صبر و استقامت» است. قرآن بارها بر اهمیت صبر تأکید می‌کند و مؤمنان را به ایستادگی در برابر مشکلات دعوت می‌کند. به عنوان مثال، در داستان حضرت موسی(ع) و قوم بنی‌اسرائیل، حضرت موسی قوم خود را به صبر و استقامت در برابر ظلم فرعون فرا می‌خواند و آن‌ها را تشویق می‌کند که با توکل به خداوند و تحمل سختی‌ها، در نهایت به پیروزی خواهند رسید.

استاد مهاجرنیا ادامه داد: این ویژگی در تمامی مشارکت‌های اجتماعی و سیاسی نیز اهمیت دارد. جامعه‌ای که به دنبال تغییرات اساسی است و می‌خواهد در برابر ظلم و فساد ایستادگی کند، نیازمند صبر و استقامت است. انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره) نیز یکی از بزرگ‌ترین نمونه‌های مشارکت مبتنی بر صبر و استقامت است. امام خمینی (ره) و یارانش سال‌ها در برابر ظلم و استبداد پهلوی ایستادگی کردند و با صبر و تحمل فراوان، توانستند به پیروزی دست یابند.

مولف کتاب آینده‌پژوهی انقلاب اسلامی سپس گفت: در مشارکت اسلامی، «اخلاص و معنویت» یکی از مهم‌ترین عناصراست که باید در تمامی اقدامات و تصمیم‌گیری‌ها مدنظر قرار گیرد. در قرآن کریم، خداوند به پیامبر اسلام (ص) دستور می‌دهد که دین خود را با اخلاص انجام دهد: «فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصًا لَهُ الدِّينَ». این آیه به‌وضوح نشان می‌دهد که در تمامی اقدامات دینی، از جمله مشارکت در امور اجتماعی و سیاسی، باید با نیت خالص و همراه با معنویت باشد.

وی افزود: اخلاص به این معناست که فرد بدون توجه به منافع شخصی یا دنیوی، تنها به رضایت خداوند و خدمت به جامعه اسلامی فکر کند. این ویژگی باعث می‌شود که مشارکت‌کنندگان در عرصه‌های مختلف، از انگیزه‌های شخصی یا گروهی فاصله بگیرند و به دنبال تحقق اهداف بزرگ‌تر و الهی باشند.

رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر یکی دیگر از عناصر برجسته مشارکت اسلامی را «اتحاد و همبستگی میان افراد جامعه»دانست و گفت:  قرآن کریم به‌صراحت بر اهمیت وحدت و همدلی تأکید دارد و از مؤمنان می‌خواهد که در مسیر اهداف دینی و اجتماعی خود، با یکدیگر متحد باشند. امام خمینی (ره) نیز در طول انقلاب اسلامی، بارها بر اهمیت وحدت کلمه تأکید داشتند و معتقد بودند که بدون وحدت و همبستگی میان ملت، پیروزی انقلاب امکان‌پذیر نخواهد بود.

وی افزود: اتحاد و همبستگی در مشارکت اسلامی به این معناست که افراد جامعه باید با وجود اختلاف‌نظرها و تفاوت‌های فکری، در مسیر تحقق اهداف مشترک با یکدیگر همکاری کنند. همان‌طور که در دوران انقلاب اسلامی مشاهده شد، گروه‌ها و جریان‌های مختلف سیاسی با وجود تفاوت‌ها، با یکدیگر متحد شدند تا به پیروزی برسند. این اتحاد پس از پیروزی انقلاب نیز باید ادامه یابد تا جامعه اسلامی بتواند به‌طور پایدار به اهداف خود دست یابد.

استاد مهاجرنیا سپس گفت: یکی از مهم‌ترین عوامل در موفقیت مشارکت اسلامی، «نقش رهبران دینی و مذهبی» است. در طول تاریخ اسلام، رهبران دینی همواره به‌عنوان هدایتگران اصلی مردم در عرصه‌های مختلف اجتماعی و سیاسی عمل کرده‌اند. آن‌ها با تبیین آموزه‌های دینی و رهبری معنوی مردم، نقش کلیدی در شکل‌گیری و هدایت مشارکت‌های اجتماعی داشته‌اند.

وی سپس بیان داشت: در انقلاب اسلامی ایران، امام خمینی (ره) به‌عنوان رهبر دینی و سیاسی مردم، با تکیه بر آموزه‌های اسلامی و با تأکید بر مفاهیمی مانند عدالت، وحدت و اخلاص، توانست مردم را به مشارکت فعال در انقلاب دعوت کند. این رهبری معنوی و دینی باعث شد که انقلاب اسلامی نه‌تنها به‌عنوان یک حرکت سیاسی، بلکه به‌عنوان یک نهضت الهی و معنوی نیز شناخته شود.

استاد مهاجرنیا در ادامه گفت:  مشارکت اسلامی با تأکید بر عدالت، حق‌گرایی و توجه به فطرت انسانی، به‌دنبال تحقق اهدافی است که نه‌تنها به بهبود وضعیت جامعه کمک می‌کند، بلکه افراد را به کمال معنوی و نزدیکی به خداوند نیز هدایت می‌کند.

وی در پایان گفت: مشارکت اسلامی، با تأکید بر مسئولیت‌شناسی اجتماعی و اهمیت حضور فعال و آگاهانه مردم در تمامی عرصه‌ها، یکی از ارکان اصلی در تحقق اهداف دینی و اجتماعی است. اگر افراد جامعه اسلامی بتوانند با ایمان و اخلاص در عرصه‌های مختلف، مشارکت کنند و با همبستگی و اتحاد در مسیر تحقق اهداف بزرگ‌تر حرکت کنند، بی‌شک به پیروزی‌های بزرگ‌تری دست خواهند یافت.